R IV o j L a n t ir is h I n s t I t u t I
JA H O N DAVLATLARI VA M A M L A K A TLA R IN IN G D E N G IZ
Download 24.28 Kb. Pdf ko'rish
|
|
JA H O N DAVLATLARI VA M A M L A K A TLA R IN IN G D E N G IZ VA O KEANLARGA N ISB A T A N J O Y L A S H IS H I Y irik m intaqalar M a m la katlar son i S h u nd an D e n g iz va okeanlar bo'yid a joylashgan M aterik ichkarisida joylash gan Orollarda joylash gan 1 M D H 12 3 9 - 2 Y evropa 40 23 13 4 3 O siyo 39 20 12 7 4 Afrika 56 36 15 5 5 A m erika 49 20 2 27 6 A vstraliya va O keaniya 26 1 - 25 Jah on b o 'y ic h a 222 103 51 68 3-jadval m a’lum otlari shuni ko'rsatadiki, jahondagi 103 davlat va m am lakatlar bevosita dengiz va okean b o ‘ylarida joylashgan. Bularga 68 ta orollard a joylashgan davlat va m am lakatlarni ham q o ‘shadigan b o ‘lsak, ular m utlaqo katta qismining ijtimoiy hayoti to ‘g‘ridan to ‘g‘ri dengiz va okeanlar bilan bog‘liq ekanligi m a'lum b o ‘ladi. Ijtim oiy hayoti dengiz va o k e a n la r b ila n b e v o s ita b o g ‘liq b o ‘lg an b u g u ru h m am lakatlarning um um iy soni jam iga nisbatan sal kam 77 % ni tashkil qiladi. A lbatta, dengiz va o k ean lar b o ‘yida jo y lash g an b a rc h a m am la k a tla rn in g I G O ‘ni h a m birdek xususiyatlarga ega deb b o ‘lmaydi. Jahonning yirik m intaqa va davlatlarini bir-birlari bilan bog‘lovchi serqatnov dengiz 92 y o‘llari, kanallar, b o ‘g‘ozlar b o 'y id a joylashgan m am lakat- largina (xarita va atlaslarga qarab bunday m am lakatlarga m isollar toping) eng qulay IG O 'g a egadirlar. M am lakatlar serqatnov dengiz yo'llarid an qanchalik chekkada joylashgan b o ‘lsa, ularning IG O ‘si qulayliklari, tabiiyki, shu darajada pasayib boradi. Jahon m am lakatlari orasida atigi 51 tasi dengiz va okean- lardan turli uzoqlikda, m ateriklar ichkarisida joylashgandir. B unday m a m la k a tla r A vstraliy a va O k ean iy an i hisobga olm aganda, jahonning barcha yirik m intaqalarida mavjuddir. Am m o, ularning ham IG O ‘i birdek noqulaylik xususiyatiga ega emas. M azkur guruh m am lakatlarning bir qismi (undaylar ayniqsa Yevropada ko ‘pchilikni tashkil qiladi) hududlaridan oqib o 'tadigan yirik daryolar yoki kanallar orqali dengizlar bilan bog'Ianish imkoniyatlariga ega. Ularning yana bir qismi yon q o ‘shnisi orqali atigi bir necha yuz kilom etr m asofalik yo‘l bosib dengiz bo'ylariga chiqa olishlari m um kin. Am m o, ularning uch in chi bir qismi yuzlab, h atto m inglab kilom etr yo‘l bosib, bir necha davlatlar hududi orqaligina dengiz b o ‘y- lariga chiqishiga to ‘g‘ri keladi. Bunday davlatlarning aksariyati M arkaziy Osiyo va M arkaziy Afrikada joylashgandir. 