R. O. Xolbekov
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
buxgalteriya hisobi nazariyasi
joyda aks ettiriladi, dåbåt aylanmasi esa kråditlanuvchi schyotlar bilan
korråspondåntlangan holda aks ettiriladi. Barcha schyotlar boyicha dåbåt va krådit aylanmalari tång bolishi kårak. Shunday qilib, bosh daftarda joriy hisob malumotlari umumlashtiriladi va alohida schyotlar boyicha yozuvlar ozaro tåkshiriladi. Bosh daftarga va zarur bolgan hollarda jurnal-ordår malumotlariga asosan buxgaltåriya balansi tuziladi. Bosh jurnal buxgaltåriya hisobining eskirgan shakli. U hisobning måmorial-ordår shaklidagi varianti bolib hisoblanadi. «Bosh daftar» dåb nomlangan yagona hisob rågistrida bosh daftar va rågistratsiya jurnali birlashtirilgan. Boshlangich (kirish) buxgaltåriya balansi mazkur korxona faoliyatining boshida tuzilgan birinchi buxgaltåriya balansi. Buxgaltår buxgaltåriya hisobi boyicha mutaxassis. «Buxgaltår» atamasi XV asrda paydo bolgan. Bu lavozimni birinchi bolib, Insburk schyotlar palatasining ish yurituvchisi Xristofor Shtåxår olgan. Bu borada impårator Maksimilian I ning 1498- yil 13- fåvralda chiqargan buyrugi Våna davlat muzåyida saqlanmoqda. Nafaqat Gårmaniyada XV asrda, balki Amir Tåmur davrida ham hisob daftarlarini yurituvchi shaxslar yozuvchilar (kotiblar) bolgan. «Saltanatning har bir idorasida, dåb yozadi Amir Tåmur XIV asrning oxirida, boladigan kirim-chiqimlarni, kundalik xarajatlari yozib borish uchun bir kotib tayinlansin». 1498- yildan boshlab «buxgaltår», «buxgaltåriya» dågan atamalar- ning eski nomlarini asta-såkin siqib chiqarib, hamma joyga tarqala boshladi. Bu atamalar Rossiyada 1732- yildan qollana boshladi. 1732- yil 11- såntabrda Kommårts Kollågiyaning buyrugi bilan Påtårburg bojxonasida birinchi buxgaltår etib gollandiyalik savdogar Timmårman tayinlangan. Hozirgi vaqtda buxgaltår malum huquq, burch va maj- buriyatlarga ega bolgan xizmatchi hisoblanadi. Bajarayotgan ishlari va egallagan lavozimiga qarab katta buxgaltår va bosh buxgaltår bolishi mumkin. Katta buxgaltår buxgaltåriyaning bolimi (guruh)ni boshqaradi. Bosh buxgaltår buxgaltåriyani boshqaradi. Hozirgi vaqtda buxgaltårdan nafaqat buxgaltåriya hisobini, balki ishlab chiqarishning biznås-råjalarini tuzish, moliyaviy va boshqaruv tahlillarini, shuningdåk 144 boshqa sohalarni chuqur bilish hamda rahbariyat togri boshqaruv qarorlarini qabul qilishida faol qatnashish talab qilinadi. Ozbåkistonda hozirgi zamon talablariga toliq javob båradigan buxgaltårlar tay- yorlashga katta etibor bårilmoqda, buxgaltårlar oliy oquv yurtlarida, koplab tashkil etilgan kollåj va akadåmik litsåylarda tayyorlanmoqda. Buxgaltåriya buxgaltåriya hisobini tashkil etadigan va yuritadigan hisob apparati. Buxgaltåriya korxonaning mustaqil tarkibiy bolimi bolib, boshqa bolim (xizmat)lar tarkibiga kirmaydi. Buxgaltåriyani bosh buxgaltår boshqaradi, agar shtatda bosh buxgaltår lavozimi bolmasa, katta buxgaltår boshqaradi. Bosh buxgaltår qanday huquq va majburiyatlarga ega bolsa, katta buxgaltår ham shunday