R IV o j L a n t ir is h I n s t I t u t I
Download 24.28 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Irq ch ilik siy o sa ti hozirgi davrda tarixga aylanib borm oqda.
- 1 A p a r te id -A fr ik a xalq lari tilid a « a lo h id a yash a sh » m a n o sin i a n g la ta d i. 0 ‘sh a d a v rla rd a
- H ind-Yevropa b o ‘lib, unga kiruvchi tillarda jah o n aholisining yarm iga yaqini sozlashadi. X itoy- Tibet
- A h o lin in g d in iy ta r k ib i.
- Islom fu n - dam entalistlari ochiqdan-ochiq jan garich ilik, din iy-ekstrem istik va terrorchilik
- SA VOL VA T O P S H IR IQ L A R 1. Jah on a h o lisi tarixning dastlabki bosq ich larid a ju d a sek in , s o ‘nggi
- 2. N im a u c h u n a h o lin in g ta b iiy k o ‘p a y ish i iq tiso d iy rivojlan gan m am lak atlard a an ch a sek in , kam rivojlan gan m am lak atlard a te z
- 4 . A h o lin in g jin s iy n isb atid a q an d ay m am lak atlar a h o lisid a a yollar va q an d ay m am lak atlarid a erkaklar k o ‘p c h ilik n i ta sh k il q ilad i
avstroloid xalqlardir. Irqlarning kelib chiqishida k o ‘proq biologik va geografik o m illar ish tiro k etgan. U lar b ir-b irla rid a n asosan tashqi belgilari, ya'ni rangi, sochi, yuz tuzilishi xususiyatlariga ko‘ra farqlanadilar. A ntropolog olim larning ilmiy xulosalariga ko ‘ra mavjud irqlar bundan 15 ming yillar oldin asosan shakllanib, o ‘z hududiy m akonlariga ega b o ‘lganlar: yevropoidlar bu tu n Yevropa, Janubiy-Sharqiy va Janubiy Osiyo ham da Shimoliy 109 A frika b o ‘lab, m o n g o lo id la r O siy o n in g b o sh q a q o lg an m in ta q a la ri, b u tu n A m erik a q it'a si b o ‘ylab, n e g ro id la r A frikaning asosiy hudu d lari b o ‘ylab, avstroloidlar asosan Avstraliya va Okeaniya b o ‘ylab tarqalgan b o ‘lganlar. Keyingi tarixiy davrlarda yuz bergan siyosiy o ‘zgarishlar tufayli (Am e rika va Avstraliya qit'alarining yevropaliklar tom onidan egalla- nishi va o ‘zlashtirilishi) va murakkab davom etgan jahon mus- tam lakachilik tizim i turli irqlarga m ansub aholi geografiya- sida ancha katta o ‘zgarishlarga olib keldi. Hozirgi vaqtda barcha irqlarga m ansub xalqlar aqliy va jis m o n iy im k o n iy a tla rig a k o ‘ra b arav arlig i va u la rn in g jam iyatda tutgan o ‘rniga ko‘ra tengligi jah o n ham jam iyati to m o n idan tan olingan. 1973 yilda BMT tom onidan irqiy kam sitishning jinoyat ekanligi va u xalqaro qoidalar asosida jazolanishi haqida maxsus Konvensiya qabul qilingan. Am m o, yaqin-yaqin vaqtlargacha irqlararo va m illatlararo kam sitishlar avjida edi. M ustam lakachilik m anfaatlari ko‘zda tutilgan holda «past irq» xalqaro «oliy irq» xalqlarining quli b o ‘lis h i, u la r n in g x iz m a tin i q ilis h i lo z im , d e g a n h a r tom onlam a «asoslangan» am alda esa soxta g‘oyalar ta ’lim oti (G erm aniya fashistlari m afkurasi) ham yaratilgan edi. Ana shunday ta'lim ot