Радиотехник тизимлар назарияси асослари

yadro modeli yadroning umumlashgan 
modeli deb ataladi.
4.5-§. Yadroning umumlashgan modeli
Nuklonlaming o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan o‘rtacha sferik 
simmetrik potensial alohida nuklonlaming harakati va o ‘zaro ta'siriga qarab 
o ‘zgarishi mumkin. N uklonlarning o ‘zaro ta’siri esa to ‘lgan qobiqdan 
tashqarida joylashgan tashqi nuklonlarning miqdoriga bog‘liq. Tashqi 
nuklo nlar soni katta b o ‘Im aganda yadro potensiali va shakli sferik
132
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

simmetrikligichaqoladi. Bu holdayadroninguyg‘ongan holatlari bir zarrali 
sathlardan va yadrodagi tebranishlar natijasida hosil bo‘lgan energetik 
sathlardan iborat bo‘ladi. Tashqi nuklonlarning soni ortishi bilan nuklonlar 
harakatining yadro potensialiga ta ’siri ortadi. Yadro sferik shaklining 
turg ‘unligi kamayadi. N ihoyat, tashqi nuklonlar soni yetarlicha katta 
bo‘Iganda yadroning sferik simmetrik shakli turg‘un boTmay qoladi, yadro 
deformatsiyalanadi. Bunday deformatsiyalangan yadro maTum bir o ‘q 
atroflda aylanishi mumkin va unda aylanish energetik sathlari hosil boTadi. 
Tebranish energetik sathlari pasayadi va bir zarrali sathlar xarakteri ham 
o ‘zgaradi. Tashqi nuklonlar soni yanada ortishi bilan ularning kollektiv 
harakati ta'siri ortib, toTa qobiqlardan tashkil topgan yadro o ‘zagi ham 
deformatsiyalanishi mumkin.
Yadro sirti aylanuvchi ellipsoid shakliga ega boTgan hollar uchunNilson 
en e riy a sa th la rin i n isb iy jo y la s h is h id a k u tilis h i m um kin boT g an
o ‘zgarishlarni qobiq modeli asosida hisoblab chiqdi. Sferik simmetrik 
potensialdan nosferik potensialga o ‘tganda 
l va j kvant sonli harakatning 
doimiyligi saqlanmaydi. 
m^ -  m omentning yadroni sim m etriya o ‘qiga 
proyeksiyasining har bir qiymatiga mos sathlar har xil energiyaga ega boTadi, 
mt ga nisbatan aynishlik bartaraf qilinadi. Lekin simmetriya o ‘qining har 
ikkala yo‘nalishi ham teng huquqli boTganidan 
mf ning ishorasiga nisbatan
2 j + \
aynishlik saqlanadi. Deformatsiya ta'sirida har bir sath —- — sathga
ajralgan va bunda 
m ning har bir qiymatiga alohida sath to‘g‘ri keladi.
Ajralish kattaligi yadroning deformatsiya parametri 
P -
AR
R
ga bogTiq
boTadi.
N osferik aksial sim m etriyali m aydonda hosil boTuvchi bir zarrali 
holatlarni Nilson hisoblagan. U biror yo‘nalishga nisbatan simmetriyaga 
ega boTgan ossillyator potensialidan foydalandi vakuchli spin orbital ta’simi 
hisobga oldi:
U {r) = ^ M [ a l x 2 +a)yy 2 + cozz 2} + clS + D l2,
bunda
133
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

w0, c , D -  doimiylar, p - deformatsiya parametri.
Nilson modeli asosida hisoblangan energiya sathlari diagrammasi 4.4- 
rasmda keltirilgan.
4.5-rasmdan ko‘rininib turibdiki, potensial sferik simmetriyaga ega 
bo‘lganda ( p = 0 )
Pm holatda 4 ta nuklon joylashadi, y a’ni 4-holat 
energiyasi bir xildir. P ^ 0 bo'lganda bu sath ikki sathga ajraladi, chunki 
j = 3/2 da uning proyeksiyasi ±1/2, ±3/2 bo'lishi lozim. Holatlar juftligi 
manfiy, chunki / = 1. Holatlar ketma-ketligi b ning turli ishorasida har 
xil. 
b > 0 bo‘lgan holda oldin 1/2 holat spin yo‘nalishi turli bo‘lgan ikki 
nuklon bilan to'ldiriladi, so‘ng 3/2 holat to‘ldiriladi. b < 0 da esa holatlar 
ketma-ketligi o ‘zgaradi. 
ds/2 sath ham / proyeksiya qiymatlari ±1/2, ±3/2, 
±5/2 ga tengbo‘lgan uchta sathgaajraladi. 
1 = 2 bo‘lgani uchun bu holatlar 
jufitligi musbatdir. p > 0 da sathlar 
j2 ning qiymati ortishiga mos keluvchi
. 
, 5 
. 
1
ketma-ketlikda joylashadi. p < 0 da esa oldin , 
J- = ± — so‘ng J- = ± —