Радиотехник тизимлар назарияси асослари
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
|
s
2 2 ga teng. Nuklonlarning o ‘zaro ta’sirlashuvi tufayli erishilgan b a’zi bir kattaliklar qiym atlarining izotopik spinga b o g ‘liq tom onlarini k o ‘rib chiqamiz. (2 .1-jadval). (2 .1-jadval) T a'sir- lashuv tur z T Reff. (ferm i) v r AW (M eV ) flo (fermi) B o g 'lan - gan holati n -n 0 - 1 /2 -1 /2 = -1 1 3,2±1,6 -0 ,1 5 -17,6± 1,5 Y o ‘q p - p +2 l/2 + l/2 = l 1 2,83±0,03 < U 0 -0 ,1 5 -1 7 ± 2 Y o ‘q n-p +1 - l /2 + l/2 = 0 1 2,76±0,07 < U 0 -0 ,0 7 -23,7±0,01 Y o ‘q n -p +1 - l /2 + l/2 = 0 0 1,75 > U 0 2,26 +5,43 B or Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, nuklonlar ta ’sirlashuvida izotopik spin qiymatlarida bir xil natijaga erishilmoqda. Bu ham o ‘z navbatida nuklonlar orasidagi ta’sirlashuv izotopik spin vektori T absolyut qiymatiga bog‘liq bo‘lib, uning proyeksiyasiga b o g iiq emasligini ko‘rsatadi. Izotopik spinning kichik qiymatiga katta bogianish energiyasi to‘g‘ri keladi, T ning yuqori qiymatiga esa yuqori uyg‘onish energiyalar mos keladi. Bunga ko‘plab ko‘zgu yadrolar misol bo iadi. Izotopik spin proyeksiyasi nuklonlar soni (barion soni B) va elektr zaryadi bilan quyidagicha bogiangan: Z = ^ + f - (2 -2 .1) Elektromagnit ta'sirlashuvda zaryad va nuklonlar soni saqlanadi. Shunga ko‘ra, ( 1) dan izotopik spin proyeksiyasi ham saqlanishi kerak. Izotopik spin kuchli ta’sirlashuvdagina saqlanadi, proyeksiyasi esa kuchli va elektromagnit ta’sirlashuvlarda saqlanadi. 60 www.ziyouz.com kutubxonasi Shunday qilib, izotopik spin kuchli ta ’sirlash uv da qatnashadigan nuklonlar, n va &-mezonlar, giperonlar va antizarralar bilan b o ‘lgan jarayonlarda albatta saqlanadi. 2.3-§. P aulining u m u m lashg an tam oyili Y u qo rid a n u k lo n la rn in g o ‘zaro t a ’s irla s h u v i va bo sh q a ta jrib a n atijalari aso sid a proton va neytron y ad ro k u c h la r m aydonida aynan bir xil zarralar ekanligi aytildi. N u k lon lar ferm ion zarralar b o ‘lganligi sababli Pauli tam oyiliga bo'ysunishi kerak. U m um an, nuklonlar oddiy fazoda siljish la rg a t o ‘g ‘ri keladigan u z lu k siz x, y, z ko o rd in atalar b o ‘yich a va b itta spin holati ham da zaryad h o latig a m os keluvchi beshta erk inlik d arajasig a egadir. Pauli tam o y ilig a k o ‘ra, ikkita aynan b ir x il z a r r a l a r t o ‘ lq in f u n k s i y a la r i z a r r a l a r a lm a s h in u v ig a an tisim m etrik boMishi lozim . Bu esa k o o rd in at, spin va izotopik spin p r o y e k s i y a la r t o ‘ lq in f u n k s i y a l a r i n i n g s im m e tr ik y o k i antisim m etrik lig ig a b o g ‘liq. K o o rd in atalar t o ‘Iqin funksiyasi sim m etrik yoki antisim m etrikligi orbital kvant soni / ga b o g ‘liq, / j u f t b o ‘lsa (m asalan: s, J h o la tla r d a / = 0 , 2 , ...) sim m etrik , / n ing toq q iy m a tla rid a (m asalan: p, f h o latlard a / = 1 ,3 , ...) antisim m etrik. S p in lar proyeksiyasi t o ‘lqin funk siy alari sp in lar y ig ‘indisi nol b o ‘lsa a n tisim m etrik , agar birga ten g b o ‘lsa sim m etrikdir. H aqiqatan ham , P au li tam oyili b o ‘yicha b ir energetik ho latd a ikkita aynan bir x il z a rra spinlari parallel holda b o ‘la olm aydi. Spinlari yigindisi nol b o ‘lsa, u hold a spinlar y o ‘naIishi qaram a-q arsh i b o ‘ladi, bunday ho lat ru x sat e tilad i. N u k lo n la r t a 's ir la s h u v id a iz o to p ik s p in q iy m a tla ri q u y id a g i jad v ald a k eltirilgan : Bu yerda 1, 2 raqamlar bilan nuklonlar belgilangan, strelkalar izospin yo‘nalishiniko‘rsatadi. 1 — 3 qatorlardasimmetriktripletholatlar,4-qatorda antisimmetrik singlet holat keltirilgan. Nuklonlar ta’sirlashuvlari S holatda kechayotgan bo‘lsin: u holda toMqin funksiyalari antisimmetrik boMadi. 1) p-p ta’sirlashuvda T = 1, / = 0, S = 0. Izotopik spin toMqin funksiyasi simmetrik, chunki T= 1 ga teng, 1=0 boMgani uchun koordinata 61 www.ziyouz.com kutubxonasi |
