R. H. Kushatov axborot xavfsizligi va intellektual mulkka kirishni boshqarish

1.5. Axborot xavfsizligi vazifalari
Xavfsizlik funksiyalarini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan barcha vazifalarni sinflarga birlashtirish mumkin:
• tizim elementlarining ortiqcha miqdorini joriy etish;
• tizim elementlarining ortiqcha bo‘lishi;
• tizim elementlariga kirishni tartibga solish;
• tizim elementlaridan foydalanishni tartibga solish;
• ma'lumotni yashirish;
• tizim elementlarini boshqarish;
• ma'lumotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish;
• ma'lumotni yo‘q qilish;
• signalizatsiya;
• javob.
Muayyan himoya muammosini hal qilish orqali himoya funksiyalarini amalga oshirish samaradorligini baholash muammosi hali hal qilinmagan.
Himoya mexanizmlarini yaratish uchun ishlatiladigan asosiy vositalarni ko‘rib chiqamiz.
Barcha himoya vositalari rasmiy (insonning bevosita ishtirokisiz oldindan belgilangan tartibda himoya funksiyalarini bajarish) va norasmiy (insonning maqsadli faoliyati bilan belgilanadi yoki ushbu faoliyatni tartibga soladi) ga bo‘linadi.
Texnik vositalar elektr, elektromexanik va elektron qurilmalar shaklida amalga oshiriladi. Texnik vositalarning butun to‘plami apparat va fizikaga bo‘linadi.
Texnik vositalar yordamida to‘g‘ridan to‘g‘ri telekommunikatsiya uskunalariga o‘rnatilgan qurilmalarni yoki bunday interfeys bilan standart interfeys orqali interfeys o‘rnatadigan qurilmalarni tushunish odatiy holdir. Eng mashhur apparatlardan biri paritet ma'lumotni boshqarish sxemalarini, xotira maydonini himoya qilish sxemalarini - kalitlarga ko‘ra va boshqalarni qayd etish mumkin.
Jismoniy aktivlar mustaqil qurilmalar va tizimlar sifatida amalga oshiriladi. Bu, masalan, uskunalar joylashgan xonalarning eshiklarini qulflash, derazalaridagi panjaralar, elektron va mexanik xavfsizlik signalizatsiya uskunalari bo‘lishi mumkin.
Dastur - bu axborot xavfsizligi funktsiyalarini bajarish uchun maxsus ishlab chiqilgan dasturiy ta'minot.
Ushbu vositalar telekommunikatsiya kanallarida aloqa xavfsizligini ta'minlash texnologiyasini ishlab chiqishning birinchi bosqichida himoya mexanizmlarining asosini tashkil etdi. Shu bilan birga, himoya qilishning asosiy vositasi dasturiy ta'minot ekanligiga ishonishgan. Dastlab, dasturiy ta'minotni himoya qilish mexanizmlari, qoida tariqasida, kompyuterlarni boshqaradigan operatsion tizimlar yoki ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari tarkibiga kiritilgan. Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, bunday himoya mexanizmlarining ishonchliligi aniq etarli emas. Parolni himoya qilish juda zaif havola bo‘lib chiqdi. Shuning uchun kelajakda xavfsizlikni ta'minlashning boshqa vositalarini jalb qilgan holda himoya mexanizmlari tobora murakkablashdi.
Tashkiliy xavfsizlik vositalari - bu axborot xavfsizligini ta'minlash uchun telekommunikatsiya uskunalarini yaratish va ulardan foydalanish jarayonida ko‘rilgan tashkiliy, texnik va tashkiliy-huquqiy choralar. Tashkiliy tadbirlar tizimning barcha tarkibiy elementlarini ularning hayot aylanish davrining barcha bosqichlarida qamrab oladi (binolarni qurish, tizimni loyihalash, jihozlarni o‘rnatish va sozlash, sinov va ekspluatatsiya). Huquqiy himoya vositalari cheklangan ma'lumotlardan foydalanish, qayta ishlash va uzatish qoidalarini tartibga soluvchi va ushbu qoidalarni buzganlik uchun javobgarlik choralarini belgilaydigan qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
Himoyalashning axloqiy va axloqiy vositalari ma'lum bir mamlakatda yoki jamiyatda an'anaviy ravishda rivojlangan yoki hisoblash texnologiyalari va kommunikatsiyalarining tarqalishi bilan shakllanib kelayotgan har qanday me'yorlar shaklida amalga oshiriladi. Ushbu normalar aksariyat hollarda qonunchilik choralari singari majburiy emas, lekin ularga rioya qilmaslik, odatda, insonning obro‘si va obro‘sini yo‘qotishiga olib keladi.
Demak, axborot xavfsizligi Rossiya milliy xavfsizligining muhim tarkibiy qismidir. Ushbu faoliyat sohasidagi davlat siyosati, birinchi navbatda, davlat sirlarini muhofaza qilishni tashkil etishga va axborotni himoya qilishning huquqiy asoslarini ishlab chiqishga qaratilgan. Axborotni huquqiy muhofaza qilish axborotni muhofaza qilishning muhim usullari va usullaridan biri sifatida harakat qiladi.
• Axborot xavfsizligi nazariyasi asoslarini bilish axborot xavfsizligining amaliy masalalarini vakolatli hal etishga yordam beradi, axborot xavfsizligi bo‘yicha mutaxassisning kasbiy faoliyati uchun asos bo‘ladi;
• Axborot xavfsizligi muammosi turli xil tarixiy davrlarda turlicha shakllangan va siyosat, iqtisodiyot, texnologiyalar bilan bog‘liq.
• avtomatlashtirilgan (axborot) tizimlarda axborotni muhofaza qilish muammosi yigirmanchi asrning 70-yillari o‘rtalarida shakllangan va shu vaqtdan boshlab tizimlarning rivojlanish darajasi bilan bog‘liq jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi;
• istiqbolli - bu muammoni hal qilishda rasmiy va norasmiy yondashuvlarni birlashtirgan keng qamrovli axborot xavfsizligi usuli;
• Axborot xavfsizligi sohasidagi asosiy tushunchalarning aniq ta'rifi ham axborot tizimlarini ishlab chiqaruvchilar, ham iste'molchilar manfaatlari hamda axborot xavfsizligi jarayonini to‘liq va izchil tavsiflash uchun zarurdir.