Радиотехник тизимлар назарияси асослари
-rasm. Nuklonlaming nuklonlarda sochilish burchak taqsimoti
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 0 , grad 2.4-rasm. Neytron energiyasi En = 315 A/eKbodganda n-p sochilish differensial kesimi.
2.3-rasm. Nuklonlaming nuklonlarda sochilish burchak taqsimoti:
a) s o f s to ‘lqin uchun; b) s o f d to ‘lqin uchun; d) s o f p to iq in uchun. Nuklonlarning nuklonlardan sochilishi bo‘yicha olib borilgan tajribalar yadroviy kuchlarning quyidagi xususiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. n-p, p-p, n-n lardan sochilishda ta ’sirlashuv parametri bir xil, zaryad holatiga b o g ‘liq em as, to rtish u v x u su siy atig a ega ekan. Ta’sirlashuv yuqori energiyalarda ta ’sir m asofaning R = (0 ,3 -0 ,4 ) -10”13 sm da kuchli itarishuvchi kuch vujudga kelishligi m a’lum bo‘ldi. n-p ta’sirlashuv spin yo‘nalishiga bogMiqligini ko‘rsatdi. Spinlari parallel bo'lganda, antiparallel bo‘lgan holatdagidan kuchli ta’sirlashar ekan. Haqiqatan ham, neytronlaming para va orta vodorod molekulalaridan sochilish kesimi nisbati crpaJ cr 0fl0 = 30 ga teng. B u nd an tash q a ri b ir n echa yuz M eV en ergiyali n-p ta’sirlashuvlari yadroviy kuchlaming almashinuv xususiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi (2.4-rasm). Bunda nuklonning tushish yo‘nalishida, ( 0 = 0°) boMganda m aksim um boMadi, 0 = 180° da ham m aksim um boMishi sochilishda n ning p bilan almashishi bilan tushuntiriladi. Nuklonlar o‘zaro t a ’sirlashganda spin p royeksiy alarin i, zaryadlarini, koo rdinatalarini almashinadi. 57 www.ziyouz.com kutubxonasi . 10-'W/*r 0 , grad 2.4-rasm. Neytron energiyasi En = 315 A/eKbodganda n-p sochilish differensial kesimi. 2.2-§. Izotopik spin Yadro o‘zaro ta’sirkuchiningxususiyatlarini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, nuklonlarning o ‘zaro yadroviy ta'siri zaryadga bog‘liq bo‘lmas ekan, ya’ni proton bilan proton, proton bilan neytron va neytron bilan neytron orasidagi yadroviy o ‘zaro ta ’sir bir xil bo ‘lar ekan. Bundan tashqari, neytron va protonlar massalari bir-biriga yaqin, spinlari teng, bir xil statistikaga bo‘ysunadi, yadro ichida bir-biriga o ‘tib turadi. Ko‘zguli yadrolaming spini, juftliklari, uyg‘onish energiyalari deyarli bir xil. Aytilganlardan proton va neytron elektromagnit o ‘zaro ta’sir aniqligida aynan o ‘xshash zarralar ekanligi kelib chiqadi. Shuning uchun ham ular nuklon degan umumiy nom bilan ataladi. Nuklonlamingta’sirlashuvi zaryadgabog‘liq bo‘lmasligiyanaqo‘shimcha erkinlik darajasiga ega ekanligini ko‘rsatadi. Ya’ni yadro kuchlar maydonida aynan bir xil zarra (nuklon) zaryadli (proton) yoki zaryadsiz (neytron) ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Agar yadro ta’sirlashuvida elektromagnit ta’sirlashuvni inobatga olmasak protonni neytrondan farq qilib bo‘lmaydi. U holda ikki zaryad holatdagi dublet deb qarash mumkin. Nuklonlaming zaiyad holatini xarakterlash uchun Geyzenberg tomonidan izotopik spin kvant soni kiritildi. Izotopik spin T qandaydir izotopik fazada deb qaraladi. Bu kvant soni ham orbital va spin kvant sonlari kabi N = 2T + 1 qiymatga ega bo‘ladi. 58 www.ziyouz.com kutubxonasi Izotopik fazada zarra hamma vaqt koordinata boshida zarra aylanishi mumkin, lekin ilgarilab harakat qilmaydi. Zarra impuls va orbital momentga ega emas, spinga o ‘xshash harakat miqdori momentiga ega. Bu momentga (hech qanday oddiy momentga aloqasi yo ‘q) izotopik spin deyiladi. Izotopik spin kvantlashuvi spin kvantlashuvi kabi bo‘ladi. Izotopik spin ITyarim butun, butun qiymatlar qabul qilishi mumkin T = 0,1, 3/2, ... Izotopik fazada 27M proyeksiyaga ega bo‘ladi. Bu aynan bir xil zarralar turli zaryad holatlar sonini xarakterlaydi. Izotopikmultiplet deb ham ataladi. Izotopik spinning biror £ o‘qqa proyeksiyasi turlicha zaryadli zarralarga mos keladi. Izotopik spin T = 0 bo‘lsa bitta zaryad holat - singlet, T = 1/ 2 bo‘lsa, /V = 2 • 1/2 + 1 = 2 , dublet, T = 1 boTsa, 3 ta zaryad holati — triplet holatlar boTadi. Izotopik spin nuklon uchun T= 1/2, N = 2T + 1 = 2 ikkita zaryad holati boTishi mumkin, T ning £ o‘qqa proyeksiyalari Tf = + 1/2 protonga mos keladi, T( = -1 /2 esa neytronga mos keladi. n -mezonlar uchun izotopik spin T = 1 demak, N = 2 x 1 + 1 = 3 aynan bir xil p-mezonlardan uchta boTishi kerak. Proyeksiyalari Tf = 1 ( zr +), 7V = 0 (?r °), Tf = -1 ( n ~) zaryad holatlariga mos keladi. Yadroviy o ‘zaro ta ’sir xarakteri nuklon xiliga, y a’ni izotopik spin vektorining proyeksiyasiga bogTiq boTmagani uchun u faqat T vektoming kattaligi bilan aniqlanadi. Demak, yadroviy o‘zaro ta’sir izotopik fazodagi turli yo‘nalishlarga nisbatan invariant ekan. Yadroviy kuchning bunday xususiyati uning izotopik in v a ria n tlik xususiyati deb ataladi. Izotopik invariantlikdan yadro ta’sirlashuvi tufayli kechadigan barcha jarayonlarda izotopik spinning saqlanish qonuni kelib chiqadi. A Yadroning izotopik spini quyidagicha aniqlanadi. ^ = , izotopik /=i spin proyeksiyasi esa Tl =’t /=1 “ i Masalan: 23//e , yadro izotopik spini: T = - 2 Z - A 2 59 www.ziyouz.com kutubxonasi Vektor proyeksiyalar soni 2T + 1 = 2 • 1/2 +1 = 2 . Demak, 3He ning xususiyatlariga o‘xshash yana biryadro bo‘lishi kerak, bu 3H2 -tritoniydir. Uning uchun izotopik spin T= 1/2, proyeksiyasi Download 6.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling