R. X. Maksudov

(3.11-rasm).
a) 
S)
3.11 -rasm . M ayda zarrachalarning hosil b o iis h i.
T ishlar sirtining o ‘yilishi. Tishlarning sirti uch xil sharoitda: 
abraziv zarrachali muhitda, tishlarning bir-biriga moslashuv davrida 
hamda yukli uzatmani yurgizish va to ‘xtatish vaqtida yeyilishi mumkin.
61

---

Katta tezlik va katta yuklanish bilan ishlaydigan uzatm alarda, 
g ‘ildirak tishlarini bevosita t o ‘xtatish natijasida tish yuzalarining qizishi 
yuqori b o ‘lganda tish sirtlarida yulinish hodisasi sodir b o ‘ladi.
N isb atan yum shoq p o ‘latdan yasalgan, tezligi sekin, lekin katta 
y uklanish bilan ishlaydigan uzatm alarda tish sirtiga tushadigan kuch 
m e 'y o r id a n katta ishqalanish kuch hosil qiladi va y u m sh o q poMatni 
deform atsiyalab, oquvchanlik darajasigacha olib boradi. O qibatda metall 
ishqalanish kuchi yunalgan tom onga qarab siqiladi, y a ’ni p lastik siljish 
sodir b o ‘ladi.
G ‘ildirak tishlarini yeyilishiga chidamligini oshirish uchun tishning 
y uzalariga termik qayta ishlov berish qattiqligini oshirish, uzatm a yaxshi 
moylanishi ham da abraziv zarrachalardan holi qilishi kerak.
3.10-§. Y uklanish k oeffitsiyen tlari
Tishli uzatmalarni m ustahkam likka hisoblash hisobiy-yuklanish 
qiym atini aniqlashdan boshlanadi. U zatm alarning ishlash jarayonida, 
y a ’ni uz a tm a detallarni tayyorlashda (qayta ishlashda), y ig ‘ishda y o ‘l 
q o ‘yilgan noaniqliklar, shuningdek, vallarning, tishli gMldiraklarning 
elastik deformatsiyasi natijasida yuklanishlar notekis taqsimlanadi. 
Tishli g ‘ildiraklarni ishlashdagi noaniqliklar natijasida q o ‘shimcha 
k uchlanishlar hosil boMadi. H isobiy kuchlanish qiymati shu q o ‘shim cha 
k uchlanishlar qiymatini hisobga olgan holda aniqlanadi. Bu q o ‘shimcha 
k u ch lan ish d am in g qiymati alohida olingan q o ‘shim cha kuchlanishlar 
qivm atining k o ‘paytmasi sifatida hisobga olinadi, y a ’ni
k= kp-kt)-ka
bu yerda: k-yuklanish koeffitsiyenti; k 0-yuklanish tish eni b o ‘yicha 
notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsiyent; kw - q o ‘shim cha 
d in am ik kuchlam i hisobga oluvchi koeffitsiyent; ka - kuchlanishi 
tishlararo notekis taqsim lanishi hisobga oluvchi koeffitsiyent.
Koeffitsiyentlardagi <ф» indeks uzatm a g ‘ildirak tishlarining 
ilashish jaray o n id a (3 burchakka ogMshi tufayli yuklanishning notekis 
taqsim lanishini belgilovchi shartli belgi; «и» - indeks uzatm a katta tezlik 
bilan h arakatlanganda aniqlik darajasi kichik boMgan uzatm alarda 
boMgan q o ‘shim cha dinam ik kuchlanishlarni belgilovchi shartli belgi; 
«а» - esa tishli gMldiraklar o ‘zaro ishlaganda ilashish burchagining 
o ‘zgarishi natijasi hosil boMgan q o ‘shim cha kuchlanishlarni belgilovchi