Radioaktiv yadro reaksiyasi Reja

Radioaktiv yadro reaksiyasi


Reja
 Atom yadrosining tarkibi va asosiy xarakteristikalari.
 Radioaktivlik. Alfa, beta va gamma yemirilishi.
 Yadroviy nurlanishlarni qayd qilish usullari.
 Yadroviy reaksiyalar va saqlanish qonunlari.
 Yadrolarning bo’linishi.
 Zanjir reaksiya. Reaktorlar.
 Termoyadroviy reaksiyalar.
 Elementar zarralar.
 Hozirgi zamon fizikasining asosiy muammolari

Atom yadrosining tarkibi va asosiy xarakteristikasi.
1932 yilda rus fizigi D. D. Ivanenko va nemis fizigi V. Geyzenberg bir-birlaridan mustaqil ravishda atom yadrosi ikki xil elementar zarra proton va neytronlardan tashkil topgan degan fikrga keldilar. Bu zarralar nuklonlar deb ataladi. Proton musbat zaryadlangan zarra bo’lib uning zaryadi elektron zaryadiga teng. q_p=q_å=1,610^-19 Kl, massasi esa m_p=1,6710^-27 kg.
Yadro tarkibida protondan tashqari zaryadsiz (q_n=0) neytron (n) mavjud bo’lib uni massasi proton massasiga teng. Yadrodagi nuklonlar ya’ni proton va neytronlar sonini A-bilan belgilanib, uni yadroning massasi soni deyiladi:
A=Z+N
Z- yadrodagi protonlar, N-yadrodagi neytronlar soni.
Z- D. Mendeleevning elementar davriy sistemasidagi ximiyaviy elementning tartib nomeri bo’lib u yadroning zaryadini aniqlaydi, ya’ni q_ya=z_a.
Yadro belgisi _zX^A_N.
Tajribalarda yadrolarning shakli sferaga yaqinligi va bu sferaning radiuslari yadroning massa soni 1/3 darajasiga proporsional ekanligi aniqlangan.
Yadro moddaning zichligini esa taribay ravishda quyidagicha aniqlash mumkin.

Demak yadro moddaning zichligi yadro tarkibidagi nuklonlar soniga bog’liq emas. Uning qiymati shu qadar kattaki, yadroviy modda zichligidek zichlikka ega bo’lgan jismdan yasalgan, radiusi 200 metr chamasidagi sharning massasi Yerning massasiga teng bo’ladi.
Tartib nomeri bir xil, massa soni har xil bo’lgan elementning yadrolarini izotoplar deyiladi: ₁N¹; ₁N²; ₁N³; ₈ O¹⁶; ₈O¹⁷; ₈O^18.
Yadroning m_ya massasi uning tarkibiga kiruvchi hamma zarralar massalarining yig’indisidan hamisha kichik. Chunki nuklonlar birikib yadro hosil qilganda nuklonlarning o’zaro bog’lanish energiyasi ajralib chiqadi. Yadroning bog’lanish energiyasi E_bog’ yadro tarkibidagi nuklonlarni ajratish va uning bir-biri bilan deyarli ta’sir qilishmaydigan masofaga uzoqlashtirish uchun bajarish zarur bo’lgan ishga teng.