Rangli metallarni ajratib olish texnologiyalarini

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1417 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
6 
K 
0.3-1.2 
7 
Cd 
0.05-0.2 
8 
Mn 
2-4.5 
9 
Ca 
1-12 
10 
Si 
0.7-5.6 
11 
Mg 
0.6-16 
12 
Al 
0.1-5 
13 
P 
0.01-0.3 
14 
Cl 
0.3-6.8 
15 
F 
0.2-0.5 
16 
S 
0.02-3 
Yuqorida ta’kidlanganimizdek bu turdagi changlarni qayta ishlash usullarining 
foydasi bir muncha past hisoblanadi. Mavjud texnologiyalarni 3 guruhga bo’lish 
mumkin: 
Birinchi guruh – Changdan ruxni ajratib olmasdan turib uni aglomeratsiyalash 
jarayoniga yuborib undan olingan aglomeratni domna pechiga eritishga yuborish 
hisoblanadi. Bu metodda faqatgina changda rux miqdori o’ta kam bo’lgan 
hollardagina foydalanish mumkin [7,8] . 
Ikkinchi guruh – Ruxni pirometallurgik qayta ishlash usuli bilan ajratib olish 
hisoblanadi. Bu usulga velslash va FASTMET, FASTMEL, Oxycup, PRIMUS, 
PaulWurth va boshqa texnologiyalar kiradi. Keltirilgan texnologiyalarning asosini 
rux oksidlarini turli xildagi uglerod saqlagan reagentlar yordamida yuqori haroratda 
tiklash yotadi. Jarayondagi asosiy muommo bu tiklovchi materiallarni ko’p miqdorda 
sarflanishi,pech futerovkasini yemirilishi hisoblanadi. Shuningdek yana ruxni xlorid 
holatida uchirish ham taklif etilgan. Xloridli usulda ruxni temirdan ajratish yuqoriligi 
bilan ajralib turadi ammo texnologiyada reagent sifatida HCl ishlatilishi xavfli va 
zaharlidir [9] . 
Uchinchi guruh – Turli xil eritmalar bilan changni gidrometallurgik qayta 
ishlash. Bu usulda kislotali hamda ishqoriy tanlab eritishni qo’llash mumkin.
Kislotali tanlab eritishda changdan ruxni yuqori darajada eritmaga o’tqazish mumkin 
shu bilan birga eritmada qo’shimchalar shu jumladan temir tuzlari ham ko’p 
miqdorda bo’ladi. Eritmadan esa ruxni elektroliz usulida ajratib olish mumkin dastlab 
eritmani qo’shimchalardan tozalash zarur va bu birmuncha sarf xarajatni talab 
etadi[10]. Erituvchi sifatida odatda sulfat kislota qo’llanilib u anchayin arzon hamda 
nitrat va xlorid kislotalarga qaraganda ruxni ajratib olish darajasi yuqoriroq [11-14]. 
Ayni paytda elektr yoyli po’lat eritish pechidan ajralib chiqayotgan changlarni 
qayta ishlashning laboratoriya va sanoat usullari qolaversa bir qancha patentlar ishlab 
chiqilmoqda. 

---