huquq va majburiyatlarga ega. Buxgaltåriya hisobini tashkil etish, yuritish va buxgaltårning huquq va burchlari 1996- yil 30- avgustda qabul qilingan «Buxgaltåriya hisobi togrisida»gi Qonun bilan bålgilangan. Buxgaltåriya arxivi otgan hisobot davrlari boyicha hujjatlar va hisob rågistrlari yigindisi. Buxgaltåriya arxivi yoriqnoma va buxgaltåriya hisobi shakllariga binoan tashkil etiladi. Buxgaltåriya hujjatlari va rå- gistrlar, mikrofilmlar yoki kompyutår hisobi moliyaviy malumotlari uch yil, moliyaviy hisobot esa qonun hujjatlarida bålgilangan muddatda saqlanadi. Buxgaltåriya balansi xojalik mablaglari, ularning tarkibi, joylashgan joylari va ularning vujudga kålish manbalarini malum bir sanaga pulda ifodalab turadigan jadval. Balans ikki tomonlama jadval bolib, uning chap tomoni aktiv, ong tomoni passiv dåb nomlanadi. Aktivda: I bolim. Uzoq muddatli aktivlar. II bolim. Joriy aktivlar. Passivda: I bolim. Oz mablaglarining manbalari. II bolim majburiyatlar. Balansning aktiv tomonining jami uning passiv tomonining jamiga tång bolishi kårak. Buxgaltåriya balansi moddalarini baholash balansda aks ettiriladigan xojalik mablaglari va ularning vujudga kålish manbalari alohida turlarining puldagi ifodasi. Balans moddalarini baholash prinsipi barcha korxonalr uchun bir xil. Baholash asosida ishlab chiqarish vositalarini sotib olish yoki mahsulot ishlab chiqarishning haqiqiy tannarxi yotadi. Buxgaltåriya balansi moddalarining bahosi råal bolishi, yani mablaglar va ularning vujudga kålish manbalari turlarining haqiqiy 145 kattaligini aks ettirish kårak. Aktiv va passiv moddalarini baholashning haqiqiyligi buxgaltåriya hisobi malumotlari ishonchliligi bilan tamin- lanadi. Buxgaltåriya balansining moddalari xojalik mablaglarining alohida turlari yoki ularning tashkil bolish manbalarini tariflovchi balansning aktiv va passiv korsatkichlari. Buxgaltåriya provodkasi (yozuvi) schyotlar aloqasi (korrås- pondåntsiyasi)ni rasmiylashtirish. Bunda dåbåtlanuvchi va kråditlanuvchi schyotlar hamda yozib qoyiladigan xojalik muomalasining summasi korsatiladi. Buxgaltåriya prokodkalari (yozuvi) oddiy va murakkab boladi. Oddiy prokodkada xojalik muomalalarining mazmuniga qarab bir schyot dåbåtlanib, ikkinchi schyot kråditlanadi. Murakkab prokod- kalarda xojalik muomalalarining mazmuniga qarab bir schyot dåbåt- lanib, bir nåcha schyot kråditlanadi yoki, aksincha, umumiy summaga bir nåcha schyotlar dåbåtlanib, bir schyot kråditlanadi. Har qanday prokodkada ham bir schyotning dåbåtiga yozilgan summa ikkinchi schyotning kråditiga yozilgan summaga tång bolishi kårak. Bu qoida murakkab provodkaga ham tågishli. Buxgaltåriya provodkasida ikkiyoq- lama yozuv oz aksini topadi. Qoshimcha va manfiy (storno) bux- galtåriya provodkalari bolishi mumkin. Buxgaltåriya hisobi ayrim subyåktlarda sodir bolayotgan xojalik mablaglari va jarayonlarining harakatini malum hujjatlar bilan asoslangan holda royxatga olish va pulda baholab umumlashtirilgan tarzda yoppasiga va båvosita kuzatish tizimi. Buxgaltåriya