0 ‘z- o'zidan k o‘rinib turibdiki, m ateriklar ichkarisida joylashganlar o ra sid a b ir qism m a m la k a tla r I G O ‘i h a lq a ro iq tiso d iy aloqalarni tashkil qilish nuqtai nazaridan ancha katta noqu- layliklarga egadirlar. M am lakatlar o ‘zlarining IG O ‘ni ozgina b o ‘lsa-da yaxshilash uchun qanday ishlarni amalga oshirish- lariga to 'g 'ri kelishini yuqorida M arkaziy Osiyo m am lakatlari to m o n id a n m u s ta q illik y illa r id a b a ja r g a n va a m a lg a oshirayotgan ishlari m isolida ko'rish m um kin. Shunday qilib, m uayyan hudud va m am lakatlarning IG O ‘ xususiyatlarining shakllanishida dunyo dengiz va okeanlari- ga nisbatan qanday joylashganligi holati m uhim omil sifatida qatnashadi. 0 ‘z navbatida bular hududning sifat ko‘rsatkich- larini keltirib chiqaradi. SA VO L VA T O P S H IR IQ L A R 1. M am lak atlar h u d u d in in g tarixiylik xarakterini tushuntirib b ering. J a h o n n in g en g q a d im iy va en g y o sh d a v la tla r in i ajrating va xaritad an k o'rsatin g. 93 2. H u d u d n in g m iq d o riy k o ‘rsatk ich lariga k o ‘ra ja h o n m a m la k a t larin in g g u ru h la n ish i ja d valiga qarab n im a u ch u n : a. u lk a n d a v la tla r A fr ik a va A m e r ik a q it'a la r id a e n g k o ‘p va Y evrop ad a u m u m a n u ch ra m a slig i; b. m itti davlat va m am lakatlar. U la rn in g O siyo va A frikaga nisbatan A m erik a qit'asi h am d a A vstraliya va O k ea n iy a d a k o ‘p jo y la s h g a n lig i sab ab larin i tu sh u n tirib bering. 3. X aritalarga qarab ja h o n n in g chegaralari a n ch a n o tin c h davlatlarga m iso lla r k eltirin g va bu n o q u la y lik la rn in g q an d ay ta'sir o 'tk a z a - y o tg a n lig in i b a h o la n g . 4. 0 ‘z b ek isto n n in g ja h o n d a davlatlar hud u d iy d axlsizligi, chegaralari o so y ish ta lig in i ta'm in lash , terrorizm ga qarshi kurash borasida olib b o ra y o tg a n ta sh q i siy o sa tin in g m o h iy a tin i tu sh u n tirib bering. 5. H u d u d n in g jo y la sh is h ig a k o ‘ra iq tiso d iy geo g ra fik o ‘rni qulay va n o q u la y b o ‘lgan m a m la k a tla rn i xaritaga qarab a n iq la n g , bu qulaylik va n oq u laylik larn in g nim alarga b o g ‘liq ek a n lig in i gapirib b e r in g , b u n d a 0 ‘z b e k is to n n in g I G O ‘ x u su s iy a tla r in i a lo h id a h iso b g a o lin g . 94 X BOB AHOLI IJTIMOIY-IQTISODIY TARAQQIYOTNING ASOSIY HARAKATLANTIRUVCHI KUCHI 1. Aholi xaqida tushuncha. A h oli d egan da, m a'lum hududda (m am lakatda, m intaqa- da, jahonda) yashayotgan kishilar guruhiga aytiladi. U b ar cha tarixiy davrlar m obaynida jam iyat taraqqiyotining asosi b o ‘lib kelgan. C hunki u ham isha m oddiy boyliklarni ishlab chiqargan, o ‘z iste’m olida foydalangan va jam iyat taraqqiyo- tini amalga oshirib kelgan. 