“raqamli iqtisodiyot” kafedrasi boxodirov bunyod otasini ismi

3.3.1-расм. Рақамли суғурта полисини тузиш жараёнлари⁷⁰
Бугунги кунда энг оммавий ва ривожланган жамоавий фойдаланишнинг глобал алоқа тизими Интернет бўлиб, 2023 йилда Интернет дунёнинг 150дан ортиқ мамлакатида 4.3 млрд.дан ортиқ фойдаланувчига эга. Ҳар ойда тармоқнинг кўлами 7-10 %га ошмоқда. Интернет бутун дунёдаги турли муассасаларга тегишли турли ахборот тармоқларининг ўзаро алоқасини таъминловчи ядрони ташкил этиб, аввал тармоқ фақат файллар ва электрон почта хабарларини узатиш муҳити сифатида фойдаланилган бўлса, бугунги кунда ресурсларга тақсимланган киришнинг янада мураккаб масалаларини ҳал этмоқда. Шу билан бирга тармоқда қидириш функциялари ва тақсимланган ахборот ресурслари, электрон архивларни қўллаб-қувватловчи қобиқлар ҳам яратилган.
Муаллифнинг фикрича, суғурта қилдирувчилар суғурта полисларини сотиб олишда уларнинг маълумотларини сақлаш ва кейинчалик ҳам фойдаланиш учун суғурта компанияси веб сайтида суғурталанувчилар учун шахсий хона ташкил этилиши лозим. Суғурталанувчилар шахсий хонадан қуйидаги ҳолатларда фойдаланишлари мумкин:
барча сотиб олган суғурта маҳсулотлари ва полислари ҳақидаги маълумотларни кузатиш;
суғурта ҳодисаси ҳақида онлайн хабар юбориш; суғурта полисларидаги ўзгаришларни назорат қилиш;
суғурталанувчининг суғурта қилиш жараёнларига керак бўлган шахсий ҳужжатларини юклаш ва сақлаш;
амалга оширилган тўловларни назорат қилиш ва реквизитларни сақлаш.
Тадқиқот ишимизда таклиф этилаётган «Ўзагросуғурта» суғурта компанияси автоматлаштирилган ахборот тизими «булутли ҳисоблаш» технологияси асосида такомиллаштирилди (3.3.2-расм). Ахборот тизимини лойиҳалаштириш ҳамда татбиқ этишдаги ушбу ёндашув суғурта компаниясида виртуал офис хизматини яратиш, электрон тўлов тизимлари орқали қабул қилинган суғурта мукофотлари тушуми ва бошқа молиявий ахборотларни тезкор қайта ишлашда юқори самарадорликка эришишнинг асоси бўлиб хизмат қилиши билан бирга компаниядаги маълумотлар массивини бошқариш, сақлаш ва узатишнинг соддалиги ҳамда тежамкорлигини таъминлайди.
Тадқиқотларимиз давомида “Ўзагросуғурта” суғурта компаниясида «булутли ҳисоблаш» технологиясидан фойдаланилгач рақамли технологияга қилинган ҳаражатлар ҳисоблаб чиқилди ва компанияда ахборот-коммуникация технологияларига сарфланувчи харажатлар 55 %гача камайгани аниқланди. Компанияда «булутли ҳисоблаш» технологиясидан фойдаланишдан олдин рақамли технологияга 1 млрд. 143 млн. сўмдан ортиқ маблағ сарфланган бўлса, 2022 йилда «булутли ҳисоблаш» технологиясидан фойдалангач харажатлар 508 млн. сўмгача камайтирилди.
Суғурта компанияларида ахборот тизимига сарфланувчи харажатларни рақамли технологияга эгалик қилишнинг биргаликдаги қиймат концепцияси (БҚК) ёрдамида баҳолаш мумкин. БҚК кўрсаткичи деганда суғурта компаниясининг суғурта ахборот тизимларини татбиқ қилиш йўлидаги бевосита ва билвосита харажатлари тушунилади.
Суғурта компанияси ахборот тизимига ажратиладиган бевосита харажатлар қуйидагилардан иборат:
капитал харажатлар, яъни аппаратли ва дастурий таъминот харажатлари;
суғурта ахборот тизимини бошқариш бўйича харажатлар;
аппаратли ва дастурий таъминотни техник қўллаб-қувватлаш бўйича харажатлар;
аутсорсинг харажатлари; хизмат сафарлари харажатлари;
алоқа хизматининг харажатлари;
харажатларнинг бошқа гуруҳлари.
Суғурта компаниясига рақамли технологияни татбиқ этиш харажатларини тўлиқ кўриб чиққанимизда уларнинг ҳар биттаси ўзига хос жиҳатларга эга эканлиги маълум бўлди ва ҳисоб-китоблар учун энг кўп меҳнат бошқарув харажатларини ҳисоблашга сарфланди. Бунга лойиҳалаштириш, лойиҳаларни бошқариш, тармоқларни маъмурлаштириш, фавқулодда ҳодисаларни енгиб ўтиш, тизимни созлаш, сотиб олиш бўйича шартномалар ва етказиб беришларни бошқариш бўйича харажатлар киради.
Тадқиқотимизда билвосита харажатларнинг биринчи хусусияти шундаки, агар суғурта ахборот тизими нотўғри лойиҳалаштирилган бўлса, бу ҳолат фойдаланувчилар вақтининг беихтиёр исроф бўлиши, ҳаттоки суғурта компанияси бизнесидаги йўқотишларга сабаб бўлади. Одатда, уларни суғурта ахборот тизимини лойиҳалаштириш ва техник қўллаб-қувватлашни ташкил этишда ҳисобга олиш лозим.