Радиотехник тизимлар назарияси асослари

Y a d r o
\ H y,
i H e ,
} f f e 2
S o l i s h t ir m a b o g ' la n is h
1 , 1 1
e n e r g iy a s i ( M e V / n u k l o r i )
2 ,8
7 ,1
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, solishtirma bog‘lanish energiyasi nuklonlar 
soni ortishi bilan otrib bormoqda.
Solishtirma bog‘lanish energiyasining massa soni ortishi bilan otrib 
borishini yadrodagi nuklonlar o ‘zaro bog‘lanish sonining ortishi bilan
tushuntirish mumkin. Masalan: 
\ H  dabitta, 23/ / , dauchta, \_He daoltita
juft bog‘lanish bo‘ladi. Proton-proton, neytron-neytron bilan bog‘langan 
holat mavjud emas, bu bog‘lanishlar energiyasi nol, 
n-p, p-n bog‘Ianishlar 
energiyasi soniga ko‘ra, bog‘lanish energiyasi otrib borishi kerak. Haqiqatan 
deytronning radiusi 
R = 4,8 • 10-13 sm, boshqa yadroviy o‘lchamlardan katta
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo‘lib,chiqadi. Deytronda nuklonlarbir-biridan uzoqdajoylashgan, shuning 
uchun sust bog‘langan.
Deytrondagi nuklonlar bog‘lanishini yadro potensiali shaklida ifodalash 
mumkin. Bunda 
U = 0 ikkala nuklon tinch holat energiyasi U> 0 nuklon- 
nuklondan sochilishda, 
U < 0 nuklonlar o ‘zaro bo g ‘lanib turgandagi 
energiyalari.
A 
E - 
T
- u ,
2.1-rasm. Deytron uchun to‘g‘ri burchakli potensial o‘ra.
U0 -  potensial chuqurligi, A E -  bog‘lanish energiyasi, T -  nuklonlar 
kinetik energiyasi, 
rQ -  yadro kuchlar ta ’sir radiusi, r -  ta ’sirlashuvchi 
nuklonlar markazlari orasidagi masofa.
A 
E -  d e y tro n b o g ‘lanish en ergiyasi. A gar deytronga bogTanish 
energiyasigateng energiya berilsa, potensial o ‘radagi nuklon o ‘radan chiqib 
keta oladi, ya’ni deytron parchalanadi.
K lassik tasavvurlarga k o ‘ra, potensial o ‘ra chuqurligi bogT anish 
en erg iy asig a ten g b o T ish i kerak edi. L ekin k v a n t z a rra la r uchun 
boshqachadir.
Koordinata va impuls noaniqligiga ko‘ra:
A P A x ^ h .  
(2. 1.1)
Agar nuklon potensial chuqur ichqarisida ekan, 
A x  noaniqligi rQ dan 
kattaboT a olmaydi, ya’ni 
A x < rQ. U h o ld a
* 
h
A p >
 —
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

impulsning o'rtacha qiymati A
p qiymatidan kichik bo‘la olmaydi, bu 
zarralar poten sial o ‘ra ich id a tin c h tu rm asd an hech b o ‘lm aganda
(A 
p )
2 M
anglatadi, ya’ni
. bo‘lgan kinetik energiya bilan harakatlanib turishlarini
T >
h 2
2 
M
k
(
2
.
1
.
2
)
(2 .1.2) ifodadan nuklonlar orasidagi m asofa—
r0 kamaysa kinetik energiya 
ortadi , yadro barqarorligini yo ‘qotadi. Zarralarni potensial chuqurda 
bog‘ langan holda turish uchun 
a
E bog‘ lanish energiyasi katta bo‘lishi kerak. 
Shunday qilib, potensial chuqur energiyasi -
UQ, zarralar kinetik energiyalari 
—
T va ularning bog‘lanish energiyalari — /\ E  dan iborat.
m = T+A E.
Deytron 
a
Ebog. energiyasi UQ ga nisbatan kichik bo‘lgani uchun quyidagi 
ifodani yoza olamiz:
U 0 = T :
h 2