R. H. Kushatov axborot xavfsizligi va intellektual mulkka kirishni boshqarish

3-Mavzu


Axborot resurslari xavfsizligini ta'minlashning asosiy yo‘nalishlari.
3.1. Axborot resurslari va ma'lumotlarning maxfiyligi.
3.2. Tashkilotning maxfiy ma'lumotlariga tahdidlar.
3.3. Maxfiy ma'lumotlarni himoya qilish tizimi.


3.1. Axborot resurslari va ma'lumotlarning maxfiyligi
Amaldagi "Axborotlashtirish, axborotlashtirish va himoya qilish to‘g‘risida" Federal qonuniga muvofiq korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, banklar, kompaniyalar va boshqa davlat va nodavlat tarmoq korxonalari (alohida korxonalar) ning axborot resurslari ish), hujjatlar va hujjatlar to‘plamlari har qanday ommaviy axborot vositalarida, shu jumladan, kompyuter va tashkiliy asbob-uskunalar bilan ta'minlangan axborot tizimlarida (kutubxonalar, arxivlar, fondlar, banklar, ma'lumotlar kompyuterlari va boshqa axborot tizimlari) .
Axborot resurslari (ma'lumotlar) - bu jismoniy va yuridik shaxslarning o‘zlari va davlat o‘rtasidagi munosabatlar obyektlari. Umuman olganda, ular O‘zbekistonning axborot resurslari va boshqa turdagi manbalar bilan qonuniy himoyalangan. Axborotni hujjatlashtirish (rasmiy hujjat yaratish) axborot resurslariga ma'lumotlarni kiritishning majburiy shartidir. Shuni hisobga olish kerakki, hujjat nafaqat va hatto ma'muriy jihatdan ham bo‘lishi mumkin
(biznes), aksariyat hollarda matn, jadval yoki anketa shaklida. Qiymatli hujjatlarning katta hajmlari rasm shaklida taqdim etilgan:
1) dizayn hujjatlari;
2) kartografik hujjatlar;
3) ilmiy-texnik hujjatlar;
4) fotografik, magnit va boshqa tashuvchidagi hujjatlar.
Aksessuarlar tomw yoki ïnomw vïdw sobstvennostï axborot manbayi mogwt byt goswdarstvennymï element yoki qanday qilib negoswdarstvennimï va stock ímwşçestva naxodïtsya sobstvennostï fuqarolik, organov hokimiyat, mos organlar, uyushgan tashkilotlar, uyushgan tashkilotlar
Milliy xavfsizlikni ta'minlash manfaatlari va davlat uchun qiymat darajasi, shuningdek, tadbirkorlik tuzilmalarining huquqiy, iqtisodiy va boshqa manfaatlariga muvofiq, axborot resurslari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
a) ochiq . e. jamoatchilikka ma'lum bo‘lgan, maxsus ruxsatisiz ishda foydalanilgan, ommaviy axborot vositalarida e'lon qilingan, konferentsiyalarga, spektakllarga va intervyularga taklif qilingan;
b) cheklangan kirish va foydalanish, jild. e. umumiy yoki boshqa sirni tashkil etuvchi ma'lumotlarni himoya qiluvchi, qo‘riqlaydigan, kuzatuvchi va boshqaruvchi.
Cheklangan ma'lumotlarga murojaat qilish taqiqlanadi :
• davlat hokimiyati organlari, ijro etuvchi hokimiyat organlari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlari, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining huquqiy holatini, shuningdek fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va majburiyatlarini belgilaydigan qonunchilik va boshqa normativ hujjatlar;
• favqulodda vaziyatlar to‘g‘risidagi ma'lumotlarni, ekologik, meteorologik, demografik, sanitariya-epidemiologiya va aholining xavfsizligi, aholining xavfsiz ishlashi va aholining xavfsiz ishlashini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan boshqa ma'lumotlarni o‘z ichiga olgan hujjatlar.
• davlat hokimiyati organlari, ijro etuvchi hokimiyat va mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyati, byudjet mablag‘lari va boshqa davlat va mahalliy resurslardan foydalanish, mavjud resurslardan to‘g‘ri foydalanish to‘g‘risidagi ma'lumotlarni o‘z ichiga olgan hujjatlar;
• kutubxonalar va arxivlarning ochiq fondlarida, davlat hokimiyati organlari, ijro etuvchi hokimiyat organlari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlari, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining o‘z-o‘zini belgilash huquqini ifodalovchi axborot tizimlarida to‘plangan hujjatlar.
Axborot resurslari akkumulyatorlari axborot manbalari (egalari) deb nomlanadi . Ular ushbu ma'lumotlarning o‘zlarining passiv konsentratorlarini ifodalaydi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• kompaniya va uning rivojlanishi haqidagi nashrlar;
• reklama nashrlari, ko‘rgazma materiallari, hujjatlar;
• odamlarni o‘rab turgan firma va kompaniyalar xodimlari;
• hisoblash ishlari va boshqa ofis uskunalari, turli xil qurilmalar va aloqa vositalarining ishlarida kuzatiladigan fizik maydonlar, to‘lqinlar, chiqindilar.
Manbalarda ochiq, shuningdek kirish uchun cheklangan ma'lumotlar mavjud. Bu va boshqa turlarning ma'lumotlari bitta axborot makonida joylashgan bo‘lib, ularni to‘liq tarkibli tahlilisiz ajratish ko‘pincha mumkin emas. Masalan, kompleksdagi muntazam ochiq ma'lumotlar to‘plami cheklangan kirish to‘g‘risidagi ma'lumotlarni o‘z ichiga olishi mumkin.
Cheklangan kirish manbayi bo‘lgan hujjatlarga quyidagilar kiradi.
• qimmatli ma'lumotlar, nou-xaularni o‘z ichiga olgan hujjatlar;
• umumiy ma'lumot, tashkiliy-huquqiy va tartibli hujjatlarni o‘z ichiga olgan oddiy ishbilarmonlik va ilmiy-texnik hujjatlar majmuasi;
• xodimlarning yozuvlari, ularning xizmat kundaliklari, shaxsiy ish rejalari, ishlab chiqarish masalalari bo‘yicha yozishmalar;
• firma xodimlarining shaxsiy arxivlari. 
Belgilangan guruhlarning har qandayida:
• an'anaviy qog‘oz tashuvchisidagi hujjatlar (varaqlar, vatman, fotobajaj va boshqalar);
• texnik vositalardagi hujjatlar (magnit, foto plyonka va boshqalar);
• elektron hujjatlar, elektron hujjatlar banklari, displey ekranida hujjatlarni namoyish qilish (videogrammalar).
Boshqaruv va ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirishda har qanday ma'lumot manbayi doimo atrof muhitda taqsimlanadi. Shuningdek, bu cheklangan kirish ma'lumotlari, manbalar, hisobga olish va nazoratni oshkor qilish yoki tarqatish uchun xavfli manbalar sonini ko‘paytiradi.