Радиотехник тизимлар назарияси асослари

5.5-§. Yadro reaksiyalari kesimi
Yadro reaksiyalari kesim i zarralarning y adrolar bilan to ‘qnashish 
ehtimolligini, ya’ni reaksiya ehtimolligini xarakterlaydi. Reaksiya ehtimolligi 
tushayotgan zarralar oqimiga bog‘liq:
W = crn, 
(5.5.1)
bu yerda 
n  - oqim-birlik yuzadan vaqt birligida o ‘tuvchi zarralar soniga 
bog'liq. Zarralarning yadro bilan to ‘qnashish ehtimolligini aniqlashda 
quyidagi ikki holni ko‘raylik.
1. 
Yupqanishon neytral zarralarbilanbom bardimon qilinayotganbo‘lsin. 
Nishon yupqa bo‘lganligi uchun tushayotgan zarralar hamm ayadrolar bilan 
bir xil sharoitda ta’sirlashadi. Tajriba sxemasi 5.4-rasmda keltirilgan.
N ishondagi yad rolar zichligi 
n tushayotgan zarralar oqim i (y a’ni 
tushayotgan zarralar dastasiga tik o ‘tkazilgan birlik yuzadan birlik vaqtda 
o ‘tayotgan zarralar soni. 
na g a(na~ tushayotgan zarralarning zichligi, 9 a-  
ulaming tezligi) bo‘lsin.
5.4-rasm. Yadro reaksiyasini o‘rganishga doir tajriba sxemasi.
1 — tushayotgan a-zarralar; 2 - nishon yadro; 3 - reaksiya natijasida 
hosil bo‘lgan yadro; 4 - detektor.
151
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U holda 5.4-rasmdagi cheksiz kichik 
dS yuzdan bir sekundda o ‘tayotgan 
zarralar soni tushayotgan zarralarning oqim zichligi va nishondagi yadrolar 
soni orqali aniqlanadi:
dN
 = 
d
(7 na Sa nV,
bundan
d a =
dN
na9j*V '
(5.5.2)
bu yerda 
V -  nishonning hajmi, d a -  proporsionallik koeffitsienti. Bu 
koeffitsient tushayotgan zarralar oqimiga ham, nishondagi yadrolar soniga 
ham bogMiq bo‘lmasdan, zarralarning yadrolar bilan bo'ladigan ayrim 
ta’sirlanish elementar aktlarining miqdoriy xarakteristikasini ifodalaydi va 
effektiv kesim deyiladi.
d a ni fazoviy burchak elementga bo‘lib, differensial effektiv kesim hosil 
qilamiz:.
a = \d a =  [— dCl = 
J 
J dQ
AN
(5.5.3)
bu yerda 
& N  - yupqa nishondan uchib chiqadigan va 5.4-rasm da 
k o ‘rsatilgan uch turdagi (tushayotgan, o ‘tayotgan va sochilayotgan) 
zarralarning to ‘la yig‘indisi.
Integral kesim reaksiyaning borish intensivligini xarakterlaydi.
(5.5.3) formuladan 
a  o ‘lchov birligi yuza birligiga teng ekanligi kelib 
chiqadi:
[n\ = zarra/m3; 
[< )J = m/s.
Umumiy holda 
s reaksiya jarayonining miqdoriy xarakteristikasi bo‘lib, 
reaksiyaning borish jadalligini bildiradi.
a-zarran ing
A nishon yadro bilan to‘qnashish jarayonida B yadro bilan 
b zarraning vujudga kelish ehtimolligi tushayotgan oqim zichligi naQ a ga 
proporsional:
W = crn A
a
i
2. 
d  qalinlikdagi nishon neytral zarralar bilan bombardimon qilinayotgan 
bo‘lsin (5.5-rasm).
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Zarralar dastasiga perpendikular joylashgan birlik yuzaga birlik vaqtda 
tushayotgan zarralar soni (oqim zichligi yoki intensivligi) 
N  bo‘lsa, dx 
qalinlikdan so‘ng N — dN bo‘ ladi, chunki tushayotgan neytral zarralar dastasi 
nishon moddasining yadrolar bilan bo‘ladigan reaksiyalari hisobiga kamayadi.
Agar zichligi r0 bo‘lgan moddaning birlik massadagi yadrolar sonini n0 
bo‘lsa, nishonning 
dx qalinlikdagi yadrolar soni n = n0 p  0dx dastaning 
susayishiN = n 
0P 0dx.
dN
, 
A
— — = 
ifodani integrallasak: N = N0e snd, bu yerda n =
n0p 0 v a N 0 e sa d = 0 bo‘lgandagi intensivligidir. Bulardan tashqari, kub
santimetr hajmdagi yadrolar to‘la makroskopik kesimi X = 
N a . Bir kub 
santimetrdagi yadrolar soni:
bu yerda 
p -  zichlik (g/sm3), NA - Avogadro soni, A - atom og‘irligi.