0 ‘z navbatida aholi (inson) tabiati- ning uzviy bir b o ‘lagi ham dir. Z ero, u tabiat q o ‘ynida paydo b o ‘lib, o ‘sib-ulg‘ayib, hayotiy faoliyatini o ‘tashida doim o uning og‘ushida b o ‘ladi, ehtiyoj uchun zarur b o ‘lgan xom ashyolarni tabiatdan oladi, unga ta'sir qiladi va ana shu jara- yon orqali tabiatnin g jam iy at bilan o ‘zaro aloqadorligini ta'm inlaydi. Shuning bilan birga aholi, ayniqsa uning m eh n at yoshi- da b o ‘lgan faol qism i, tu rli ijtim oiy-siyosiy m u n o sa b a tla r- ning sh ak llan ish i va riv o jlan ish id a asosiy k uch h am d ir. Jam iyat rivojlanishida m uh im vosita b o ‘lib hiso blan adig an ijtim oiy q o n u n lar ayni ch o g ‘da inso n larning ob'yektiv fao liyati orqaligina harakat qiladi. Shu sababli aholi va m ehnat resurslari, ularning soni va dinam ikasi, dem ografik va sotsi al tarkibi, x o ‘jalik faoliyati va h u d u d lararo joylashishi iq ti sodiy va ijtim oiy geografiyaning asosiy m avzulari q atorid an o ‘rin oladi. 2. Aholi dinamikasi. 1999 yilning oktyabr oyida ja h o n aholisi 6 m lrd. kishilik m arrani xatlab o ‘tdi. 2001 yil o ‘rtalarida uning um um iy soni 6137 m ln. kishiga yetdi. Hozirgi vaqtda uning um um iy soni 6,2 m lrd. kishidan ortiqdir. Ta'kidlash lozimki, aholining son jihatda ko‘payish sur'at- lari ham m a vaqt ham bir hil bo'lavermagan. Dem ograf olim lar 95 hisobiga k o 'ra 1 (4-jadvalga qarang) neolit davrining boshlari- da — erad an 7 m ing yillar oldin agar ja h o n aholisinin g um um iy soni 10 m ln kishi a tro fid a b o ‘lgan b o ‘lsa, bu k o ‘rsa tk ic h e ra m iz n in g b o s h la rid a n 230 m ln , XVI asr boshlarida 440 m ln., XIX asrning birinchi choragi oxirlarida 1 m lrd., 1950 yilda 2,5 m lrd., 1987 yilning yozida 5 m lrd., und an atigi 12 yil o 'tg ach esa 6 m lrd. kishini tashkil qiladi. 4-jadval JA H O N A H O L IS IN IN G D IN A M IK A S I VA U N IN G M ATERIKLA R VA Y IR IK M INTA QA LARA RO T A Q S IM L A N IS H I Aholining o‘sish davrlari Orada o ‘tgan yillar Jahon aholisi ning soni (mln. kishi) Jahon aholisining taqsimlanishi (mln.kishi) Xorijiy Yevro pa Xorijiy Osiyo Afrika Ameri ka Avstra- liya va Okea- niya MDH 0 ‘zbe- kiston respub likasi N e o lit davri (Eradan 7 m ing yil old in ) 9 0 0 0 1 0,0 1 ,52 6 ,7 4 1,31 0 ,1 7 0 ,4 0 0 ,2 2 - Y angi eran in g b osh i (0 -y il) 2 0 0 0 2 3 0 ,0 3 5 ,0 1 5 5 ,0 3 0 ,0 4 ,0 1,0 5 ,0 - 1 0 0 0 -y ili 1000 3 0 5 ,0 4 3 ,0 1 9 5 ,0 4 0 ,0 15,0 1,0 1 0,0 - 1 5 0 0 -y ili 500 4 4 0 ,0 7 5 ,0 2 6 0 ,0 6 0 ,0 2 7 ,0 2 ,5 1 5,0 - 1 8 0 0 -y ili 200 9 5 2 ,0 1 6 0 ,0 6 2 0 ,0 9 0 ,0 3 0 ,0 2 ,0 5 0 ,0 - 1 9 0 0 -y ili 100 1 6 5 6 ,0 2 9 5 ,0 9 5 0 ,0 1 30,0 1 4 5 ,0 6 ,0 1 3 0 ,0 4 ,0 1 9 5 0 -y ili 50 2 5 