Радиотехник тизимлар назарияси асослари

 
—> f l
 ++
V
 /.+ 
V
r 
T ~ —> f-l+ V n+ V
 r
r + —> 
v , + adronlar; 
r
> 
v t + adronlar.
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3.8-§. Beta-yemirilish nazariyasi haqida tushuncha
Yuqorida yadroda tayyor holda elektron, pozitron, neytrino va anti- 
neytrinolarmavjud emasligi qayd qilindi. Beta-yemirilish nazariyasini 1930- 
yillarda E.Fermi xuddi atomda foton nurlanishi kvant elektrodinamika 
qonunlari asosida (zaryad atrofidagi elek tro m ag n it m aydoni bilan 
t a ’sirlashgand a foton v u ju d ga keladi, foton m anbayi zaryad) deb 
tushuntirgandek, beta-yemirilish yadro nuklonlarining elektron-neytrino 
maydon bilan ta'sirlashuviga ko‘ra, deb qaraydi. Bunda nuklon boshqa bir 
nuklon holatiga o ‘tadi va bu ta ’sirlashuvda elektron (pozitron) neytrino 
(a n tin e y trin o )la r v u ju d g a k e la d i. E le k tro n (p o z itro n ), n e y trin o
(antineytrino)lar manbayi nuklonlardir.
Kvant mexanikasidan m a’lumki, vaqt birligida sistemaning bir holatdan 
ikkinchi holatga o ‘tish ehtimolligi :
bu yerda \|/b va V|/Q - sistemaning boshlang'ich va oxirgi holat to ‘lqin 
funksiyalari (yulduzchaligi 
0 ga qo‘shma to ‘lqin funksiyadir). N ' -
nuklonlaming elektron-neytrino maydoni bilan o ‘zaro ta’sir operatori, d 
x 
- hajm elementi, dn/dE - birlik energiya intervaliga mos keluvchi oxirgi 
holatlar zichligi.
Beta-yemirilish nazariyasida nuklonlaming elektron-neytrino maydoni 
bilan ta’sirlashuvi nuklonlaming yangi bir zaryadi tufayli deb qaraladi. Bunda 
maydon kvanti elektron-neytrino, m aydon o ‘zaro ta ’sir konstantasini 
tajribada aniqlanadi.
Ta’sir operatori H ' — ta’sir ettirilsa, proton to‘lqin funksiyasi neytron 
to‘lqin funksiyasiga aylanadi, bu bilan fazoviy, spin va zaryad koordinatalari 
almashinadi.
Soddalashtirilgan beta-yemirilish nazariyasida elektron va neytrino ham 
o‘zgaruvchan bir komponentali to‘lqin funksiyalari bilan ifodalanadi va 
g ‘alayonlanish (ta’sir) operatori esa o‘zgarmas g konstantaga teng deb (3.8.1.) 
tenglikdagi integral uchun quyidagini keltirib chiqarish mumkin:
(3.8.1)
(
3
.
8
.
2
)
94
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bu yerda
(3.8.3)
M  =
y ad ro n in g m atritsa elem enti deb ataladi.
M atritsa elementi beta-yemirilishda yuz beruvchi spin va juftlikning 
o ‘zg arish ig a ju d a sezgir. U doim iy b e ta -o ‘zaro t a ’sir intensivligini 
xarakterlaydi va beta-yem irilish n azariyasi bilan tajriba natijalarini 
taqqoslashdan aniqlanadi. (3.8.3) integral matritsa elementining eng sodda 
shaklda yozilgan bo‘lib, aslida har bir o ‘zaro ta ’sir 
(S, V,T,A,P) variantiga 
mos keluvchi nazariyaga matritsa elementiga o ‘ziga xos ko‘rinishga ega 
bo‘ladi. Lekin u doim boshlang‘ich va oxirgi to ‘lqin funksiyalar xususiyati 
bilan aniqlanadi. Yuqoridagi hamma variantlarda matritsa elementining 
maksimal qiymati m a’lum tanlash qoidalariga mos keluvchi shartlar bilan 
aniqlanadi.
Beta-yemirilish energiyasi E0 o‘zgarmas bo‘lib, (3“-zarra energiyasi Ep 
va antineytrino energiyalari 
Ev o ‘rtasida taqsimlangan deb (3.8.1) ifodaga 
ko‘ra, oxirgi holatlar sonini p(E) = dW /dE hisoblaymiz: E0 = En + 
Ev 
bundan:
dEt = - d E v  = dE.
(3.8.4)
Beta-zarra energiyasi va impulsi Pn Ep + dEp, Pp + d Pp hamda anti- 
neytrino energiya va impulsi E^ + dEi-, P r + dPi- intervalida joylashgan
deb qaralsa oxirgi holatlar soni dn, (3 va 
v  lar oxirgi holatlar sonlari dnp,
dv kupaytm asiga teng b o ‘ladi. Im puls qiym atlari P 
bo‘lganda v|/ p va v j / t o ‘lqinlar holatlar soni:
va P+dP oraliqda
4 
n P ld P . 
dn„ = 
.
P 
(2rf>y 
’
(3.8.5)
dn, = 
V 
( 2 ^ ) ’ 
’
(3.8.6)