Rahbar shaxsi psixologiyasi Reja

Rahbar shaxsining ijtimoiy-psixologik strukturasi
Xozirga kelib psixologiya fanida shaxs strukturasini ifodalovchi turlicha ta’riflar mavjud bulib, ularning kiyosiy tavsifini keltirishga hojat yuk deb uylaymiz. Ulardan eng ahamiyatlisi sifatida kuyidagi taxlilni bayon etish mumkin. Shaxsdagi barcha psixologik xislatlar va ijtimoiy sifatlar kuyidagi tizim shaklida tasavvur etilishi mumkin:

 
 Shaxsning ijtimoiy-psixologik strukturasi.
Tasvirlangan piramidaning tarkibiy kismlarini Katlamlar deb, kabul kil saq yukorida turgan tarkib uzidan pastda joylashgan katlamlardan shakl topadi. Demaq ushbu tizimning birinchi pogonasida turgan «xatti-harakatlar» Deb, ataluvchi katlam birlamchi hisoblanadi va uning asosida shaxsning yanada yuksakrok tarkibiy sifatlari shakllana boshlaydi. Yuksak pogonada turuvchi tuzilmalarning sifati va ifodalanishi pastki urindagi katglamlar sifat moxiyati bilan boglangan. Shu nuktai nazardan Karaganda insonda avval pastki katlamlar (xatti-xarkakat va ustanovkalar) shakllanadi, sungra ular kadriyatlaarning shakllanishiga asos buladi, kadriyatlar negizida insonning e’tikodi shakllanadi va e’tikodlar missiyasi ifodasida birlashadi. Endi, shu fikrga asoslangan xolda pokorila tasvirlangan piramidaning tarkibiy bulaklarig (katlamlari) ustida aloarda tuxtalib utamiz.
Missiya - eng oliy maksad bulib), inson butun umrini shu maksadga intilish uchun bagipshaydi. Odatda missiya shakllanishi va inson tomonidan ashglanishi, uning etuk yoshlariga tugri keladi. Missigya inson hayotining yo’nalishini ifodalaydi. Odatda xar bir inson xayotida uz missiyasiga ega va xamma gap uni erga yoji kech anglanishidadir. Psixologiya fanida katta urin egallagan gumanistik yo’nalish e’tirof etadigan asosiy vazifalardan biri -insonga uning missiyasini anglahha yordam berishdan iboratdir. Mavzuimiz mazmunidan kelshb chikdan xonda shuni ta’kidlash lozimki, xar bir raxbar zuz faoliyatini kanday missiya orkali ifodalanishini iloji boricha ertaroq anglab olishi lozim. Masalan, missiya sifatida uz xalkiga xizmat kilish, uz vatanining ravnaq topishida ishtirok etish yoki butun xatti-xarakatini oilasi farovonligiga bagishlash kabi sharafli burch bulshshi mumkin. Atbatta, bunday iboralar ruyxati cheksiz va ullar har bir shaxs uchun individualdir. Shaxs o’z missiyasimi nafaqat anglashi, balki, tashkilot umumiy maqsadi bshlan uygunlashtirishi lozim. Missiya uz shakliga bino’an aniq va ravshan ifodalanishi, shaxsdan «tashkaridaa» joylashishi, ya’ni tashkzi muhit ob’ektlarida mujassamlashgan bulishi lozim (masalan, kasbiy yo’nalish, uzgalar mshnfaati, xizmat sohasi va h.q). Missiya uz mazmuniga kura iiaxs e’tiqodlaridan unib chiqadi.
E’tikod - inson bexad ishonadsigan goya va fikolar bulib, ularni xatto shubha ostiga olish shaxs uchun nourindir.
Inson tashki olamdagi voqea-hodisalarni taxdil kilarkan, kup narsalarga uz e’tiqodi nuktai nazaridan karaydi.
Qadriyatlar — eng qimmatli ma’naviy boylik bo’lib, inson uni xakoratlanishi va tahqirlanishidan himoya kiladi, saklaydi. Odatda qadriyatlarning umuminsoniy, biron ijtimoiy guruh qadriyatlari va shaxsiy turlari farklanadi. Umuminsoniy qadriyatlar inson kaerda yashashidan, boyligidan, mansabidan va boshka xususi-yatlaridan qat’i nazar, doim ardokdanadigan mazmundir, masalan - tinchliq xayot, ozodliq birdamliq mas’uliyat, oriyat.
Ijtimoiy guruh qadriyatlari bir guruh insonlar uchun qadrli va boshka bir guruh tomonidan e’tiborsiz ma’naviy boylik bulib, milliyliq yoshlik va keksaliq oilaviy, siyosiy, xududiy orientirlardan iborat. Shaxsiy qadriyatlar deb, ayni shaxsga tegishli kadriyatlarning uziga xos majmuiga aytiladi.
Xar bir insonning ichki dunyosida sanab utilgan qadriyatlarning xamma guruhi mavjud. Yuqorida sanalgan uch gurux qadriyatlarning o’zaro uygunlashuvi shaxs va jamiyat Urtasidagi muvofiqlikni belgilaydi. Agar shaxsiy kadriyatlar ruyxatida umuminsoniy va guruhiy qadriyatlar etakchi bulsa, insonning jamiyatdagi urni va hayoti nihoyatda engil va ravnakdidir. Aks holda, inson ichki dunyosida uchraydigan turli guruh qadriyatlari urtasidagi nomuvofiklik shaxsda ichki tugyon va nizoni keltirib chikaradi.
Ustanovka - bu ibora psixologiyada inson xatti-harakatining anglanmagan programmasi sifatida tushuniladi. Inson doimiy bajaradigan xatti-harakat dastavval anglanilgan holda amalga oshadi va u takrorlangani sari beixtiyor, avtomatlashgan xolatga utib boradi. Aynan shunday anglanilmagan xarakat rejasi ustanovka deb ataladi. Xodimdagi makbul harakatlar muntazam takrorlanishi natijasida unda maqsadga muvofiq faoliyat ustanovkasi shakllanadi. Binobarin, xodimning doimiy faoliyati va xulkini kuzatgan xolda unda kay mazmundagi ustanovkalar ustuvor ekanligi xakida xulosa chikarish mumkin.
Piramida shaklida tasvirlangan shaxs tizimining asosiy psixologik mazmuni shundan iboratki, inson xaetining mazmuni bo’lmish missiey va e’tikodi, pastki qatlamda turuvchi kadriyat va ustanovkalar asosida shakllanadi. Kadriyat esa, uz navbatida, inson kadrlovchi orientir sifatida ustanovkalarning rivojlanish natijasidir. Kdglamlar urtasidagi bunday bogliklik inson faoliyatiga ma’lum ma’no kiritadi va xatto inson ichki dunyosini bir butun, yaxlit tarzda tushunish imkonini beradi. Gap shundaki, komil insonning xayotidagi xamma katlamlar bir-biri bilan uygunlashgan xonda namoyon buladi. Demaq uning qilayotgan ishlari kadriyatlariga mos keladi, e’tikodiga va xayotidagi asosiy maksadi bulmish missiyasiga karshi chikmaidi.
Raxbar uz xodimini sinchkovlik bilan kuzatishi orkali, uning haxeidagi qatlamlar urtasida uygunlik yoki zidtsiyatni ilgashi mumkin. Raxbarning bunday nazarga ega bulishini yana bir sharti - xodim ruxiyatidagi katlamlar zidtsiyatiga tashkilot mikyosida shakllangan muxit xam sabab buladi. Demaq tashkilotda shakllangan normalar nosoglom bulsa, xodim nosamimiy xarakatlarga yul kuyadi va u uz e’tikodi va kadriyatlariga zid chikishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan shaxs strukturasiga asoslangan xolda zamonaviy raxbarni tavsiflar ekanmiz, unga xos bulgan ijtimoiy-siyosiy jixatlar hakida ham gapirib utish lozim buladi. Aynan shu jixatlar insonning missiya va e’tikod katlamlarida mujassamlashgan holda samarali raxbarning negizini tashkil etadi. Rahbar e’tikodining, etakchi qadriyatining jamiyatdagi dolzarb ijtimoiy-siyosiy vazifalar bilan uygunlashganligi, uning faoliyati samarasini belgilaydi. Shuning uchuYa boshkaruv lavozimiga kadrlarni kuyish hamda rahbar kadrlarni baholash jaraenida e’tiqod soxalarini birlamchi deb qabul qilinsa va bu mezonga asosiy e’tibor karatilsa, Urinli bulardi. Demaq davr talabi bilan, rahbarning siyosiy boshkaruvga qobiliyati dolzarb masalaga aylanadi. Albatta, bunday qobiliyat rahbarning ma’muriy-xujalik majburiyatidan bir oz chetlanish deb uylanishi mumkin. Lekin, mamlakatimizning xozirgi rivojlanish boskichi, xujaligimizning umumjahon iktisodiyoti bilan integratsiyasi, investitsiyalar sohasidagi hamkorlik masalasi zamonaviy rahbarni xujalik muammolari doirasida cheklanib qolmay, balki atrofdagi vokealarni kengroq idrok etishini talab kiladi. Shu nuktai nazardan, zamonaviy raxbar nafaqat tashkilotni iktisodiy chukdiga etaklovchi shaxs, bachki, targib etilayotgan davlat siyosatini mehnat jamoasi ongiga etkazuvchi faol hamdir.
Yukoridagi matndan kuyidagi fikolar kelib chiqadi: rahbarlarni tayyorlash va malakasini oshirish mobaynida iloji boricha shaxsning uz-uzini anglashi, uz e’tiqodi va kadriyatlarini xayoti davomida aniq ifodalash choralari hakida bilim va kunikmalar shakllantirish lozim. Axir, aynan, ichki pokliq samimiylik va inson tabiatining yaxlitligi uzgaga ta’sir etishdagi asosiy kuch sifatida maydonga chikadi. Raxbarni tayyorlash, uning malakasini oshirish bilan bogliq xar kanday tadbir oxir-oqibatda rahbar shaxsi, uning boshkaruv maxoratini takomillashtirish, uzgalarga ta’sir etish kulamini kuchaytirish maksadini kuyadi.
Ushbu bulim yakunida samarali boshkaruvni amalga oshirishda xalakit beruvchi shaxs xislatlari xakida gapirib utmokchimiz va kuyida ularni ichki tusikdar deb nomlaymiz:
Samarali boshkaruvga tuskinlik kiluvchi shaxs xislatlari. Biznes boshqaruvi sohasidagi olimlar M.Vudkok va D.Frensis bir qancha menejerlar faoliyati ni urganib va kuyidagi ichki tusiklar menejer faoliyatining samarasini pasaytiradi, deb xisoblaydilar:


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Inson va olam: “Psixologiyaning nazariy va metodologik muammolari” kitobi. M.,1969, 370-bet;
   
2. 
   “Umumiy psixologiya” :G’oziyev .Toshkent – 2008 yil
   
3. 
   “Ijtimoiy psixologiya” Akramova. Toshkent -2009 yil
   
4. 
   “Umumiy psixologiya” Zufarova. Toshkent-2009 yil
   
5. 
   Karimova V. M. Ijtimoiy psixologiya asoslari.-T., 1994
   
6. 
   Karimova V. M. Targ’ibotning psixologik uslublari.-T.: Ma’naviyat, 2000 - 16 b.
   
7. 
   Ziyouz.com manbalari
   
8. 
   Google. Com