0 1 ,0 3 9 2 ,0 1 3 6 8 ,0 2 1 9 ,0 3 2 0 ,0 1 2,0 1 8 0 ,0 6 ,3 1 9 8 0 -y ili 20 4 4 3 0 ,0 4 8 4 ,0 2 5 6 9 ,0 4 7 5 ,0 6 1 3 ,0 2 3 ,0 2 6 6 ,0 15,8 1 9 9 5 -y ili 5 5 7 0 2 ,0 5 1 4 ,0 3 3 8 0 ,0 7 2 0 ,0 7 7 4 ,0 2 8 ,0 2 9 2 ,0 2 2 ,7 2 0 0 1 -y ili 0 6 1 3 7 ,0 5 1 9 ,0 3 7 2 1 ,0 8 1 3 ,0 8 4 6 ,0 3 1 ,0 2 8 2 ,0 2 5,1 1 J a h o n a h o lisin in g tarixi davrlarga x o s u m u m iy so n i h aq idagi m a 'lu m o t- lar, a h o li r o ‘y x a tla ri m u n ta z a m o 'tk a z ib k e lin a y o tg a n X I X asr ik k in c h i ya rm i va X X asrni is tis n o q ilg a n d a , d e m o g r a f o lim la r n in g ilm iy h iso b la ri va x u lo sa la r i n atijasid ir. 96 M a'lum otlardan k o ‘rinib turibdiki, kishilik jam iyatining ilk bosqichlarida ja h o n aholisining son jih atd an ikki baravar ko‘payishi uchun bir necha m ing yillar talab qilingan. Jahon ah olisining navbatdagi ikki m arta k o ‘payishi eram izning boshlaridan boshlab dastlab 1500 yil (230 m ln.dan 440 mln. gacha) talab qilingan b o ‘lsa, uning o ‘rtalarida buning uchun 300 yil, XIX-XX asrlarining 2-choragi orasida aholining 1 mlrd. dan 2 m lrd.gacha k o ‘payishi uchun 100 yil kifoya qildi. Aholi o ‘sish sur’atlarining yanada tezlashishi natijasida so‘nggi ikki baravar k o ‘payishi uchun atigi 40 yildan sal k o ‘proq vaqt talab etildi — 1930 yillar boshida 2 m lrd. dan 1974 yilda 4 mlrd. kishiga yetdi. Hozirgi vaqtda jah o n aholisi so‘nggi ikki baravar ko ‘payish «masofasining» yarm ini bosib o ‘tdi, ya'ni 1974-1999 yillar orasida uning um um iy soni 4 m lrd. dan 6 m lrd. kishigacha o ‘sdi. K o ‘rinib tu rib d ik i, ja h o n aholisi o ‘zining eng yuqori o'sish sur'atlariga XX asrning 60-80-yillar orasida erishdi. Jahon aholisi o ‘sish ko'rsatkichlari aholining yillik m ut- loq ko‘payishi k o ‘lam ida ham o ‘z aksini topadi. Boshqacha aytganda, XX asr boshlarida sayyoramiz aholisi yiliga o'rtacha 10-15 m ln, asr o ‘rtalarida 40-50 m ln, 70-90 yillarda esa 85- 90 m ln kishigacha ko ‘paygan edi. XX asrning so‘nggi yilla- rida bu ko‘rsatkich yiliga 75-80 mln. kishini tashkil qilmoqda. Bu k o'pm i ozmi? Agar hozirgi vaqtda ja h o n aholisining v 5 qism iga yaqini o c h -y alan g ‘o ch holda yashayotganligi, ekologik holatning tobora og‘irlashib borayotganligi hisobga olinsa, ah o lin in g o ‘sishi k o ‘pgina m u am m o larn i keltirib chiqarayotganligini tushunish qiyin emas. Jadval m a'lum otlari shuni ko‘rsatadiki, dunyo aholisi turli tarixiy bosqichlarda h ar xil k o ‘rsatkichlarda o ‘sgan. Asosan XVI asrgacha jah o n aholisi yer yuzining deyarli barcha hu- d udlarida n isb atan b ir-b irlarig a yaqin su r'a tla rd a o'sgan. Am m o XV asr oxirlaridan boshlangan yangi yerlarni izlab topish va u lardan tu rli boyliklarni o ‘zlashtirishni m aqsad qilgan Buyuk geografik kashfiyotlar davri (asosan XVI-XVII arslar) jah o n aholisining dinam ikasi va eng avvalo ulam ing m intaqalararo taqsim lanishida m uhim o'zgarishlarni keltirib chiqardi. 