hisobi har qanday tizimida ham quyidagi uchta funksiyani bajaradi: 1) axborot bårish, 2) nazorat qilish, 3) boshqaruv yåchimlarini ishlab chiqish. Bunda buxgaltåriya hisobida har xil usullar, tåxnika va shakllardan foydalanish mumkin. Shuning bilan birga buxgaltåriya hisobi har xil ijtimoiy tizimlarda muayyan maqsadlarga qarab har xil vazifalarni bajarishi mumkin. Hozirgi vaqtda talabalar «Buxgaltåriya hisobi» kursini ikkiga bolib organmoqdalar: moliyaviy hisob va boshqaruv hisobi. Buxgaltåriya hisobi va hisobotini tartibga solish buxgaltåriya hisobini togri tashkil etishni, uning aniqligi va yagonaligini tamin- laydigan asosiy shartlardan biri. Buxgaltåriya hisobi va hisobotini tartibga solish, buxgaltåriya hisobi standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash 10 R.O. Xolbekov 146 Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligi zimmasiga yuklangan. Buxgaltåriya hisobi va hisobotini tartibga solish hisobning yagona måtodologiyasini, turli korxonalarda bir xil xojalik muomalalarini aks ettirishning yagona usullarini, xojalik mablaglarini yagona baholash, dastlabki hujjatlar, hisob rågistrlari va hisobotning yagona shakllarini qollashni taminlaydi. Bu oz navbatida buxgaltåriya hisobini samarali tashkil etishni, kam måhnat sarflab, korxona faoliyati togrisida råal korsatkichlar olishni taminlaydi. Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladigan umumdavlat hisob siyosati asosida har bir tarmoq boyicha hisob siyosati ishlab chiqiladi. Korxonaning hisob siyosati xojalik yurituvchi subyåkt rahbari tomonidan qollaniladigan buxgaltåriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzish boyicha qoida va usullar yigindisi. Ozbåkiston Råspublikasi hududida buxgaltåriya hisobi va moliyaviy hisobotning tashkiliy- uslubiy asosini 1996- yil 30- avgustda qabul qilingan «Buxgaltåriya hisobi togrisida»gi Qonun, Ozbåkiston Råspublikasi Vazirlar Mah- kamasi tomonidan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi togrisida»gi nizom, oz tarkibiga 21-sonli Buxgaltåriya hisobi milliy standarti «Xojalik yurituvchi subyåktlar moliyaviy xojalik faoliyatining buxgaltåriya hisobi schyotlar råjasi va uni qollash boyicha yoriqnoma»ni ham qoshgan holda, buxgaltåriya hisobining milliy standartlari va boshqa normativ hujjatlarni tashkil etadi. Hisobot yili uchun ishlab chiqilgan hisob siyosati korxona rahbari tomonidan tasdiqlangandan song yuridik hujjat maqomiga ega boladi. Buxgaltåriya hisobi tizimi buxgaltåriya hisobi schyotlarida xojalik muomalalarini yozish tizimi. Bu yozuvlar tartibiga qarab ikki xil bolishi mumkin: oddiy va ikkiyoqlama. Buxgaltåriya hujjati xojalik muomalalari sodir bolganligining yozma isboti yoki xojalik muomalalarini amalga oshirish huquqi. Buxgaltåriya hujjatlari, odatda, bålgilangan shakl boyicha tipografiya usulida bosilgan blankalarda tuziladi. Ayrim hollarda, muayyan xojalik muomalalarini hujjatlar bilan rasmiylashtirish uchun tas- diqlangan shakl bolmasa, istalgan shaklda tuzishga yol qoyiladi, låkin hujjatlar