R e j a: Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi

Qishloq xoʻjaligining tovar mahsuloti qishloq xoʻjaligi korxonalari, kolxozchilar, davlat ishchi va xizmatchilari, isteʼmol kooperativlari va bozor tomonidan sotiladigan yalpi mahsulotning bir qismidir. Tovar mahsulotlari tarkibiga umumiy ovqatlanish uchun va ishchilarning ish haqi hisobiga foydalaniladigan mahsulotlar ham kiradi. Tarmoq ichidagi aylanma, ya'ni qishloq xo'jaligi mahsulotlarini alohida qishloq xo'jaligi korxonalari va qishloq aholisi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri sotish yoki ayirboshlash savdo mahsulotiga kirmaydi.
Tovar va yalpi mahsulot o'rtasidagi nisbat tovar darajasi deb ataladi , bu formula bilan aniqlanadi:
TP
Um \u003d --------- x 100,
VP
bu yerda Ut – tovarga yaroqlilik darajasi, %;
TP - tijorat mahsulotlari, rub.;
VP - yalpi ishlab chiqarish, rub.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining ayrim turlari bo‘yicha tovarlik darajasini aniqlashda tovar va yalpi mahsulot hajmlari natural o‘lchov birliklarida olinadi. Uni dehqonchilik, chorvachilik yoki umuman dehqonchilik uchun hisoblashda tovar va yalpi mahsulot bir xil narxlarda baholanadi.
Bozor darajasi sanoatga qarab farq qiladi. Lavlagi yetishtirish va boshqa texnik ekinlar yetishtirishda u 100% ga yaqin. Kartoshka, sabzavot, sut, g'alla tovarliligining past ko'rsatkichi bu mahsulotlarning bir qismi korxonaning o'zida ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun ishlatilishi bilan izohlanadi.
Bozor munosabatlari sharoitida kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun mablag'larni o'zlashtirishning asosiy manbai ularning shaxsiy daromadlari hisoblanadi. Ular natural va qiymat shaklida amalga oshiriladigan yalpi mahsulotni taqsimlash tartibida shakllanadi.
Birinchi holda yetishtirilgan hosilning bir qismi davlat ishlab chiqaruvchilariga, kooperativlarga, bozor tuzilmalariga va boshqalarga sotiladi.Soʻngra ishlab chiqarish va isteʼmol maqsadlari uchun urugʻlik, yem-xashak va boshqa tabiiy fondlar hamda zaxira (sugʻurta) fondlari shakllanadi. Bunday taqsimotning nisbatlari har bir korxonada uning iqtisodiy imkoniyatlari va manfaatlaridan kelib chiqib belgilanadi.
Ikkinchi holda, korxona tomonidan mahsulot (xizmat) sotishdan olingan pul mablag'laridan iste'mol qilingan ishlab chiqarish vositalari, birinchi navbatda, ularning eskirishini to'liq tiklash uchun moddiy xarajatlar va asosiy vositalarning eskirishi ko'rinishida qoplanadi. Ushbu daromadning qolgan qismi naqd pul shaklida olingan yalpi daromaddir.
Yalpi daromad (yoki sof mahsulot) umumiy summasidan iste’mol fondi va sof daromad shakllanadi. Iste'mol fondiga korxona xodimlarining ish haqi va mukofotlar fondi hamda ijtimoiy sug'urta va tibbiy yordamning markazlashtirilgan fondlariga badallar kiradi. Buxgalteriya hisobi va statistika tizimidagi sof daromad yalpi mahsulotning faqat sotilgan qismi uchun uning sotish bahosidagi qiymati (pul tushumi) va tannarxi o'rtasidagi farq sifatida aks ettiriladi.
Agrosanoat majmui foydasining mutlaq ko'p qismi mahsulotni yon tomonga sotish va sotishdan tashqari tushumlardan olinadi. Foyda soliqlarni to'lash va turli to'lovlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi. Qolgan qismi esa jamiyat iste’moli, korxonaning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi uchun ichki ishlab chiqarish fondlarini shakllantirishga yo‘naltiriladi. Tashqi majburiyatlar bajarilgandan keyin yalpi va sof daromadni taqsimlash nisbati korxona mehnat jamoasi tomonidan belgilanadi va yuqoridan tartibga solinmaydi. Daromadlarni taqsimlashda iste'mol va jamg'arish fondlari o'rtasidagi optimal nisbatni ta'minlash muhim vazifadir. Ishchi kuchining joriy va uzoq muddatli manfaatlarini hisobga olish kerak, chunki ularning biron biriga e'tibor bermaslik salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Har qanday korxonada kengaytirilgan takror ishlab chiqarish, asosan, ishlab chiqarish fondlarida sof daromadning ma'lum bir qismini to'plash, shuningdek, qo'shimcha mehnatni jalb qilish va ishchilar mehnatini rag'batlantirish uchun foydalanish hisobiga ta'minlanadi. To'plash kengaytirilgan ko'payishning moddiy asosidir. Jamg'arish samaradorligi ko'p jihatdan hosil bo'lgan ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlarining elementlarning tuzilishi va ilmiy-texnik darajasi bilan belgilanadi. Jamg'armaning ijtimoiy yo'nalishi katta ahamiyatga ega, bu uning keyingi o'sishi uchun zarur shartdir.