asosida tarbiya topgan ayrim jam iyatlarda qora, ba'zan boshqa rangdagi xalqlar har taraflam a kam sitish lar edi. Bunday kamsitishlar 60-70 yillarda ayniqsa, dem okra- tiyaning q o ‘rg‘oni hisoblanadigan AQSH va JAR da eng yuqori nuqtasiga — a p a rteid 1 siyosati darajasiga chiqqan edi. Shunday qilib. Irq ch ilik siy o sa ti hozirgi davrda tarixga aylanib borm oqda. T o b o ra m u sta h k a m lan ib b o ray o tg an irqlararo va xalqlararo tenglik va totuvlik g'oyalarining qaror topayotganligi jah o n h am jam iyatining, insoniyatning eng yorqin yutuqlaridan hisoblanadi. Markaziy Osiyo respublikalari, xususan 0 ‘zbekiston aholisi ikki irqqa m ansubdir. Yevropalik va kavkazlik m illat vakillari va bo sh q alar yevropoid, aholisining, qolgan asosiy qism i (o ‘zbeklar, qozoqlar, qirg‘izlar, turkm anlar, qoraqolpoqlar) 1 A p a r te id -A fr ik a xalq lari tilid a « a lo h id a yash a sh » m a 'n o sin i a n g la ta d i. 0 ‘sh a d a v rla rd a n eg rla r a lo h id a g e tto -k v a r ta lla r d a y a sh a sh g a m ajb u r q ilin g a n la r. 110 esa m ongoloid irqlarga m ansubdir va ular azaldan d o ‘st-bi- rodar holda yashab keladilar. J a h o n d a m av ju d a h o li ir q la r i n e g iz id a k o ‘p so n li e tn o sla r — qabila va u ru g ‘lar, e la tla r va m iila tla r kelib chiqqan. U lar aholining evolyutsion yo‘l bilan tarixan shakl- langan ijtim oiy guruhlanishlari natijasidir. Barcha etnoslar (qabila, urug‘, elat, m illat)ning birlash- tirib turuvchi asosiy sharti b o ‘lib tarixan shakllangan yagona tili, hayot va m adaniyat tarzi, yashash m akoni (hududi) xizm at qiladi. Qabila va urug‘lar inson avlodining eng qadim iy oddiy — ijtimoiy uyushmalaridir. Bunday etnos uyushmalari hozir ham ijtim oiy taraqqiyotning quyi rivojlanish bosqichi darajasida yashay otg an ayrim x alq lar o rasid a m avjuddir. U la r yer sharining Shim oliy kengliklarida, Afrika, Janubiy Am erika va Janubi-sharqiy Osiyoning tropik o ‘rm on m intaqalarida, Avtsraliya va O keaniya aboragen lari tarkibidagi m inglab nom dagi qabila va uru g ‘larning kam sonli xalqlaridir. Elatlar — etnoslarning tarixiy evolyusion shakllanishida- gi alohida oraliq bosqichidir. U lar go‘yo bir tom ondan qabila va uru g'lar va ikkinchi to m o n d an yetuk darajada ijtim oiy shakllangan m iilatlar orasidagi birlashtiruvchi xalqadir. U lar jaho nning deyarli b archa q it'alarid a yashasalar-da, asosiy qismi Afrika va Osiyoda joylashagan. M illat-ijtim o iy etnik uyushm a (birlik)ning oliy shakli bo‘lib, yagona tili, hududi, milliy iqtisodiyoti, m adaniyat va san'ati, m intaliteti va milliy o ‘zligini anglash xususiyatlari yuqori darajada shakllangan b o ‘lib, k o‘pchilik h olatlard a tarixan o ‘z siyosiy davlatchilik an'analariga ega bo‘ladi. H ozir gi ja h o n siyosiy xaritasid an o ‘rin olgan b arch a davlatlar am alda bir yoki b ir q an ch a m