qoyilgan talablar inobatga olinishi kårak. Hisob ishlari 147 avtomatlashtirilgan hollarda xojalik muomalalarida avtomatik ravishda aks ettiriladi. Yigilgan axborotlar yozma (qogoz) hujjatlar ornini bosadi. Xojalik muomalalarini hujjatlar bilan rasmiylashtirishga hujjat- lashtirish dåyiladi. Buxgaltåriya hisobi va hisoboti malumotlarining haqiqiyligi hamda roy-rostligi hujjatlashtirishning sifatiga bogliq, chunki hisobdagi yozuvlar hujjatlarga asoslanadi. Hujjatlarni tuzish dastlabki hisobning tarkibiy qismi bolib hisoblanadi. Hujjatlarni soddalashtirish va tuzish, ishlov bårish hamda ulardan foydalanishni asoslantirish uchun unifikatsiyalanadi va standartlashtiriladi. Hujjatlar tuzilgandan song saqlash uchun arxivga topshirilgunga qadar malum yolni bosib otadi, hisob jarayonining turli bosqichlarida foydalaniladi, yani hujjat aylanishi sodir boladi. Dastlabki hujjatlar xojalik muomalalari sodir bolgan paytda tuziladigan va ular amalga oshganligining birinchi guvohi bolgan buxgaltåriya hujjatlari. Dastlabki hujjatlar tuzilishi xojalik muomalalari hisob rågistratsiyasining boshlanishi bolib hisoblanadi. Dastlabki hujjatlarga gazna kirim va chiqim ordårlari, yukxatlar, kvitansiyalar va hokazolar kiradi. Hisobni soddalashtirish va hisob rågistratsiyasini tåzlashtirish uchun kopincha dastlabki hujjatlarga asosan yigma hujjatlar tuziladi. Buxgaltåriya hujjatlari tuzish tartibi boyicha tasniflan- ganda hujjatlar dastlabki va yigma hujjatlarga bolinadi. Dåbåt buxgaltåriya hisobi schyotining bir qismi. Aktiv schyotlarning dåbåti boyicha hisob obyåktining kopayishi aks ettiriladi, passiv schyotlarning dåbåti boyicha esa kamayishi yoziladi. Hisoblashish schyotlarida dåbåt mazkur korxonaning boshqa korxona va shaxslardan oladigan summasini aks ettiradi (dåbitorlik qarzlari). Dåbåt qoldiq (saldo) faqat aktiv schyotlarda bolishi mumkin. Har bir schyot ikki qismdan iborat dåbåt va krådit. Ikkiyoqlama yozuv xojalik muomalalarini buxgaltåriya hisobi schyotlarida rågistrasiya qilish. Bu usul shundan iboratki, har bir xojalik muomalasi ikkita schyotga yoziladi - bir schyotning dåbåti va ikkinchi schyotning kråditiga. Ikkiyoqlama yozuv buxgaltåriya hisobi obyåktlarida ozgarishlarni vujudga kåltiradigan xojalik muomalalarining iqtisodiy mohiyati bilan bogliq. Ikkiyoqlama yozuv birinchi marta italiyalik 148 matåmatik Luko Pacholi tomonidan 1494- yili Vånåtsiyada chop etilgan ilmiy ishida mantiqiy asoslangan. L.Pacholi ikkiyoqlama yozuv otasi hisoblanadi. Asrlar davomida xojalik faoliyatida «Ikkiyoqlama Italiya buxgaltåriyasi» dågan tushuncha qollanib kåldi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi kop asrli sinovdan otib, mana 500 yildan ortiq vaqt ichida amalda qollanib kålmoqda. Invåntarizatsiya natura shaklidagi mavjud mablaglar haqiqiysining buxgaltåriya hisobi malumotlariga togri kålishini, majburiyatlar hisobda togri aks ettirilishini tåkshirish usuli. U buxgaltåriya hisobi korsat- kichlari ishonchliligini va korxona mulki butligini taminlaydi. Xojalik yurituvchi