Raqamli ilmiy kengash qarshi davlat universiteti
Download 2.16 Mb. Pdf ko'rish
|
doston lotin so‘nggi (4)
- Bu sahifa navigatsiya:
- II BOB. QASHQADARYO XALQ DOSTONLARIDAGI ONOMASTIK BIRLIKLARNING LUG‘AVIY-MA’NOVIY XUSUSIYATLARI
|
Bob bo‘yicha xulosa
1. Jahon tilshunosligi, turkiyshunoslik, o‘zbek tilshunosligida onomastika masalalariga bag‘ishlangan qator tadqiqotlar olib borildi. Tadqiqotlarda onomastika muammolari bo‘yicha ko‘plab qimmatli ma’lumotlar keltirilgan holda turli-tuman bahstalab fikrlar ham mavjudligi aniqlandi. 2. “Oyparcha”, “Nurali va Semurg‘”, “Jorxun maston”, “Kelinoy yoki Norguloy” va “Oychinor” kabi Qashqadaryo xalq dostonlaridagi onomastik birliklarni leksik-semantik, struktur va lingvopoetik tahlilini amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu jihatdan asardagi onomastik birliklar ilk bor tadqiqot obyekti sifatida o‘rganildi. Onomastika – milliy qadriyatlarni aniq dalillar asosida o‘rganadi, ota-bobolar o‘tmishi, milliy va diniy qarashlari, biz yashab turgan makon va zamon haqida chuqur tasavvur beradi. 3. O‘zbek tilshunosligida onomastikaning mustaqil soha sifatida shakllanishi natijasida dunyo va o‘zbek tilshunosligida onomastikaga doir tadqiqotlar amalga oshirilgan bo‘lib, mazkur bobda xalq dostonlari 41 onomastikasiga bag‘ishlangan tadqiqot natijalari hamda ularning qiyosiy tahlili yoritildi. 4. Xorijiy, turkiy va o‘zbek tilshunosligida onomastika sohasi tadqiqiga bag‘ishlangan ishlar o‘zaro qiyoslanib, endilikda o‘rganilshi kerak bo‘lgan jihatlariga to‘xtalindi. 42 II BOB. QASHQADARYO XALQ DOSTONLARIDAGI ONOMASTIK BIRLIKLARNING LUG‘AVIY-MA’NOVIY XUSUSIYATLARI Zamonaviy tilshunosligimizda badiiy asarlar tilida qo‘llangan onomastik birliklar tahliliga bag‘ishlangan samarali ishlar yetakchi o‘rinni egallaydi. Bu ishlarning aksariyatida badiiy matnda yoki xalq poetik ijodi namunalari tilida qo‘llangan onomastik birliklarni ma’lum bir lug‘aviy-ma’noviy guruhlarga ajratib o‘rganish maqbul deb topilgani ko‘zga tashlanadi. Q.Olloyorovning dissertatsion ishining joy nomlariga bag‘ishlangan qismida Xorazm dostonlarida uchraydigan turli xil toponimlarning lug‘aviy- ma’noviy guruhlari xususida so‘z yuritar ekan, ularni lisoniy xarakteri, real (mavjud)ligi, norealligi, to‘qimaligi va bajaradigan funksional xususiyatlariga ko‘ra guruhlarga ajratib o‘rganishni ma’qul ko‘radi 122 . Sh.Yoqubovning «Navoiy asarlari onomastikasi»ga bag‘ishlangan tadqiqotida Navoiy asarlari matnida qo‘llanilgan antroponimlar xususida so‘z yuritar ekan, ularni mohiyatiga ko‘ra quyidagi guruhlarga ajratib o‘rganishni tavsiya etadi: 1) hayotda real yashagan tarixiy shaxslar nomlari, 2) hayotda mavjud bo‘lmagan afsonaviy shaxslar nomlari 123 . Yuqoridagi tadqiqot ishlaridan kelib chiqqan holda Qashqadaryo xalq dostonlari tilida qo‘llangan onomastik birliklarni dastlab quyidagi lug‘aviy- ma’noviy guruhlarga ajratishni ma’qul ko‘rdik: 1. Dostonlar tilida qo‘llangan antroponimlar. 2. Dostonlar tilida qo‘llangan toponimlar. 3. Dostonlar tilida qo‘llangan boshqa tur onomastik (zoonim, mifonim, astronim, abionimlar) birliklar. Bu guruhga kiruvchi onomastik birliklar Qodir baxshi Rahimovdan yozib olingan “Jorxun maston”, “Kelinoy yoki Norguloy”, “Oychinor”, Qora baxshi Umirovdan yozib olingan “Nurali va Semurg‘”, Umir shoir Safarovdan yozib 122 Оллоёров Қ. Хоразм достонлари ономастикаси: Филол. фан. бўй. фал. докт… дисс. автореф. – Самарқанд, 2018. – Б.14-15. 123 Ёқубов Ш. Навоий асарлари ономастикаси. Фил. фан. номз. дисс. автореф. – Тошкент, 1994. – Б.24. 43 olingan “Oyparcha” dostonlari matni asosida tadqiq etildi. Quyida ular haqida alohida to‘xtalishga harakat qilamiz. Download 2.16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|