illat va elatlarning siyosiy uyushmasi sifatida tarkib topgandir. Milliy — etnik m unosabatlar tabiatan o ‘ta nozik va murak- kab xususiyatlarga egadir. Z ero, uzoq tarixiy davrlardan to hozirgacha davlat yoki alohida guruhlar o ‘rtasida yuz berib kelgan q a ra m a-q a rsh ilik lar, qonli u ru sh larn in g negizida ko‘pchilik holatlarda ana shu m illiy-etnik m unosabatlar yotadi (milliy etnik m unosabatlar negizida hozirgi vaqtda jaho nd a yuz berayotgan inqirozlarga m isollar keltiring). I l l Jahondagi m avjud elat va m illatlarning um um iy soni haqida aniq m a'lum otlar yo ‘q. Jahondagi barcha m illat va elatlarning um um iy soni ba'zi bir m anbalarda 3-4 m ingni tashkil qiladi deyilsa, boshqalarida 5 m ingdan ham k o ‘p ekanligi ta'kidlanadi. Xalqlarning milliy shakllanish holati asosan ular yashayot- gan jam iyatning rivojlanish darajasiga b o g‘liqdir. M asalan, ijtim oiy rivojlanish darajasi ancha yuqori b o ‘lgan Yevropada bu jarayon XVI-XIX asrlardayoq tugallangan bo‘lsa, Ekvotrial va Janubiy Afrika ham da Osiyoning A fg'oniston kabi m am la katlarida hozirgacha qabila va urug‘chilik qoida — tartiblari hukm surm oqda. H ozirgi v aqtda ja h o n d a um um iy soni o ‘nlab m illio n sanaladigan yirik m iilatlar bilan bir vaqtda, nufuzi bir necha m ing kishini tashkil qiladigan k o ‘plab o ‘ta kichik elat-xalq - lar ham m avjuddir. A holisining um um iy soni 100 m ln .d an ziyod b o ‘lgan ulkan m iilatlar soni ja h o n d a 7 tadir. U lar xitoyli (xan )lar — 1125 m ln, h in d lar-2 4 0 m ln, am erikalik- lar — 206 m ln, b en gallar — 200 m ln, b razillar — 150 m ln, ru sla r — 150 m ln , y a p o n la r — 123 m ln .d ir. B u la rd a n tash q ari um um iy soni o ‘nlab m illio n b o ‘lgan yana k o ‘p sonli yirik m iilatlar ham bor. S h un ing b ila n birga A frika, Osiyo, L o tin A m erikasi, O keaniya hu dudlarida keng tarqal- gan k o ‘plab m illiy xalqlar ham b o rki, u lar h a r birlarin in g um um iy soni atigi bir necha m ing kishigacha boradi., xolos. 1989 yil aholi ro ‘yxatida faqat sobiq Ittifoq hududida a h o li sining soni 1 m inggacha b o ‘lgan 10 ga yaqin shim ol xalqlari (o ro c h ila r, o ro k ilar, to fo la rlar, en silar, a le u tla r va b oshq - alar) hisobga olin gan edi. B unday k ichik xalqlar ayniqsa A frik a d a k o ‘p d ir. E ng k o ‘p k ic h ik x a lq la r t o ‘p la n g a n h u d u d — bu Yangi G vineyadir. U n d a 200 dan o rtiq — turli qabila xalqlari yashaydi. M illatlarning kelib chiqishida ayniqsa tillarning ahamiyati katta. Jah on b o ‘yicha 2000 dan ortiq tillar bo 'lib , ular, o ‘z navbatida tillari yaqinligiga ko ‘ra 36 oilaga b o ‘linadi. Til oilalari orasida eng yirigi H ind-Yevropa b o ‘lib, unga kiruvchi tillarda jah o n aholisining yarm iga yaqini so'zlashadi. X itoy- Tibet tillar oilasi xalqlarining um um iy soni 1 m lrd. dan ziyoddir. Shular qatorida Oltoy