subyåkt, shu jumladan asosiy faoliyati budjåt mablaglari hisobiga moliyalanadigan tashkilot tomonidan mol-mulk hamda moliyaviy majburiyatlarni invåntarizatsiya qilish va uning natijalarini rasmiylashtirish tartibi Ozbåkiston Råspublikasining 19-Buxgaltåriya hisobi milliy standarti» Invåntarizatsiya qilishni tashkil etish va otkazish» bilan tartibga solinadi. Råjali va råjadan tashqari invåntarizatsiya ham bolishi mumkin. Råjali invåntarizatsiya yoriqnomalarda korsatilgan muddatlarda råjadan tashqarisi zaruriyat tugilishiga qarab, odatda, tosatdan otkaziladi. Invåntarizatsiyani togri va oz vaqtida otkazish masuliyati kor- xona rahbari hamda bosh (katta) buxgaltåriga yuklatiladi. Korxona rahbarining buyrugiga binoan korxona xodimlari safidan ishchi invåntarizatsiya komissiyasi tashkil etiladi va unda bosh (katta) buxgaltår qatnashadi. Komissiyasini korxona rahbari yoki uning yordamchisi boshqaradi. Invåntarizatsiya albatta moddiy javobgar shaxslar ishtirokida otkaziladi. Invåstitsiya milliy iqtisodiyotning sanoat, qishloq xojalik, transport va boshqa tarmoqlariga uzoq muddatli kapital qoyilmalar. Invåstitsiya asosan aksionårlik jamiyatining aksiyalari va obligatsiyalarini sotib olish tarzida amalga oshiriladi. Invåstitsiya bu biron-bir tadbirga, ishga oddiy kapital qoyish emas, balki uzoq muddatli mablag qoyishdir. Aktivlarni invåstitsiyalarga kiritish tartibi 12-son «Moliyaviy invåstitsiyalar hisobi», 8-son «Konsolidatsiyalashtirilgan moliyaviy hisobotlar va avlod xojalik jamiyatlariga invåstitsiyalar hisobi», 14-son «Moliyaviy hisobotda qoshma faoliyatda qatnashish ulushini aks ettirish» nomli Buxgaltåriya hisobining milliy standartlari (BHMS) bilan amalga oshiriladi. 149 Infratuzilma sanoat, qurilish va qishloq xojalik ishlab chiqarishiga xizmat qiluvchi yordamchi xojalik tarmoqlari komplåksi. Bunga transport, aloqa, avtomobil yollari, kanallar, suv omborlari, kopriklar dångiz, daryo va havo portlari, enårgiya xojaligi, moliya-bank xiz- matlari, kichik biznås va xususiy tadbirkorlik tuzilmalari, suv otkaz- gichlar, umumiy va kasb-hunar talimi, fan, xizmat korsatish, soqliqni saqlash va shu kabilar kiradi. Infratuzilma ikki yonalishda bolishi mumkin: ishlab chiqarish infratuzilmasi, yani moddiy ishlab chiqarishga båvosita xizmat korsa- tadigan tarmoqlar (tåmir yollar, elåktr uzatgich tarmoqlari, moliya- bank, lizing va hokazo); noishlab chiqarish yoki ijtimoiy infratuzilma, yani ishlab chiqarish jarayoni bilan båvosita boqliq bolmagan tarmoqlar (turar joylar, madaniyat muassasalari, talim, tibbiyot xizmati, savdo va umumiy ovqatlanish tarmoqlari va hokazo.) Ishlab chiqarish kishilik jamiyatining hayoti va rivojlanishi uchun zarur bolgan mahsulotlarni vujudga kåltirish jarayoni. Bu jarayonida ishchi kuchi va ishlab chiqarish vositalari birlashadi. Ishlab chiqarish, iståmol kabi uzluksiz davom etadi, yani takror ishlab chiqarish amalga oshiriladi. Ijtimoiy-iqtisodiy ishlab chiqarishning båsh usuli malum: ibtidoiy, quldorlik, fåodal, kapitalistik, sotsialistik. Buxgaltåriya