Qishloq xoʻjaligida jamgʻarish fondi ikki koʻrinishda – natura va pul shaklida mavjud. Birinchi holda, fermer xo'jaligida ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulotning bir qismi qo'shimcha miqdorda urug'lar, ozuqa va yosh hayvonlar, ko'p yillik plantatsiyalar uchun ekish materiallari va boshqalar shaklida natura shaklida kengaytirilgan takror ishlab chiqarishga yuboriladi. fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini joriy etish hisobiga qo'shimcha ravishda to'plangan mahsulot va materiallar sifati doimiy ravishda yaxshilanadi.
Jamg'armaning katta qismi naqd pulda amalga oshirilgan sof daromadning bir qismi bilan ta'minlanadi, ya'ni. yetib keldi. Shu bilan birga, jamg'arish manbai nafaqat jamoaning mehnat hissasi, balki differensial renta ko'rinishidagi qo'shimcha sof daromad - eng yaxshi va o'rtacha ko'rsatkichlarda yanada samarali mehnat tomonidan yaratilgan qiymat ko'rinishidagi mahsulotning ortiqcha qismidir. unumdorligi jihatidan yerlar. Aynan shu rentaning iqtisodiyot ixtiyorida qoladigan qismi jamg‘arishga yo‘naltiriladi. Xuddi shu narsa qishloq xo'jaligiga qo'shimcha investitsiyalar hisobidan qishloq xo'jaligi korxonalari tomonidan olingan differensial renta II uchun ham amal qiladi. Buning natijasida hosil bo'lgan jamg'arma keyingi yillarda uning ko'payishi uchun zarur shart bo'lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning sharti jamg'arish bo'lib, u sof daromad keltiradigan korxonalarning tejamkor ishlashi bilan ta'minlanadi. Zararli korxonalar kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun faqat qarz mablag'larini jalb qilish orqali to'planishi mumkin, ularni qaytarish faqat foyda olgan taqdirda mumkin. Zararli ish bilan bunday korxona nochor va hatto bankrot bo'lishi mumkin.
Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi inqiroz davri, birinchi navbatda, ko'pchilik korxonalarda jamg'arishning past darajasi va takror ishlab chiqarish jarayonining sezilarli darajada sekinlashishi bilan tavsiflanadi. Bunday inqirozli vaziyatdan bozor mexanizmini joriy etishni jadallashtirish va uning asosida ishlab chiqarishni barqarorlashtirishni ta’minlash orqali bartaraf etish mumkin. Hozirgi bosqichda agrosanoat majmuasining ko'plab korxonalari ishlab chiqarishning tarmoq va tashkiliy tuzilmasini tubdan qayta qurib, yangi sharoitlarda muvaffaqiyatli ishlamoqda.
Korxonada jamg'arish jarayoni bir qator ko'rsatkichlar, xususan, taqsimlangan daromaddagi jamg'arish fondining ulushi - yalpi va sof bilan tavsiflanadi. Daromadli korxonalarda jamg‘arish fondining ulushi yalpi daromadning beshdan bir qismidan uchdan bir qismigacha bo‘ladi. Bu daromadning sezilarli qismi iste'molga yo'naltirilganligi bilan bog'liq. Biroq, daromadlarni bu taqsimlash jamg'arish fondiga zarar etkazadigan tarzda amalga oshirilmasligi kerak. Shu munosabat bilan fondlarning kengaytirilgan takror ishlab chiqarish sur’ati ko‘rsatkichi (F) jamg‘arma fondining asosiy va aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik summasiga nisbati sifatida quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
FN
F \u003d ------------------ x 100
F _basic + F _haqida
bu erda FN - jamg'arish fondi, r.; F _asosiy - asosiy vositalar, rub.; F _haqida - aylanma mablag', rub.
Bu ko'rsatkich qanchalik yuqori bo'lsa, kengaytirilgan ko'payish tezligi shunchalik tezlashadi.
Jamg'arma fondining taqsimlangan foydadagi ulushi ko'rsatkichi katta amaliy ahamiyatga ega. Ko'p yillar davomida davlat korxonalari uchun bu ko'rsatkich yuqori organlar tomonidan belgilab qo'yilgan. Zamonaviy sharoitda u korxonalarning o'zlari tomonidan tasdiqlangan. Aksariyat hollarda asosiy foyda jamg’arish fondiga, ayniqsa ishlab chiqarish fondlari bilan yetarlicha ta’minlanmagan korxonalarga yo’naltiriladi.
Korxonalarda iste'mol fondiga mahsulot tannarxiga to'g'ri keladigan xodimlarga ish haqi va mukofotlar fondi hamda foyda hisobiga shakllantirilgan jamoat, jamoa iste'moli uchun xo'jalik ichidagi fondlar kiradi. Bu moddiy rag'batlantirish va ijtimoiy rivojlanish jamg'armasi. Ko'p hollarda ular bir fondga birlashtiriladi, ba'zan esa ishlab chiqarish, fan va texnikani rivojlantirish fondi bilan birgalikda ijtimoiy rivojlanish fondi tuziladi. Bunday jamlangan fond korxonaning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi fondi deb ataladi.