1500-1900 yillar orasida bu borada ko'zga tashlanadigan eng m uhim h o lat, alb atta, boshqa m ateriklarga nisbatan 7 - 97 Am erika ham da Avstraliya va O keaniya aholisining ancha tez, Afrika aholisining esa, aksincha, sekin o'sganligidir. Bun- ga, yangi dunyo qit'alarining aynan ana shu davrlarda kashf etilib, istilo qilinganligi va unga asosan Ispaniya, Portugaliya, Angliya, Irlandiya kabi ko'plab Yevropa m am lakatlaridan millionlab m igrantlarning ko ‘chib joylashganligi asosiy sabab- dir. Shuningdek, Amerika aholisining tezroq va Afrika aholisi ning sekin ko'payishi sabablaridan yana biri, ayniqsa, XV III- XIX asrlar davom ida m illionlab afrikalik negrlarning Am e- rikaga ishchi kuchi sifatida m ajburan olib o ‘tilganligi ham dir. M a'lum otlarga ko ‘ra ana shu davrlar davom ida Braziliyaga 50 m ln, Karib havzasi orollari va M arkaziy Am erikaga 18 mln. atrofida, AQSHga 25 mln. dan ko ‘proq afrikalik negrlar keltirib joylashtirilgan. Am erika qit'asiga, ayniqsa, AQSHga jahon n ing turli m intaqalaridan ko ‘chib o ‘tuvchi m igrantlar ning soni to so‘nggi yillargacha ancha katta b o ‘lib qolm oqda. Aholi dinam ikasining deyarli barcha bosqichlarida Osiyo jah on aholisining 60 foizi qism ini o ‘zida birlashtirgan eng katta qit'a b o 'lib keldi. Aholisi soniga ko‘ra jahondagi eng k a tta o ‘n ta m a m la k a tla r n in g o ltita s i a n a sh u q it'a d a joylashganligi bejiz emas. Shu sababli aholining o ‘sish sur'at- lariga k o ‘ra Osiyo h o zir ja h o n d a A frikadangina keyinda turadi. M D H va 0 ‘zbekiston, garchi yagona guruh m am lakatla- rini tashkil qilsada, ularda aholi dinam ikasi ko‘rsatkichlari bir-birlaridan ancha farq qilishini jadval m a'lum otlari ko‘rsatib turibdi. Tahlillar shuni k o ‘rsatadiki, XX asr davom ida agar M D H davlatlarida aholi son jihatdagn o ‘rtacha 2,2 baravarga ko'paygan b o ‘lsa, bu k o ‘rsatkich 0 ‘zbekistonda — 6,3 b a ra varga teng b o ‘ldi. Bu o ‘z n avbatida, 0 ‘zbekiston aholisi ulushining M D H d a 3,1 foizdan 2000 yilda 8,9 foizgacha o ‘sishiga olib keldi. Bu m a’lum otlar 0 ‘zbekistonning jaho n da aholisi ancha tez o ‘sayotgan m am lakatlardan biri ekanligini tasdiqlaydi. Jahon aholisi dinam ikasi va uning m intaqalararo tafovut- lari quyidagi xulosalarga olib keladi: 1. Sayyoram iz aholisi «demografik portlash» deb nom olgan o ‘zining eng tez o ‘sish davrini (XX asrning 50-80 yillari) bosib o ‘td i. Ik k in ch i ja h o n u ru sh id an keyingi davrlarda 98 jaho nd a sezilarli darajada yuz bergan ijtim oiy-iqtisodiy taraq- qiyot jarayoni tufayli, ayniqsa, rivojlanayotgan m am lakatlarda (ularda jah o n aholisining 4/ 5 qismi yashar edi), tu g ‘ilishning yuqori darajasi saqlangan holda, o ‘lim k o ‘rsatkichlarining keskin pasayishiga erishildi. Buning oqibatida jah o n aholisi ning son jih atd an ko'payishi misli ko'rilm agan darajada tez- lashib ketdi. Bu davrda aholining o 'rta c h a yiliik o ‘sish sur'- ati 2 va undan ortiq foizni tashkil qilar edi. Bu holat «demog- rafik portlash» tushunchasini keltirib chiqargan edi. 2. So‘nggi yillarda jah o n aholisining, birinchi navbatda, Afrika va Osiyo aholisining son jih a td a n o ‘sish k o ‘rsatkich- larida dastlabki sekinlashish holatlari kuzatilm oqda. Hozirgi vaqtda jah o n aholisining o ‘rtacha yiliik ko‘rsatkichi 1,3 foizni tashkil etm oqda. Aholi tabiiy ko‘payishidagi bu ob'yektiv pa- sayish jarayoni bundan keyin ham tobora kuchayib boraveradi. D em ograf olimlar bashoratiga ko ‘ra jahon aholisining umumiy soni 2025 yilga borib 8,2 m lrdni tashkil etishi, XXI asr oxir- lariga borib esa aholining son jih atd an o ‘sishi asosan stabil- lashishi va 10,5 mlrd. kishi atrofida to ‘xtashi kutiladi. 3. Jah on aholisining son jih atd an o ‘sishida m intaqalararo katta farqlar mavjud. So‘nggi o ‘n yilliklar davomida ijtimoiy- iqtisodiy rivojalanish darajasi yuqori b o ‘lgan Yevropa, Shim. Am erika, Avstraliya va Okeaniya m am lakatlari, Osiyoning Yaponiya, Isroil kabi ayrim davlatlarida aholi son jih atd an deyarli o ‘smadi. Jaho n ahollisning yiliik o ‘sish hajm i dunyo aholisining asosan 80 foiziga yaqinini tashkil qiladigan Afrika, Osiyo va Lotin Am erikasining rivojlanayotgan m am lakatlari hissasiga to ‘g‘ri kelm oqda. Aholi o ‘sishining b undan keyingi o ‘sishi k o ‘p jih a td a n a n a sh u m in ta q a m a m la k a tla rid a demografik jarayonlarning qanday borishiga bog‘liqdir. 3. Aholining tabiiy o ‘sishi. Jahon aholisining son jihatdan o ‘sishining bosh om ili aholining tabiiy k o ‘payishidir. A holi ning tabiiy ko‘payishi biologik jarayon b o ‘lib, uning darajasi yil davom ida jam i tu g ‘ilaganlardan, jam i o ‘lganlarni ayirib tashlagandan keyingi qoldiq bilan ifodalanadi. U ning ko‘rsat- kichlari bir yilda o ‘rtacha har 1000 aholiga qancha tug ‘ilish va qancha o ‘lim holatlari to ‘g ‘ri kelishiga qarab aniqlanadi. A holining tabiiy ko ‘payish jarayonigina uning to ‘xtovsiz son jih atdan o ‘sib va avlodlarning almashib turishini ta'm inlaydi. 99 G archi tabiiy ko'payish biologik jarayon b o ‘lsa-da, uning k echishi va k o ‘lam ida ja m iy a td a q aro r to p g an xilm a-xil ijtimoiy — iqtisodiy sharoit (tirikchilik vositalari bilan ta'm in- langanlik darajasi, oila va nikoh, bolalar tarbiyasi, urf-odatlar, diniy aqidalar va boshqa)lar katta ahamiyat kasb etadi. Odatda aholining turm ush farovonligi yuqori, bilim va m adaniyat darajasi o ‘sgan, ayollari ijtim oiy ishlab chiqarishga k o ‘proq jalb etilgan, yosh avlodning har taraflam a kam ol topishi uchun yetarli sharoit yaratilgan jam iyatlarda tug‘ilishning ka- mayib borishi kuzatiladi. Q adim dan kam bag'al, nochor oilalar o ‘ziga to ‘q, badavlat, yaxshi tarbiya topgan oilalarga nisba- tan k o ‘p bolali b o ‘lganligi m a'lum . Shu sababli XVII asrda yashab o ‘tgan m ashhur ingliz faylasufi A. Smit «kambag‘allik ko‘p bolalikka sharoit tug‘diradi» deb qayd qilgan. Aholi o ‘rtasida tug‘ilishning qay darajada bo‘lishiga siyosiy notinchliklar, urushlar, keng tarqalgan xavfli kasalliklar katta salbiy ta ’sir k o ‘rsatadi. Bularga tarixdan va hozirgi hayotdan k o ‘plab m isollar keltirish m um kin (ularga m isol topishga harakat qiling). Hozirgi vaqtda jah o n m am lakatlari aholisining tabiiy ko‘- payish k o ‘rsatkichlariga ko ‘ra ikki guruhga ajratish m um kin. Aholi ko‘payishining birinchi turi. T ug‘ilish, o ‘lim , tabiiy k o'payish k o ‘rsatkichlarining ancha past darajasi ana shu guruhga kiruvchi m am lakatlarga xosdir. Bu guruh m am lakat- larini demografik tanglik (bo'xron) m am lakatlari ham deyish m um kin. O datda aholining takror ko‘payishi uchun oilalarda o ‘rta- cha kam ida 2,5 bola tug‘ilishi, ya'ni mavjud oilalarning yarmi 2 nafar, qolgan yarm i esa 3 nafardan bolali b o ‘lishlari talab etiladi. Y angidan dunyoga kelgan bu bolalarning 2 nafari ota va onalarning o ‘rnini qoplasa, qolgan 0,5 nafari bepushtlar, baxtsiz hodisa tufayli oila qura olm asdan o 'tg an la r o ‘rnini to ‘ldiradi. Bunday demografik holatga aholining oddiy takror barpo bo 'lish i deyiladi. Hozirgi vaqtda jah on aholisining ’/ 5 qismini o ‘zida birlash- tirg a n , d u n y o n in g rivojlangan m am lak atlari ak sariyatida aholining tabiiy o ‘sish ko'rsatkichlari, har 1000 kishiga hisob- laganda, Y aponiya. A Q SH , K anada + 1-2 dan Avstraliya va Yangi Z ellandiya + 5-8 gacha tebranadi. 100 Demografik tanglik, ayniqsa, Yevropa mamlakatlarida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. 2001 yil m a’lumotlariga ko‘ra ularda har 1000 aholi hisobiga o ‘rtacha 10 ta tug'ilish va 11 ta o ‘lim ko‘rsatkichlari to ‘g ‘ri kelmoqda, ya'ni jarni tug‘ilganlar hatto umumiy o ‘lganlar o ‘m ini ham qoplay olmayotir. Boshqacha aytganda, Yevropada aholi tabiiy jihatdan ko‘payish o ‘rniga sekin-asta kamayish davrini o ‘z boshidan kechirmoqda. T o ‘g‘ri, aholi tabiiy ko ‘payishidagi bunday Download 24.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|