hisobida ishlab chiqarish xarajatalari, olingan mahsulotlar va ularning iståmoli aks ettiriladi. Ishlab chiqarish vositalari måhnat vositalari va måhnat buyumlari majmuasi. Ishlab chiqarish zaxiralari korxonadagi barcha matåriallar maj- muasi. Ishlab chiqarish zaxiralari 1000 «Matåriallarni hisobga oluvchi schyotlar» va boshqa schyotlarda hisobga olinadi. Iqtisodiy katågoriya asosiy iqtisodiy tushunchalar. Xojalik faoliyatida tannarx, baho, foyda, samaradorlik, xojalik hisobi va boshqa iqtisodiy katågoriyalar katta ahamiyatga ega. Yillik moliyaviy hisobot hisobot yilida korxona faoliyatini har tomonlama tariflovchi hisobot turi. Yillik moliyaviy hisobot invån- tarizatsiya va boshqa usullar bilan tåkshirilgan hisob malumotlariga asosan tuziladi. Uni tuzishga qadar turli tayyorgarlik ishlari bajariladi: invåntarizatsiya otkazilib, uning natijalari hisobda aks ettiriladi; yilning oxirida buxgaltåriyaga kålgan barcha hujjatlarni ishlab chiqarish tuga- 150 tiladi; yordamchi ishlab chiqarishlar ish va xizmatlarining haqiqiy tan- narxi aniqlanadi; umumishlab chiqarish xarajatlari taqsimlanadi; tugal- lanmagan ishlab chiqarishlar tannarxi va tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxi aniqlanadi; moliyaviy natijalar (foyda yoki zarar) aniqlanadi; ayrim korsatkichlarning ozaro aloqalari tåkshiriladi va boshqalar. Ozbåkiston Råspublikasining «Buxgaltåriya hisobi togrisida»gi qonuni (16-modda) bilan yillik hisobotning quyidagi shakllarini tuzish nazarda tutilgan: 1. Korxona balansi; 2. Moliyaviy natijalar togrisida hisobot; 3. Asosiy vositalar harakati togrisidagi hisobot; 4. Pul oqimlari togrisidagi hisobot; 5. Xususiy kapital togrisidagi hisobot. Yuqoridagi hisobot shakllariga izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar ilova qilinadi. Moliyaviy hisobot quyidagi organlarga taqdim etiladi: soliq organlariga; tasis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga; davlat statistika organlariga; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga. Kalkulatsion schyotlar ishlab chiqarilgan mahsulot va bajarilgan ishlarning tannarxini hisoblashda zarur boladigan malumotlarni olish uchun xizmat qiladigan buxgaltåriya hisobi schyotlari. Kalkulatsiya xarajatlarni guruhlash va sotib olingan moddiy qiymatliklarni, tayyorlangan mahsulot va bajarilgan ishlar tannarxini aniqlash usuli. Kalkulatsiya tannarxi boyicha råja bajarilishi, uning pasayishi va haqiqiy xarajatlarning råjadagidan farqlanishining aniqlash imkoniyatini båradi. Tuzulgan vaqti va tayinlanishiga qarab kalkulatsiya råjali, normativ va hisobot kalkulatsiyasiga bolinadi. Kalkulatsiya obyåkti tannarxi aniqlanadigan sotib olingan moddiy qiymatliklar, tayyorlangan buyum yoki bajarilgan ishlarning turi yoki bir xil guruhi. Kapital qoyilmalar natijada asosiy vositalarni kopaytiradigan xarajatlar. Korxonalarda kapital qoyilmalar tasdiqlangan titul royxati va loyiha-småta hujjatlari bolsagina amalga oshirilishi mumkin. Kapital qoyilmalar ularning yonalishiga, råjalashtirish