R. X. Maksudov

6.5-rasm).
[6.13]
6.5-rasm.
125

---

Tasmali uzatm alarni tasm alarning ishlash layoqati tasm an in g tortish 
darajasi va ishlash muddati bilan belgilanadi.
Tasm ali 
uzatm alarda 
hisoblashga asos 
qilib,shu tortish 
darajasi 
olinadi,bu esa tasma bilan shkivni o ‘zaro ishqalanishga b o g i i q .
T asm alarn in g tortish darajasini tajriba y o ‘li bilan aniqlashda sirpanish 
egri c h iz ig ‘i va F.l.K grafigi quriladi, 
6.6-rasm.
Sirpanish egri c h iz ig ‘i 
foydali kuchlanish. aylanm a kuch 
F,
bilan nisbiy sirpanish £ o ‘rtasida 
bogManishni ko'rsatadi, bunda b o s h l a n g i c h taranglik kuch F0 o ‘zgarm as 
b o ‘ladi.
G rafik k o ‘rinishida abtsissa o ‘qi b o ‘ylab tortish koeffitsiyenti 

 
deb olingan nisbiy kuch q o ‘yiladi,ya’ni
Ft
/ , _ 
at
Ф
F + F
~ > F
~ >cs
1 2
0 
^U0
O rdinata o ‘qi b o 'y ic h a sirpanish koeffitsiyenti с va F.l.K qiymatlari 
qo'y ilad i.T ajrib a jarayonida foydali kuch 
F,
ning qiymati sekinlik bilan 
oshiriladi, F, + F = 2 F 0 qiymati o “zgarmas qoladi bunda sirpanish tezligi 
o ‘lchanadi,F.l.K aniqlanadi. Tajriba jarayonida tortish koeffitsiyenti 
qiymati 0 dan 


gacha oshirilganda tasm ada shkiv b o ‘yicha elastik 
sirpanish boMadi. Shu 


gacha tasm ada elastik siipanish G u k qonuniga 
b o ‘ysunadi, sirpanish egri c h izig ‘i to ‘g ‘ri chiziq shaklida boMadi. Tortish 
koffitsiyenti 


boMganda ishqalanish kuch eng katta q iy m atg a ega 
b o ‘ladi.