tillar oilasi ham mavjud bo‘lib, 112 uning tarkibiga o ‘zbeklar va boshqa barcha milliy turkiy tillar ham kiradi. Jahon m am lakatlarini bir m illatli va ko‘p m illatli guruh- larga ajratish m um kin. M illiy chegaralari siyosiy chegaralar bilan mos tushgan h u d u d larda asosan bir m illatli davlatlar tashkil bo'lgan. Aholisining 90-95 foizi bir millat vakillaridan iborat b o ‘lgan birinchi guruh davlatlarining eng k o‘pi Yevro pada tarqalgan (N orvegiya, D aniya, Portugaliya, Polsha, Vengriya, Chexiya, Slovakiya va boshqalar), O siyoda esa Y a p o n iy a, K o rey a yarim o ro li d a v la tla ri, B an g lad esh , M o ‘g ‘iliston va b o sh q alar an a sh unday d a v la tla rd an d ir. Aholisining 70-90 foizi bir m illatdan iborat b o ‘lgan davlatlar esa jah o n d a undan ham ko‘p b o ‘lib, ular qatoriga 0 ‘zbekis- ton, Tojikiston, Turkm anistondan iborat 0 ‘rta Osiyo m am la- katlari ham kiradi. Am m o tarkibiga o ‘nlab turli m illiy-etnik ah o li g u ru h la rin i o ‘zida b irlash tirg an d av latlar ham yer y uzida an ch ag in a san alad i. O d atd a h u dudi a n c h a k atta b o ‘lgan davlatlar ana shu guruhga kiradi va ko ‘pincha ularda fe d e r a tiv m a 'm u riy -h u d u d iy bo sh q a ru v tu zu m i shakllangan b o ‘ladi. Aholisining milliy tarkibi eng murakkab m am lakat Hindis- ton va Indoneziyadir. U larda 150 dan ortiq turli m illat va elat vakillari yashaydi. AQ SH , Rossiya, Qozog‘iston, 0 ‘zbe- k isto n , F illip in , va b o sh q a la rd a 100 dan o rtiq , X itoy, V 'yetnam da 50 dan ortiq, Eron, Afg‘oniston, T ailandda 30 d an o rtiq m illa tla r yashaydi va u la r ham k o ‘p m illa tli davlatlardan hisoblanadi. Jahonda bir qato r qadim dan tarkib topgan m illatlar ham borki, ular hozirgacha o ‘z siyosiy boshqaruv tizim iga ega emaslar. U lar hatto bir necha davlatlar hududiga b o ‘linib yashaydilar. Bular k u rd la r — Turkiya, Eron, Iroq davlatla- rida, b ellu jla r — Eron, Afg‘oniston va Pokiston, p a n jo b lik - l a r — Bangladesh va H indiston, p u sh tu n la r — Afg‘oniston va P o k is to n d a v la tla rid a b o ‘lin ib y a sh ay d ilar. B unday adolatsizliklarni to ‘g‘rilash yo ‘lida ayniqsa so ‘nggi yillarda jah on b o ‘ylab kuchli siyosiy, k o ‘p hollarda qonli kurashlar kuchayib borm oqda. K o‘p dan buyon kurdlar birlashish va m u sta q illik g a erish ish y o ‘lid a k u rash m o q d a la r. Shunga o ‘xshash beayov kurashlar Yaqin Sharq (Falastin-Isroil orasi- 113 da), Bolqon yarim oroli (Kosovo), H indiston yarim oroli (K ashm ir), G 'a rb iy va Sharqiy Afrika m am lakatlari kabi m in ta q a la rd a davom e tm o q d a . J a h o n d a bunday m illiy- hududiy m uam m olarning saqlanib qolishi bundan keyin ham shu kabi siyosiy kurashlarning (tinch yo ‘l bilan yoki qonli) aslo to ‘xtam asligini, oqibat natijada milliy m ustaqillikka ega b o ‘lgan davlatlar sonining tobora ko ‘payib borishini k o ‘rsa- tadi. M utaxassislarning bashoratiga ko‘ra yana 25-30 yillardan keyin m ustaqil davlatlar soni 50 foizga o ‘sishi va ularning um um iy soni 300 dan oshishi m um kin. 7. A h o lin in g d in iy ta r k ib i. In s o n iy a tn in g ijtim o iy rivojlanish tarixida dinlar ham isha m uhim rol o ‘ynab kelgan. U hozir ham aholini barcha tabaqalarining m a'naviy-sotsial d u n y o q a ra sh i sh a k lla n ish ig a , qo lav ersa, x alqaro siyosiy hayotga katta ta'sir o ‘tkazib kelm oqda. Jahon b o ‘yicha xalqlar o ‘rtasida o ‘nlab dinlar tarqalgan b o ‘lib, ular xususiyatlariga k o ‘ra p rim itiv , m illiy va d u n yo viy dinlar guruhiga b o ‘linadi. D astlabki shakllanish bosqichida kelayotgan prim itiv dinlar urug‘ va qabilalik holatida yashab kelayotgan Tropik Afrika negrlari, Janubiy Amerika hindulari, ayrim Janubiy Sharqiy Osiyo va O keaniyaning kichik etnik xalqlari orasida tarqalgan Milliy dinlar jahonning ba'zi m am lak a tla rid a asosan b itta davlat d o irasidagi m ah alliy din h o latida yashab kelm oqda. U larga H indistondagi iu d izm , Xitoydagi ko n fu tsion izm , Y aponyadagi sin to izm , Isroildagi iudizm va boshqalar kiradi. Dunyoviy dinlarga jah o n d a eng keng tarqalgan va uning siyosiy—ijtm oiy hayotida katta o ‘rin tutuvchi bu dda, x risti- an va islom dinlari kiradi. B udda bu d inlar orasida eng qadimgisi b o ‘lib, eradan oldingi VI asrlarda Shimoliy H indis to n 0 ‘rta Osiyoning janubi (Surxondaryo viloyati) xalqlari orasida yuzaga keldi. Xristian dini esa eram izning boshlarida hozirgi Falastin hududida paydo b o ‘ldi va keyinchalik Rim im p e riy a sin in g dav lat d in ig a a y la n d i. Buyuk geografik kashfiyotlar davrida yevropaliklar tom onidan katta hududlar- ning ko‘plab m ustam lakalarga aylantirilishi davom ida bu din dunyo b o 'y ich a eng keng tarqaldi. Islom dunyoviy dinlar orasida eng yoshi b o ‘lib. VII asr boshlarida dastlab Arabiston yarim orolida yashovchi Quraysh 114 qabilasi xalqlari orasida yuzaga keldi. M akka va M adina shaharlarida payg'am barim iz Muhammad (s.a.v.) tom onidan asos solingan bu din, keyinchalik Yaqin Sharq, Shimoliy va Sharqiy Afrika, M arkaziy, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari b o ‘ylab tarqaldi. Jahonda eng keng tarqalgan din xristian dinidir. Bu dinga tobe aholining um um iy soni 1,2 m lrd. kishi deb hisoblanadi. U larning teng yarm i (0,06 mlrd kishi) k a to lik x ristian lardir. Jam i katoliklarning 40 % Yevropa (M arkaziy va Janubi- G 'arbiy Yevropa) m am lakatlarida, qolgan qismi esa Lotin Amerikasida eng ko‘p joylashgan. Xristian dinining p ro te sta n t m azhabi uning ikkinchi yirik tarm og'idir. P rotestant xalqlar asosan Janubiy Yevropa, Shim oliy A m erika va Avstraliya- Yangi Zellandiya b o ‘ylab tarqalganlar — um um iy soni 0,4 mlrd. kishidir. P ravoslav lar xristian dinining