tartibi, kapital ishlar turlari, qurilish obyåktlarining qiymati, qurilish ishlarini olib boirsh usullari boyicha guruhlanadi. Yonalishi boyicha ishlab chiqarish obyåktlari turar joy, maktab, shifoxona va h.k.larga bolinadi. Råjalash- tirish tartibiga qarab kapital qoyilmalar davlat råjasida nazarda tutilgan 151 va davlat råjasida nazarda tutilmagan qoyilmalarga bolinadi. Davlat råjasida nazarda tutilmagan kapital qoyilmalar korxonaning oz mablaglari hisobidan amalga oshiriladi. Kapital qoyilmalar 0800 «Kapital qoyilmalarni hisobga oluvchi schyotlar» boyicha hisobga olinadi. Konsårvatsiya uzoq vaqt harakatsiz (saqlashda) bolgan davrida asosiy vositalar (mashina, stanok, invåntar va hokazo) larni zanglashdan himoya qilishning tåxnik choralari. Konsignatsiya bir tomon (konsignant)ning boshqa tomon (konsig- nator)ga oz nomidan konsignantning xorijdagi omboridan tovarlarni sotish togrisidagi buyrugi. Kontraktiv schyotlar aktiv schyotlarning korsatkichlarini tartibga solish uchun tayinlangan kontrar schyotlar. Kontraktiv schyotlarga 0200 «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0500 «Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasini hisobga oluvchi schyotlar», 2980 «Savdo ustamasi», 4910 «Dargumon qarzlar boyicha råzårv» schyotlari kiradi. Kontrpassiv schyotlar passiv schyotlar korsatkichlarini tartibga kåltirish uchun tayinlangan kontrar schyotlar. 8600 «Sotib olingan xususiy aksiyalarni hisobga oluvchi schyotlar», 9040 «Sotilgan tovarlarning qaytishi», 9050 «Haridor va buyurtmachilarga bårilgan chågirmalar» schyotlari kontrpassiv schyotlarga misol boladi. Markazlashgan buxgaltåriya hisobni markazlashtirishning yuqori shakli bolib, bunda bir xil korxona faoliyatining buxgaltåriya hisobi bitta markazlashgan hisob organida yigiladi. Bunda hisob ishlari kång avtomatlashtiriladi. Markazlashtirilgan buxgaltåriyani tashkil etish hisobni markazlashtirishning barcha afzalliklaridan tola foydalanish imkoniyatini båradi. Måmorial-ordår buxgaltåriya provodkasi aks ettiriladigan hujjat. Unda ordårning nomåri, oy, yil, yozuvning mazmuni, summa, dåbåt- lanuvchi va kråditlanuvchi schyotlarning nomi (schyotlar korråspon- dåntsiyasi) korsatiladi. Måmorial-ordårlar maxsus blankalarda tuziladi va bosh (katta) buxgaltår yoki uning yordamchisi tomonidan imzolanadi. 152 Måmorial-ordårlar orniga tågishli shakldagi shtamplar qollanishi mumkin. Ayrim hujjatlarning blankalarida måmorial-ordår råkvizitlari mavjud, yani schyotlar korråspondånsiyasi nazarda tutilgan. Hisobning jurnal-ordår shaklida måmorial-ordårlar tuzilmaydi. Måhnat buyumi moddiy boyliklar ishlab chiqarish maqsadida kishining måhnati yonaltirilgan buyumlar. Måhnat buyumlariga xomashyo, asosiy matåriallar, yarim tayyor mahsulotlar, tamirlash uchun ehtiyot qismlar kiradi. Måhnat buyumlari aylanma mablaglarga kirib, måhnat qurollari bilan birga ishlab chiqarish vositalarini tashkil etadi. Måhnat vositalari måhnat quroli bolib, uning yordamida kishilar Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling