Radiotexnik zanjirlarning asosiy elementlari. Chiziqli va nochiziqli elementlar

Eкvivalent generator haqida teorema
Har bir manbai ya‘ni generator o’zining hosil qiladigan elektr yurituvchi kuch va ichki qarshiligi orqali harakterlanadi. Shuning uchun qarshiligi nol va elektr yurituvchi kuch Е(t) bo’lgan generatorning biror R_r rezistor bilan ketma-ket ulanishi deb qarash mumkin.
Bunday generator biror zanjirga ulanganda R_r rezistor tashqi zanjir elementiga aylanadi va generatorning elektr yurituvchi kuch zanjirga qo‘yilgan kuchlanishga son jihatdan teng bo‘lib, zanjirdan o‘tadigan tok kuchiga bog‘liq bo‘lmaydi. Ekvivalent generator teoremasiga binoan a-rasmning «bb» nuqtasiga ulangan va elektr yurituvchi kuch bo’lgan ekvivalent generator b-rasm zanjirning M elementlar sistemasidan o’tadigan tokni o’zgartirmaydi.

G
eneratorni ekvivalent generator bilan almashtirish

Boshqacha qilib aytganda zanjirning «aa» nuqtasidagi manbani uning «bb» nuqtasiga ko’chirilganda M elementlar sistemasidan o’tuvchi tok o’zgarmasa uning elektr yurituvchi kuch ga teng bo’ladi. Buni isbot qilish uchun a,b- rasmdagi har ikkala zanjir uchun Kirxgof tenglamalarini yozamiz va U ham U_ekv kuchlanishlarning I_M tok kuchi bilan bog’lanishini aniqlaymiz.
(3)
(4)
(3) sistemadagi I va I_R kattaliklarni yo’qotamiz.
(5)
(4) sistemadagi I₁ va I₂ kattaliklarni yo’qotamiz.
(6)
(5) va (6) ifodalarni o’zaro nisbatidan
(7)
ekanini topamiz
Shunday qilib, ekvivalent sexemalar usuliga ko’ra tuzilishi jixatidan murakkab bo’lgan zanjirlar nisbatan sodda va xususiyatlar oldindan aniqlangan zanjirlar bilan almashtiriladi va tekshiriladi.
- Superpozitsiya usuli.
- Vektor diagrammalar usuli.
- Kompleks amplitudalar usullari haqida gapirish kerak.
Elektr zanjirining qarshiligi tok kuchiga va kuchlanishiga bog`liq bo`lgan zanjir nochiziqli zanjir deb ataladi. Nochiziqli zanjirlarga cho`g`lanma lampalar, elektron lampalar, ion va yarim o`tkazgichli asboblar misol bo`la oladi.Buday zanjirlarning qarshiligi doimiy bo`lmagani uchun zanjirdagi tok kuchi uning qismlaridagi kuchlanishga proporsional bo`lmaydi. Nochiziqli zanjir uchun Om qonunini tadbiq etin bo`lmaydi.1-rasm a) da yarimo`tkazgichli diodning amper-bolt xarakteristikasi ko`rsatilgan. Rasmdan ko`rinib turibdiki diodning xarakteristikasi nosimmetrikdir. Termistorlarning sezgirligi xararoratning o`zgarishiga bog`liq. Ularning qarshiligi temperature o`zgarishi bilan metall qarshiligiga nisbatan keskin ortadi. Ular o`lchov qurilmalarida muxitning xaroratini gazning oqish tezligini aniqlashda keng qo`llaniladi.
1-rasm. b) da ikki hil xarorat uchun termistorning volt-amper xarakteristikasi tasvirlangan.
 
1-rasm. a) yarimo`tkazgichli diodni volt-amper xarakteristikasi. b) ikki xil xarorat uchun termistorning volt-amper xarakteristikasi.
Xaraktersitikaning boshlang`ich soxasida qarshilik chiziqli tarzda o`zgarib boradi. Xarakteristikaning egilish A nuqtasidan keyin tok ortishi bilan termistor qarshiligining kamayishi tasvirlangan.
Nochiziqli induktivlik. Toki va magnitavni oqimi nochiziqli bog`langan ferromagnitivniy element nochiziqli induktiv g`altak yoki oddiy qilib nochiziqli induktivlik deb ataladi va _{ } bilan belgilanadi (2-rasm).

2-rasm. Nochiziqli induktivlik.

Paramert _{ } ning nchiziqligi, asosan, induktiv g`altak joylashgan muxitning magnit o`tkazuvchanligi _{ }ning magnitaviy maydon kuchlanganligi kattaligiga bog`liqligidan kelib chiqadi.
2-rasmda po`latning ideallashtirilgan magnitlanish egri chizig`i <sub> </sub>bilan magnitaviy o`tkazuvchanligining o`zaro bog`lanishining egri chizig`i <sub> </sub>ko`rsatilgan.
 
3-rasm. Po`latning magnitlanish egri chizig`i.
Nochiziqli elektr zanjirlarini grafik va analitik usullarida tekshirish mumkin.
Grafik usulda berilgan kuchlanishda zanjirdagi tok yoki berilgan tok zanjirdan kuchlanish elementining volt-amper yoki amper-volt xarakteristikasidan aniqlanadi.
Murakkab zanjirning volt-amper xarakteristikalari analitik usulda hisoblanadi.