uchinchi m azha- bidir. Um um iy soni 100 m ln.dan ortiqroq bo'lgan bu mazhab xalqari Rossiya va boshqa Janubiy-Sharqiy Osiyo m am lakat lari b o ‘ylab tarqalgandir. Vatikan Papasi boshqaradigan xristian dini jahonning siyo siy-iqtisodiy-ijtimoiy hayotida eng faol ishtirok etib kelmoqda. Bunga jahondagi 90% dan ortiq rivojlangan m am lakatlarning, shu jum ladan « k a tta y e tti lik » davlatlarining 6 tasi m azkur din ta'sirida faoliyat ko‘rsatishi ham katta im koniyat tu g ‘dir- m oqda. Islom diniga tobe xalqlarning um um iy soni 1 m lrd. dan o rtiq d ir. Boshqa dunyoviy din larg a n isb a ta n m usulm on aholining soni tu g ‘ilishning yuqoriligi tufayli tez oshib bor- m oqda. Asosan Osiyoning barcha Janubiy m intaqalari va Shimoliy Afrika b o ‘ylab keng tarqalgan m usulm on aholisi ikki mazhab — shialar (E ron, Kavkaz, Yam an va boshqa hududlarda yashovchilar) va sunnilar (jahonning musulm onlar yashaydigan boshqa m in taq a la rid a yashovchi xalqlari)ga b o ‘linadi. Jahon m usulm onlarining 90 % dan ortig‘i sunni va qo lgan qism i sh ia m azh ab larig a m an su b d ir. S o ‘nggi vaqtlarda jahonning siyosiy ijtim oiy hayotiga islom dinining ta'siri tobora kuchayib borm oqda. A fg'oniston, Jazoir, Sudan, Iroq kabi m am lakatlarda katta ta'sirga ega b o ‘lgan Islom fu n - dam entalistlari ochiqdan-ochiq jan garich ilik, din iy-ekstrem istik va terrorchilik kurash yo‘llaridan foydalanm oqdalarki (2001 115 yil 11 se n ty a b r v o q ealarin i eslang ), bu asli islom d in iy aqidalariga butunlay ziddir. Shu sababli islom davlatlari Osiyo va A frik ad a islo m d in in i d av lat dini deb e 'lo n q ilg an m am lakatlar soni 30 ga yaqindir) islom fundam entalizm ! — terrorchilikni butunlay qoralaydi. U m um an, jahondagi deyarli barcha dinlar so'nggi vaqt- larda tez o ‘zgarib borayotgan siyosiy-ijtim oiy hayotga m os- lashib borib, jam iyatdagi o ‘zaro m unosabatlarga ijobiy ta'sir k o'rsatib kelm oqdalar. SA VOL VA T O P S H IR IQ L A R 1. Jah on a h o lisi tarixning dastlabki bosq ich larid a ju d a sek in , s o ‘nggi o ‘n y illik la r id a esa m is li t o 'r ilm a g a n t e z su r'a tla rd a o ‘sd i? y ia r n in g sabablarini a n iq la n g va ta h lil q ilin g. 2. N im a u c h u n a h o lin in g ta b iiy k o ‘p a y ish i iq tiso d iy rivojlan gan m am lak atlard a an ch a sek in , kam rivojlan gan m am lak atlard a te z b orm oq d a? 3. J a h o n m a m la k a tla r id a o ‘t k a z ilib k e lin a y o t g a n d e m o g r a f ik siy o sa tla rn in g asl m aqsadi nim a? 4 . A h o lin in g jin s iy n isb atid a q an d ay m am lak atlar a h o lisid a a yollar va q an d ay m am lak atlarid a erkaklar k o ‘p c h ilik n i ta sh k il q ilad i va b u n in g sabablari nim ada? 5. J a h o n n in g a so s iy « n o tin c h » h u d u d la rin i a n iq la n g va u lard agi m illiy -e t n ik o m illa r n in g roliga b a h o b ering. 116 XI BOB IQTISODIYOT TARMOQLARI УА ULARNI JOYLANISH QONUNIYATLARI Iqtisodiyot — ijtim oiy hayotning murakkab tizim i, jabha- sidir. U o ‘z navbatida bir necha tarm oq va tarm oqchalardan iboratdir. Iqtisodiyot tarm oqlarining k o‘payib borishi ijtimoiy va hududiy m eh n a t taq sim o ti, ixtisoslashuv orqali sodir b o ‘ladi. Agar qadim da kishilar oddiy va oz narsalar bilan shug‘ullangan b o ‘lsalar, hozirgi kunda ularning m ashg‘ulot turlari nihoyatda ko'payib ketgan. X o'jalik yoki iqtisodiyot eng avvalo ishlab chiqarish va noishlab chiqarish tarm oqlariga b o ‘linadi. Birinchisi bevosita kishilar va ishlab chiqarishni davom ettirish uchun h ar xil m ahsulot , ishlab chiqarish vositalarini yaratish, ularni saqlash va iste'm olchilarga tarqatish bilan bog‘liq b o ‘lsa, ikkinchisi asosan nom oddiy sohalar, aholining ijtimoiy hayoti, boshqa ruv kabi m aqsadlar uch u n xizm at qiladi. Ishlab chiqarish va um um an iqtisodiyotning yirik tarki- biy qism lari avvalam bor sa n o a t, qishloq x o ja lig i, transport, qurilish hisoblanadi. U larni makroiqtisodiy tarmoqlar deb ham atashadi. Shu bilan birga yuqoridagi tarm oqlar o ‘zlarining m urakkab ichki tuzilishiga ega. M asalan, sanoatni olaylik: u eng avvalo ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish ( ya'ni «А» guruhi yoki og‘ir sanoat) va iste'm ol m ollarini ishlab chiqarishga («В» guruhi, yengil va oziq-ovqat sanoat) b o ‘li- nadi. K o‘rinib turibdiki, bu yerda sanoat tarm oqlarini yirik darajada guruhlash m ahsulotni qaysi m aqsadda yaratilishiga k o‘ra ajratiladi. U m um an olganda sanoat tarm og‘i — bu sanoat korxo- nalarini qanday va qaysi m aqsadda m ahsulot ishlab chiq a rish, xom ashyo va texnologik jarayonlarning um um iyligi b o ‘yicha guruhlanishidir. Jum ladan, m ashinasozlik sanoat tarm oqlaridan eng murakkabi bo'lgan m ashinasozlikka oddiy knopka yoki ignadan tortib sam olyot, tanker yoki suv osti 117 kemalarini ishlab chiqarish kiradi. Bunday turli xil va yiriklik- dagi m ahsulotlarni bir sanoat tarm og'i tarkibiga kiritilishining sababi ularning barchasini faqat bir turdagi xom ashyo, ya'ni m e ta lld a n q ilin ish id ir. X uddi shunga o ‘xshash o ‘rm o n, yog‘ochsozlik, selly u loza-q o g ‘oz sanoati ham xom ashyo om iliga asoslanadi. M ahsulotning qaysi (um um iy) m aqsadda yaratilishidan kelib chiqib elektr en ergetika, yoqilg‘i, qora va rangdor metallurgiya, qurilish m ateriallari, yengil va oziq-ovqat sanoat tarm oqlari ajratiladi. Bu sanoat tarm oqlarida turli xil xom ashyo va tex nologik ja ra y o n la rd a n fo y d alan ilad i, am m o ularning pirovard maqsadi ishlab chiqarishni vositalar, aholini iste'm ol m ollari bilan ta'm in la sh d ir. T exnologik jaray o n asosida esa atigi bitta, ya'ni kimyo sanoati tashkil topadi. Download 24.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling