Raqamli iqtisodiyot tushunchasi tarifi va rivojlantirish modellari

Raqamli iqtisodiyot tushunchasi tarifi va rivojlantirish modellari
Raqamli iqtisodiyotning paydo bulishi zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari va Global Internet tarmogisiz tasavvur qilib bulmaydi. «Raqamli iqtisodiyot» AKT va Internet tushunchalari bir-biri bilan uzviy bogliqdir. Hozirgi kunda mavjud bolgan Internet dastavval 1995-yilda
vujudga kelgan. Osha paytdan boshlab Internet orqali taqdim etiladigan turli xil xizmatlar - fayllarni uzatish masofadan kirish elektron pochta qidiruv tizimlari forumlar ijtimoiy tarmoqlar va boshqalar bilan toldirilgan "virtual dunyo" ning paydo bolishi haqida gapirish mumkin. Bugungi kunda Internet ulkan kongilochar talim savdo moliyaviy va siyosiy sohadir.
«Raqamli iqtisodiyot» atamasi ikki olimning nom-lari bilan bogliq-kanadalik iqtisodchi Don Tapskott va amerikalik axborot texnologiya (IT) mutaxassisi Nicholas Negroponte 1995-yilda "Being Digital" kitobida Nikolas Negroponte "raqamli iqtisodiyot" atamasini qollagan. Ilmiy asarida uchta kesishidagan media tarmoqlarga (ommaviy axborot vositalar aloqa vositalari va kompyuterlar) asoslangan konvergentsiya modelini taklif etgan. Bunday birlashish natijasida yangi (raqamli) media shakllandi. Raqamli platformalar raqamli iqtisodiyotning muhim vositasi bolib koplab yangi texnologiyalarni birlashtiradi va foydalanuvchilarga (ishlab chiqaruvchilar ham istemolchilar va vositachilarga ham) eng yaxshi raqamli vositalar va erkin raqobat
bozoridan foydalanish imkoniyatini beradi bu esa tegishli segmentdagi oyin qoidalarining sifat jihatidan ozgarishiga olib keladi.

Raqamli iqtisodiyotning platformasi va ekotizimi

Raqamli iqtisodiyot platformasi – istemolchilar va ishlab chiqaruvchilarning ehtiyojlarini taminlaydigan funktsiyalar va xizmatlar toplami bilan raqamli muhit (dasturiy va apparat kompleksi) shuningdek ular ortasida togridan-togri muloqot qilish imkoniyatlarini amalga oshiradi. Raqamli iqtisodiyot platformasi – istemolchilar va ishlabc hiqaruvchilarning ehtiyojlarini taminlaydigan funktsiyalar va xizmatlar toplami bilan raqamli muhit (dasturiy va apparat kompleksi) shuningdek ular ortasida togridan-togri muloqot qilish imkoniyatlarini amalga oshiradi. qalishi doimiy ravishda osib bormoqda. Ushbu holatlar majmui raqamli platformalar tomonidan qollab-quvvatlanadigan raqamli ekotizimlarning rivojlanishiga asoslangan yangi biznes modellarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bolishi sifat jihatidan shakllantirishga olib keladi
Sanoat 4.0. texnologiyasi
2017-yilda raqamli inqilob hal qiluvchi bosqichga kirdi dunyoning har ikkinchi aholisi Internetga ulandi. McKinsey Global Instituti (MGI) malumotlariga kora keyingi 20 yil ichida ish operatsiyalarining 50% gacha dunyoda avtomatlashtirilishi mumkin va bu jarayonni 18-19-asrdagi sanoat inqilobi bilan taqqoslash mumkin . Sanoat inqilobi alohida mamlakatlarga iqtisodiy osishning ajoyib suratlarini taminlashga
imkon berdi va bir necha on yillar davomida ular global iqtisodiyotning yetakchilariga aylandilar.Hozirgi vaqtda iqtisodiyotning globallashuvi va axborotkommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi davrida koplab
mamlakatlar iqtisodiyotlari yangi raqamli shakliga otmoqda. Raqamli iqtisodiyot mamlakatlar va butun mintaqalar iqtisodiyotining qiyofasini va tuzilishini ozgartirmoqda. Tarmoq ichidagi raqobat kuchaymoqda bozorlar kengaymoqda ayrim mamlakatlar sanoatlarining jahon bozorlarida raqobatbardoshligi oshmoqda. Natijada milliy iqtisodiyotlarning osishi kozatilmoqda. Raqamli iqtisodiyot kompaniyaning sanoat va umuman milliy iqtisodiyotning osish istiqbollarini belgilaydi. Raqamli pleyerlarning paydo bolishi allaqachon barcha sohalar - turizm telekommunikatsiya matbaa yolovchi tashish sohasini ozgartirdi Sanoat 4.0 - real vaqt rejimida aqlli tizimlar tomonidan boshqariladigan toliqavtomatlashtirilgan raqamli ishlab chiqarishga va shu borada tashqi muhit bilan doimiy aloqada bolib
bitta korxona chegaralaridan tashqarida buyumlarva xizmatlarni global sanoat tarmogiga birlashtirish istiqboli bilanotishbilan tavsiflanadi.

Bulutli texnologiyalar

Ushbu atamaning paydo bolish tarixini korib chiqishda javob berish kerak bolgan eng muhim savol bu – "bulut" atamasining tarifidir . "Bulut" atamasini birinchi marta kim ishlatganligini aniq aytish hali ham mumkin emas ammo bazi manbalarga kora atamaning kelib chiqishi kompyuter aloqasi infratuzilmasi chizmalarida bulutlardan foydalanish ananasini
bilan boglash mumkin. Umuman olganda "bulut" atamasi "Internet" atamasining sinonimi sifatida ishlatiladi malum hollarda esa "bulut" uzoq serverlar shuningdek tarmoq infratuzilmasi yoki barchasi tushunilishi mumkin . "Bulut" tushunchasi inqilobiy kontseptsiyasi emas maynfreym (talim muassasalari va korporatsiyalar) tng yuqori samaradorlikni va foydani olish uchun uning quvvatlarini Optimallashtirishga intilish foydalanuvchilar vaqtincha asosda uzoqdan kirish haqidagi goyani paydo bolishiga sabab boldiva buning uchun mavjud bolgan barcha resurslar va vaqtdan foydalangan. Keyinchalik 70-yillardan boshlab to XX asrning 90-
yillargacha bulutli texnologiyalar rivojlanishi komminikatsion va tarmoq texnologiyalar nomukammalligi tufayli sekinlashdi.
Buyumlar interneti
1999-yilda "Buymalar interneti " atamasini Massachusets texnologiya insti tuti tadqiqotchisi Kevin Eshton kiritdi . U odamlarning aralashuvisiz logistika jarayonlarining samaradorligini oshirishni taklif qildi: radio sensorlar yordamida korxonaning omborlarida tovarlarning mavjudligi togrisida malumot toplash va ularning chakana savdo dokonlariga otishini kuzatish. Har bir belgi tarmoqqa hozirgi joylashuvi haqida malumotlarni yuboradi Buyumlar Internetni birinchilardan vending mashinasi bolgan (vending – maxsus savdo mashinalari orqali xizmatlari va har
qanday mahsulotlarni sotish ) va 1982-yili Amerika talabalari tomonidan yahna ichimliklarni sotish xizmati bilan modernizatsiya qilingan. Bu apparat ichimliklarning mavjudligini tekshirishga imkon berdi.
uyumlar Interneti tushunchasi mashinalararo aloqa tamoyiliga asoslanadi: inson aralashuvisiz elektron qurilmalar bir-biri bilan "aloqa qilishadi". Buyumlar Interneti har biri oziga xos muammolarni hal qilish uchun joylashtirilgan erkin ulangan va nomutanosib tarmoqlardan iborat. asalan zamonaviy avtoulovlarda bir vaqtning ozida bir nechta tarmoq ishlaydi .

Biznes va elektron biznes tushunchalari

Biznes – bu bozor ishtirokchilarining kapitalni ishlatishdan foydani (yoki boshqa daromad shakllari) olishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati bilan bogliq munosabatlari. Biznes – tashabbuskorlik asosidagi iqtisodiy faoliyat boib daromad olish va oz biznesingizni rivojlantirishga maqsadlangan
tavakkalchilik va javobgarlik hisobiga oz mablaglari yoki qarz mablaglari hisobiga amalga oshiriladi Jismoniy shaxslar biznesni amalga oshirishdagi iqtisodiy munosabatlar shu qadar murakkab va kop qirraliki ular ushbu
faoliyat chegaralarini aniq belgilab bermaydilar. Shuning uchun tadbirkorlik faoliyati huquqiy tushuncha sifatida belgilanadi. Biznes har doim inson faoliyatining huquqiy shakli bolib uni faqat qonun bilan belgilangan boshqaruv shakllaridan biri doirasida amalga oshirish mumkin.
Elektron biznes – biznes hamkorlar ortasida optimal ozaro aloqani taminlash va qushilgan qiymatning birlashgan zanjirini yaratish. maqsadida axborot-kommunikatsion texnologiyalarni ishlatish asosida bitimlarni otkazish imkonini beradiElektron biznes savdo marketing moliyaviy tahlil tolovlar xodimlar bilan ishlash mijozlarga xizmat korsatish va hamkorlik munosabatlarga komaklashishni oz ichiga oladi Elektron biznes deganda tashkilotning mahsulot va xizmatlarini doimiy optimallashtirish shuningdek raqamli texnologiyalardan va Internet yordamida asosiy aloqa vositasi sifatida Internet tarmogidan foydalanish. Ushbu tariflarning barchasida asosan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va Internetdan foydalanish bilan bogliq jarayonlarni aks ettirganini korishingiz mumkin.
BMT hujjatlariga muvofiq biznesning tovarlar yoki xizmatlar marketing mahsulot yetkazib berish va hisob-kitoblar ishlab chiqarish jarayonlarning komponentlarini kamida ikkitasi internet orqali amalga oshirilsa elektron biznes deb tan olinadi. Foydalanuvchilarga kompaniyaning tovarlari va xizmatlari taqdim etayotgan xizmatlari uchun web sayt yaratish.
Internetda web-vakolatni tashkil etish
Internet dokon – bu elektron tijorat asosida ishlaydigan va ananaviy xizmat korsatadigan dokonlariga xos bolgan xizmat va tijorat funksiyalarini bajaradigan avtomatlashtirilgan tizim: tovarlarni namoyish qilish va tavsiflash buyurtmalarni qabul qilish va qayta ishlash xaridorga texnik va boshqa yordam korsatish yetkazib berish va boshqalar.
Internet- dokon bu ixtisoslashgan sayt bolib uning yordamida tovarlar (xizmatlar) haqidagi malumotlar bilan oldindan tanishib chiqib tovarlar va xizmatlarni interfaol ravishda sotib olish yoki sotish imkonini beradi.
Internet-dokon – bu elektron tijoratga yonaltirilgan dasturlarning malum bir qatoriga ega bolgan loyihadir.Ananaviy dokonlardan farqli olaroq elektron dokon yanada kengroq tovar va xizmatlarni taklif qilishi mumkin; istemolchilarga tovarlarning xususiyatlari togrisida toliq malumot
berish mumkin. Zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalangan
holda har bir xaridorga u bilan oldingi tajribani hisobga olgan
holda individual yondashuv ishlab chiqiladi. Onlayn dokon dokon egasi uchun ham xaridor uchun ham bir qator soddalashtirilgan afzalliklarni yaratadi
Mobil tijorat
Mobil telefonlar ilovalar haqida malumotlar tahlili biznes modellarida mobil ilovalar qanday ishlashi ochib beradi. Mobil ilovalar korib chqilgan biznes-modellarga muvofiq elektron va Mobil tijoratning ikkita muhim xususiyati – qurilmalarning harakatchanligi va istalgan vaqtda tranzaksiyalarni amalga oshirish bozorda taqdim etiladigan xizmatlar toifalarini kengaytirishga imkon beradi. Foydalanuvchilar xizmatni yoki mahsulotni xizmat korsatuvchivchi istalgan joyidan olishlari mumkin. Koplab faoliyati
turlari yanada aniq va iqtisodiy jihatdan samarali ishga qabul qilish xizmatlari uchun navigatsiya qurilmalar imkoniyatlaridan foydalanishni oz ichiga Zamonaviy smartfonlar uchun ushbu terminallar tolov
kartalaridan malumotlarni oqiy oladigan smartfonlarga ulangan chontak olchamidagi qurilmalardir. Tolovni amalga oshirish uchun sotuvchi tegishli dasturiy taminotga ega bolishi kerak shunda istemolchi oz mobil qurilmasi va oz kartasidan foydalanib tolovlarni amalga oshirishi umkin
Internet marketing asoslari
Iqtisodiyotni raqamlashtirish davrida Internet hal qiluvchi rolni oynaydi. Bu ayniqsa marketing tadqiqotlari sohasida sezilarli.XX asrning ortalarida paydo bolgan Internet XXI asrning boshiga kelib dunyoning turli burchaklaridan toplangan ichki aloqalari elektron tijoratuchun asosiy imkoniyatlariga ega bolgan katta malumot manbalari kutubxonasiga aylandi. Bugungi kunga kelib Internet marketologlar uchun kuchli vosita va manbaga aylandi. Internetning rivojlanishi Internet-marketingning tijorat
tashkilotlarining marketing faoliyatida alohida va muhim yonalish sifatida shakllanishiga bevosita tasir qiladi.Internet-marketing marketing va axborot texnologiyalari fanlarning toqnashuvida paydo boldi. 1990-yilgacha Internetdan biznes maqsadlarda foydalanish Milliy Ilmiy Jamgarmasi
tomonidan taqiqlangan edi ammo keyinchalik yirik kompaniyalar
unga kirishgan. 1992-yilda Internet boshqaruvi shaxsiy qollarga
berilganidan song istemolchilar va Internet-provayderlar doirasi
sezilarli darajada kengaydi va tarmoq butun dunyo boylab millionlab odamlar va kompyuterlarni uladi.Osha yili Charlz Stekning kitob sotadigan birinchi onlayn-dokoni ochildi. 1994-yilda Amazon kompaniyasi ochildi va 1995-yil iyul oyida oz internet-dokonini ishga tushirdi. 1994-yil oktyabr oyida First Virtual kompaniyaozining onlayn tolov xizmatlarini taklif qila boshladi va Internetdagi birinchi elektron tolov tizimiga aylandi.
1996-yilda MasterCard va Visa deb nomlangan plastik kartalar yordamida Internetda tolovlarni himoya qilish uchun ochiq yagona standart yaratilishini elon qildi. Internet-marketing raqamli iqtisodiyotning banner reklamasi jamoatchilik bilan aloqalar Internetda marketing tadqiqotlarini otkazish usullari xususan talab va istemolchilar auditoriyasini organish brendni bozorda togri joylashtirish usullari va boshqalarni oz ichiga oladi.
Aytishimiz mumkinki Internet-marketing Internetning gipermedia muhitida marketingni tashkil etish nazariyasi va metodologiyasi. Internet oziga xos xususiyatlarga ega bolib ananaviy marketing vositalaridan farq qiladi.
Internet-marketing strategiyalari
Marketing tadqiqoti – bu marketing faoliyatining turli jabhalari togrisidagi malumotlarni muntazam ravishda toplash tahlil qilish va namoyish qilish bilan bogliq faoliyat. Marketing tadqiqoti – bu axborot orqali korxonani bozorlar istemolchilar raqobatchilar tashqi marketing muhitining barcha elementlari bilan boglaydigan funktsiya.
Ularning ushbu brenddan xabardorlik darajasi va unga bolgan munosabatini shuningdek narx sifat mahsulotning mavjudligi va xizmat korsatish darajasiga bolgan munosabatlarining ustuvorligini aniqlash uchun xaridor va vositachilar ortasida sorov otkazish. Narxlarning ozgarishi va mahsulotni reklama qilish vositalarining uning sotish hajmiga tasirini monitoring qilish Marketing tadqiqotlarini olingan va tahlil qilingan
malumotlarning xarakteriga qarab ajratish mumkin: miqdoriy tadqiqotlar va sifatli tadqiqotlar; ikkilamchi malumotlarga (tadqiqotishlari) va dastlabki malumotlarga (dala tadqiqotlariga) asoslangan tadqiqotlar.

Internetni oldinga siljish (promotion) strategiyasi

Internet-marketingda oldinga siljish – bu korxona va istemolchilar ortasidagi ozaro aloqaning turli usullari mahsulot togrisida malumot berish va malum tovarlar va xizmatlarni sotib olish zarurligiga ishontirish.
Oldinga siljish va savdo-sotiqni ragbatlantirish choralari kabi shaxsiy bolmagan aloqalarni ham shuningdek savdo xodimlari tomonidan amalga oshiriladigan shaxsiy aloqalarni ham oz ichiga oladi. Aloqalar xabardor qilish va ishontirish bilan birgalikda ular imidj maqom yaratish va togri tanlovni tasdiqlash orqali istemolchi uchun marketing taklifining qiymatini togridan-togri oshirishi mumkin.
Yaqin otmishda Internet asosan malumot qidirish uchun ishlatilgan. Hozirgi vaqtda vaziyat ozgardi. Internetdan foydalanuvchilar sonining doimiy ravishda osib borishi yangi texnologiyalar (sayt orqali maqsadli auditoriya bilan aloqa onlayn tolov tizimi on-layn rejimida buyurtma berish imkoniyati va boshqalar) va boshqa koplab omillar Internetni kuchli marketing vositasi va bir vaqtning ozida sotuv joyiga aylantirdi.
Internetda oldinga siljish Internetda mahsulot yoki xizmatlarni qidirayotgan barcha kompaniyalar va mijozlar uchun samarali bolishi mumkin. Internetdan foydalanuvchilar soni yil sayin ortib bormoqda. Har kuni minglab onlab va yuz minglab odamlar kompaniyaning tovarlari yoki xizmatlarini qidiradi va ularni raqobatchilardan topadilar. Chunki raqobatchilar qidiruv tizimlari royxatida birinchi orinni egallagan

Internetning marketing muhiti va mahsulotlarning hayot tsiklini shakllantirishga tasiri tijorat

Mahsulotning bozorda raqobatdosh bolish dinamikasini aks ettiruvchi eng muhim kontseptsiya mahsulotning hayot aylanishi hisoblanadi. Mahsulotning hayotiy tsikli vaqt ichida malum bir bozorda kompaniyaning aylanmasi va foydasining shakllanishini yani bozorda raqobatdosh mahsulotning harakati dinamikasini tavsiflaydi.Butun hayot tsiklining davomiyligi va uning individual bosqichlari mahsulot turiga va turiga bogliq. Istemol tovarlari va sanoat tovarlarining umumiy tendensiyasi ularning hayot aylanishining pasayishi hisoblanadi. Bu
erda bir bosqichdan ikkinchi bosqichga otishni tezlashtiradigan va shu bilan mahsulotning hayotiy davomiyligini qisqartiradigan axborot texnologiyalari va Internet katta hissa qoshmoqda. Sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatni yaxshilash uchun Internetdan foydalanish. Xizmatni tashkil qilish.
Sotishdan keyingi xizmat korsatish mahsulot siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. U mahsulotni sotib olishdan oldin va keyin mijozlarga taqdim etiladigan xizmatlarni anglatadi. Xizmatning maqsadi – mijozlarga mavjud mahsulotni taklif qilish va ularga undan maksimal darajada foydalanishga yordam berisdir. Marketing vositasi sifatida xizmatning asosiy vazifalari mijozlarni jalb qilish mahsulot sotishni qollab-quvvatlash va
rivojlantirish mijozlarni xabardor qilish hisoblanadi. Xizmat korsatish tufayli kompaniya mijozlar bilan qulay ishonchli munosabatlarni yaratadi va samarali tijorat aloqalarini davom ettirish uchun asos yaratadi.
Xizmatlar tovarlarni sotib olishdan oldin ham keyin ham korsatilishi mumkin. Tovarlarni sotib olgandan song ishlab chiqaruvchi yoki sotgan amalga oshiradi - yetkazib berish ornatish monitoring texnik yordam
Ijtimoiy marketing
Ijtimoiy marketing nisbatan yangi va istiqbolli yonalish bolib u nafaqat zamonaviy dunyoda marketing pozitsiyasini mustahkamlash balki muvozanatli va barqaror rivojlanishni taminlash uchun marketing yondashuvi yordamida hal qilinishi mumkin bolgan muammolar doirasini kengaytirishga imkon beradi. Ijtimoiy marketing nafaqat odamlar hayotini balki butun jamiyat hayotini yaxshilashga qaratilgan vositadir. Ijtimoiy marketing kopincha atrof-muhitni muhofaza qilish xayriya sogliqni
saqlash va boshqa masalalar bilan shugullanadi. Shuningdek ushbu atama idrokni yaxshilash maqsadida oz brendini ommalashtirish uni ijtimoiy qadriyatlar bilan boglab turadigan kompaniya faoliyatini anglatadi Ijtimoiy marketingning eng mashhur turlaridan biri. Bu bazi odamlar guruhlariga yordam berishdan iborat. Shu bilan birga kompaniya bu haqida kompaniyaning tashvishini namoyish etadi. Kam taminlangan oilalarni qollab-quvvatlash sport musobaqalarini tashkil qilish bunga misoldir. Ijtimoiy marketing tijorat marketingidan maqsadlarida farq qiladi.
Virusli marketing
Virusli marketing atamasi Garvard Biznes Maktabining professori Jeffri Raport tomonidan 1996-yil dekabr oyida «Fast Company» jurnalida chop etilgan «Virusli marketing» maqolasida keltirilgan.Maqolada u jonli va kompyuter viruslarining tarqalish tamoyillarini marketing xabarlari bilan taqqosladi va marketing xabarlari kompyuter viruslari bilan bir xil tarzda tarqatilishi va uzatilishi mumkinligini korsatdi. Kompyuter viruslari foydali dastur sifatida niqoblashgani kabi viruslar tarkibi ham reklamasiz xabar sifatida yashinishi mumkin.Virusli marketing deganda maqsadli auditoriyadan odamlar oz ixtiyori bilan va bepul ijtimoiy tarmoqdagi dost-dostlariga tezkor xabarchilar pochta orqali va boshqa yollar bilan tarqatadigan "yuqumli" reklama tushuniladi. Virusli marketing (virusli oldinga siljish) – reklama kampaniyasini otkazishning ommabop usuli bolib unda maqsadli auditoriya vakillari ozlari. Virusli reklama video matn rasm eshitish oyin dastur yoki elektron kitob bolishi mumkin. Bu holatda marketologning maqsadi yuqori ijtimoiy ahamiyatga ega odamlarni aniqlash va Axborot almashadigan odamlarning soni ular qanchalik qiziqishlariga bogliq.
it sohasida biznes tahlilchi
Axborotlar tizimlari jamiyat paydo bolgan paytdan boshlab mavjud bolgan chunki rivojlanishining turli bosqichida jamiyat oz boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu ayniqsa ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va nomoddiy nematlarini ishlab chiqarish bilan bogliq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun hayotiy muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor takomillashadi. Ularning rivojlanib borishi bilan boshqarish murakkablashadiki oz navbatida u ahborot tizimlarini takomilashtirish va rivojlantirishni ragbat-lantiradi. Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiy obektni boshqarish tizimidagi tutgan ornini aniqlab olish lozim. Bu obekt moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish bilan bogliqdir. Boshqarishga ehtiyoj umumiy maqsadlarga erishish uchun birlashgan jamoaning ayrim azolari hatti-xarakatini muvofiqlashtirish zaruriyati tugilgandagina yuzaga keladi. Bunday maqsadlar quyidagicha bolishi mumkin: raqobat korashida boshqaruv obektining yaxshi ishlashi yoki omon qolishi eng kop foyda olish xalqaro bozorga chiqish va hokazolarni taminlashdir. Maqsadlar avvaliga umumlashgan xususiyatga ega boladi songra tuzatishlar jarayonida ular maqsadli funksiyalar kurinishida namoyon bouladi

Biznes tizim tahlilchilari vazifalari.

Tizimli taxlilning xarakterli qirralari «Tizimli taxlil » deb ataluvchi fan fanlararo boglikliqni tadqiq qilish zarurati bolganligi tufayli paydo boldi. Murakkab texnik tizimlarni yaratish yirik xojalik komplekslarini loyxalash va ularni boshqarish ekalogik xolatlarni taxlil qilish va boshqa muxandistlik ilmiy va xojalik faoliyatlari tadkikotlar tashkillashtrishni talab qiladi bu noanaviy va fanlararo xususiyatga ega Tizimli taxlil Elektron xisoblash mashinalari (EXM) asriga kelib paydo boldi uning rivojlanishi EXMlarning zamonaviy imkoniyatlari va kelgusi taraqqiyoti bilan aniqlanadi Tizimli taxlil – Bu turli fizik tabiatga ega murakkab malumotlarni qachonki tanlash imkoniyati paydo bolgan xolda qaror qabul qilish muammolari bilan shugullanuvchi fan. Shuning uchun tizimli taxlil qaror qabul qilish muammolari bilan shugullanuvchi – jarayonlar taxlil qilish va boshqarishning umumiy nazariyasi fanlariga tayanadi. Jarayonlar tadqiqotini Uchta asosiy bosqichga ajratish mumkin
a) Modellar tuzish- matematik tildan ifodalash jarayonning maqsadini shakllantirish orqali optimallashtirish masalasi xam shakllantiriladi.
v) Xosil qilingan optimallash masalasini yechish. Murakkab tizimlarni organayotganda maqsad noaniq bolish muammosi turganda turli talablarni moslashtirish qiyin kechadi. Agar maqsadni aniq qoyish imkoni bolmasa bu xolda tizimli taxlil yordamga keladi. Masalaning quyilishi uning murakkablik darajasi boyicha chegaralanishi. Murakkab tizimlarni tadqiq etilayotganda u yetarlicha sodda va aniq bolishi k-k
Biznes tahlilni optimallashtirish
Аxborotlarga ehtiyoj ishbilarmonlar tomonidan bajarilayotgan ishlarni hisobga olgan kichik va xususiy tadbirkorlikning maqsadlari va vazifalaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Аxborotlar hajmi ularning turlari ularda qayd qilingan kerakli hujjatlarning miqdori koʼrsatkichlarni aniqlash axborotlar bilan taʼminlash tizimi tashkilotchilarining birinchi navbatdagi ishi boʼladi. Ishbilarmonlar samarali ishlashi uchun yetarli miqdordagi barcha kerakli axborotlar bilan taminlangan boʼlishlari kerak. Аxborot toʼgʼri ishonchli va aniq boʼlishi oʼz vaqtida kelib tushishi kerak.
Har bir kichik korxonada hujjatlarni oʼrganish jarayonida doimiy oʼzgaruvchan va hosila axborotlarni ularni davriyligini qaror qabul qilish uchun ishlatilishini aniqlash kerak. Hujjatlarni biznesning bajarilayotgan u yoki bu xizmatlariga tegishli ekanligini aniqlash uchun hujjatlarni yoʼnalishlari: texnik rejaviy moliyaviy meʼyoriy dasturiy va h.k. boʼyicha guruhlarga ajratish oʼtkaziladi. Hujjatlarni bunday turkumlash hujjatlar harakatining umumiy qonuniyatini aniqlashga hujjatlarni tuzilishi maʼlumotlarni qayta ishlashning ketma-ketligini va xodimlarni ish bilan band qilish darajasini hamma hisoblash texnikasini belgilashga imkon beradi. Shunday turkumlashga muvofiq hujjatlar aylanuvining mavjud tasvirining tahlili oʼtkaziladi maʼlumotlarni qayta ishlash tizimining umumiy doiralarini aniqlashga va uni takomillashtirish boʼyicha tavsiyalar ishlab chiqishga imkon beradi. Hujjatlarni shakllanishi va harakati qonuniyatini hisobga olgan holda hujjatlar aylanuvi tasvirini koʼrish mumkin. Hujjat aylanuvi tasvirlari hujjatlar tarkibi va qayta ishlanishini batafsil tadqiqot qilish natijalarini umumlashtirish boʼladi. Ular bajarilayotgan ishlar turlari hujjatlar shakllari va xodimlar vazifalari orasida mavjud boʼlgan aloqalar va oʼzaro bir-birlarini almashtirishni grafik shaklida koʼrgazmali taqdim qilishga imkon beradi.
Tizim tahlilchilari huquqlari.
Kompyuter tizimlari boyicha tahlilchi kompaniya yoki boshqa tashkilotga kompyuter texnologiyasidan samarali va samarali foydalanishga yordam beradi. Moliyaviy jihatdan ishonchli va shaxsga yaxshi xizmat qilishini aniqlash uchun u xarajat-foyda tahlilini qilgandan song u kompaniyaning joriy tizimiga yangi texnologiyalarni qoshadi. Kompyuter tizimlari boyicha tahlilchilarning uch turi mavjud. Tizim dizaynerlari yoki mimarlar kompaniya yoki tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga mos keladigan texnik echimlarni topishadi. Dastur sifatini taminlash (QA) tahlilchilari kompyuter tizimlari muammolarini tekshiradi va tashhislaydi. Dasturchi tahlilchilar ish beruvchilar yoki mijozlarning ehtiyojlariga mos dasturiy taminot kodini ishlab chiqadilar va yozadilar. Ehtimol bu ishda ishlash uchun kompyuter fanlari yoki tegishli sohada bakalavr darajasiga muhtoj bolasiz biroq bazi ish beruvchilar kollej darajasiga ega bolmagan abituriyentlarni ishga yollaydi. Shuningdek siz ozingiz istagan sohada masalan sugurta yoki sogliqqa tegishli bolgan fonga muhtoj bolishingiz mumkin. Ushbu kasb-hunar biznes va texnologiyani birlashtirganligi sababli bazi ish beruvchilar kompyuter tizimlarida konsentratsiyali biznes boshqaruvi boyicha magistr darajasiga ega bolgan nomzodlarni yollashni afzal korishadi. Texnik ishni istasangiz kompyuter fanida magistr darajasini olishingiz kerak boladi. Qaerda ishlashingizdan qatiy nazar siz texnologik sohadagi tendentsiyalarni saqlab qolishingiz kerak.

Korxonada yagona biznes tahlil strategiyasi

Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga otishi bilan korxonalarda ishlab chiqiluvchi oldingi texnika-sanoat-moliya rejalari qurilish-moliya rejalari transport-moliya rejalari tarmoq xususiyatlaridan kelib chiqib oz ornini biznes-rejalarga boshatib berdi. Biznes-rejada biznes falsafasi korxonaning joriy va istiqboldagi strategiyasi aks ettiriladi. Kopchilik ayniqsa amaliyotchilar ushbu hujjatni tayyorlashning nafaqat muhim balki juda murakkab ekanligidan ham xabardorlar. «Bir lahzada tayyorlanuvchi biznes-reja» kitobi mualliflari Gustav Berl va Pol Kirshnerning «biznes-rejaga ega bolib siz professionalga aylanasiz oz biznesingizni rivojlantirishingiz mumkin boladi»1 deb aytganligi bejiz emas albatta. Haqiqatdan ham biznes-reja bu biznes ummonidagi mayoq biznesning hozirgi va kelajakdagi holatining suratidir. U yangi paydo bolayotgan biznesning yuragidir. Kongildagidek ishlab chiqilgan biznes-reja ishlab chiqarishni faol rivojlantirish va shu bilan bir paytda uning dinamikasini nazorat qilish investorlar hamkorlar va kredit resurslarini jalb qilishni amalga oshiradi. Eng asosiysi u yoki bu ishlab chiqarishga pul kiritish joizmi barcha xarajatlarni qoplaydigan miqdorda daromad olinadimi degan savollarga javob beradi. Togri biznes-reja faqat shu bilan cheklanib qolmaydi chunki u funktsional vazifalariga kora ishlab chiqarishni tashkil qilish texnika va texnologiyalar korxonaning moliyaviy rejalari bilan bogliq muhim masalalarni hal qilishga qaratiladi. Bu haqda biz keyinroq batafsil toxtalib otamiz. Aytish kerakki biznes-reja xojalik boshqaruvi vositasi sifatida mamlakatimizdagi korxonalar ish amaliyotiga kongildagidek tez kirishib ketgani yoq. Masalan oz fursat davomida turli yondashuv va nuqtai nazarlarning mavjudligi biznes-rejalarning ahamiyati va mohiyatiga ham ularni ishlab chiqish usullariga ham aniqlik kiritmagan. Ayniqsa iqtisodiy islohotlarning dastlabki yillarida zarur ilmiy-uslubiy adabiyotlarning etishmasligi oz tasirini korsatdi
malum bir aniqlik kiritib uning ilmiy-uslubiy asoslarini boyitdi. Ayrim mualliflar fikr va mulohazalarini keltirib otishga harakat qilamiz.
Biznesni tashkil etish tartibi
a) biznes faoliyati agar Ozbekiston Respublikasi qonun xujjatlarida ozgacha tartib kuzda tutilgan bolmasa biznes faoliyati joylashgan erdagi mahalliy hokimiyat va boshqaruv idoralari tomonidan davlat royxatidan otkaziladi. Biznes faoliyati davlat royxatidan otkazilganligi togrisidagi malumotlar Ozbekiston Respublikasi yagona davlat reestriga kiritish uchun 10 kun muddat ichida Moliya vazirligiga xabar qilinadi
b) biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazish uchun tegishli mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasi bu biznes faoliyatini barpo etish togrisidagi qaror ustav hamda meyoriy xujjatlarda belgilab qoyilgandek royxat boyicha boshqa xujjatlar taqdim etiladi Biznes faoliyati tegishli mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasiga zarur xujjatlar ilova qilinib ariza topshirilgan paytdan boshlab ozogi bilan 30 kunda davlat royxatidan otkaziladi; v) biznes faoliyatini barpo etishning Ozbekiston Respublikasi qonun xujjatlarida belgilab qoyilgan tartibi bozilganligi shuningdek tasis xujjatlari qonun talablariga mos kelmasligi sabablariga kora biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazish rad etilishi mumkin.
Biznes faoliyatilar zarur xujjatlarni taqdim etgan taqdirda mahalliy davlat hokimiyati organlari ularni royxatga olishni rad etishga yoki royxatga olish uchun qoshimcha shartlar belgilashga haqli emaslar. Agar biznes faoliyati belgilangan muddatda davlat royxatidan otkazilgan bolmasa yoki tasis etuvchi biznes faoliyatini royxatdan otkazish rad etilganligi sabablarini asossiz deb hisoblasa u sudga murojaat qilishi mumkin. Sud biznes faoliyatini royxatdan otkazish rad etilganligini asossiz deb topsa bu xol biznes faoliyatini royxatdan otkazmagan mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasining moddiy javobgarligi (sud chiqimlaridan tashqari) sabab boladi. Moddiy javobgarlikning miqdori sud tomonidan aniqlanadi va qonunda belgilangan tartibda undirib olinadi. g) biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazganlik uchun undan Ozbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoyiladigan miqdorida haq olinadi. Olingan mablag mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasi tomonidan biznes faoliyati royxatdan otkazilgan joydagi tuman shaxar shaxardagi tuman byudjetiga otkaziladi.

Monopoliya

Monopoliya – iqtisodiy faoliyatning biror sohasida (ishlab chiqarish xizmat ko`rsatish tijorat va h.k.) korxona yoki davlatning tanho hukmronligini ifodalaydi. Oligopoliya – tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati hisoblanadi. Masalan: O`zbekistonda sement (asosan BekobodQuvasoy Ohangaron Navoiy shaharlarida joylashgan) Monopsoniya – tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchilar soni juda ko`p bo`lib ular tovar yoki xizmatlarning yagona iste`molchisi yoki xaridori mavjud bo`lgan sharoitdagi yakkahukmronlik holati hisoblanadi. Tabiiy monopoliya – iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik xususiyatlari taqozo qilib ular raqobatni qo`llash mumkin bo`lmagan yoki qiyin bo`lgan sohalarni o`z ichiga oladi. Sun`iy monpoliyalar - ishlab chiqarish va kapitalning to`planishi hamda korxonalarning turli yo`llar bilan birlashtirish natijasida vujudga keladi. Davlatning antimonopol siyosati – monopoliyalar faoliyatini cheklash
Biznes faoliyatini barpo etishning umumiy shart-sharoitlari
Respublikaning mulkchilik togrisidagi biznes faoliyatilar togrisidagi xususiylashtirish va davlat tasaruffidan chiqarish togrisidagi va boshqa bir qator meyoriy xujjatlarda kop ukladlilik asoslari belgilanib ular mulkchilikning barcha shakllarining teng huquqliligini qaror toptirish mulkdorlarning huquqlarini qatiy himoyalanishi xususiy mulkni yanada himoya qilish tadbirkorlikni rivojlantirish va chet el investitsiyalarini jalb etishga qaratilgandir. Tovar-pul munosabatlari rivojlanayotgan va boshqariladigan bozor sharoitida mulkchilikning barcha shakliga mansub biznes faoliyatilarni barpo etish ular faoliyatining ularni qayta tashkil etish va tugatishning umumiy xuquqiy iqtisodiy va ijtimoiy asoslari mazkur meyoriy xujjatlarda keng yoritib berilgan. qonunlar tadbirkorlikning iqtisodiy va xuquqiy mustaqilligiga kafolat beradi ularning huquq va masuliyatini aniqlaydi tadbirkorlarning boshqa biznes faoliyatilari davlat boshqaruvi idoralari bilan munosabatlarini tartibga soladi. Bundan tashqari fuqarolarning tadbirkorlik qobiliyatini butun choralar bilan ishga solish ularning ishbilarmonligini oshirish tadbirkorlikni rivojlantirishning xuquqiy kafolatlrini belgilash asosida bozor munosabatlarini jadallashtirishga qaratilgandir. Tadbirkorlik togrisidagi meyoriy xujjatlar mulkchilik va xojalik yuritish shakllarini erkin tanlash bu shakllarning tenghuquqlilik asosida amal qilishi ozaro hamkorlik va erkin raqobatlashuv taminlanadigan sharoitlarning yaratilishiga kumaklashadi. Tadbirkorlik-mulkchilik subektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy javobgarligi asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat korsatishidir.
Biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazish tartibi
biznes faoliyati agar Ozbekiston Respublikasi qonun xujjatlarida ozgacha tartib kuzda tutilgan bolmasa biznes faoliyati joylashgan erdagi mahalliy hokimiyat va boshqaruv idoralari tomonidan davlat royxatidan otkaziladi. Biznes faoliyati davlat royxatidan otkazilganligi togrisidagi malumotlar Ozbekiston Respublikasi yagona davlat reestriga kiritish uchun 10 kun muddat ichida Moliya vazirligiga xabar qilinadi; b) biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazish uchun tegishli mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasi bu biznes faoliyatini barpo etish togrisidagi qaror ustav hamda meyoriy xujjatlarda belgilab qoyilgandek royxat boyicha boshqa xujjatlar taqdim etiladi; Biznes faoliyati tegishli mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasiga zarur xujjatlar ilova qilinib ariza topshirilgan paytdan boshlab ozogi bilan 30 kunda davlat royxatidan otkaziladi;
v) biznes faoliyatini barpo etishning Ozbekiston Respublikasi qonun xujjatlarida belgilab qoyilgan tartibi bozilganligi shuningdek tasis xujjatlari qonun talablariga mos kelmasligi sabablariga kora biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazish rad etilishi mumkin. Biznes faoliyatilar zarur xujjatlarni taqdim etgan taqdirda mahalliy davlat hokimiyati organlari ularni royxatga olishni rad etishga yoki royxatga olish uchun qoshimcha shartlar belgilashga haqli emaslar. Agar biznes faoliyati belgilangan muddatda davlat royxatidan otkazilgan bolmasa yoki tasis etuvchi biznes faoliyatini royxatdan otkazish rad etilganligi sabablarini asossiz deb hisoblasa u sudga murojaat qilishi mumkin. Sud biznes faoliyatini royxatdan otkazish rad etilganligini asossiz deb topsa bu xol biznes faoliyatini royxatdan otkazmagan mahalliy hokimiyat va boshqaruv idorasining moddiy javobgarligi (sud chiqimlaridan tashqari) sabab boladi. Moddiy javobgarlikning miqdori sud tomonidan aniqlanadi va qonunda belgilangan tartibda undirib olinadi. g) biznes faoliyatini davlat royxatidan otkazganlik uchun undan Ozbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qoyiladigan miqdorida haq olinadi.

Bozor hokimiyati sharoitida narx belgilash tamoyillari

Narx – talab va taklifning muayyan nisbatida tovar (xizmati) ni ishlab chiqarishga ketgan iqtisodiy resurs xarajatlari hamda uning nafliligining pul ko`rinishida ifodalanishi. Narxning Qiymatni hisobga olish Tovarlarni ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar olingan natijalar va uning nafliligi narx yordamida hisobga olinadi. Muvozanatlikni ta`minlash Bunda narx talab va taklifga ta`sir ko`rsatish orqali ularni muvozanat holatiga keltiradi. Tartibga solish Bozor narxlari va davlatning narx siyosati iqtisodiy faollikka ta`sir ko`rsatish orqali iqtisodiyotni tartibga solishda muhim vosita vazifasini bajaradi.
4. Raqobat vositasi Ishlab chiqaruvchilar resurs egalari va iste`molchilar narx vositasida raqobatlashganda u raqobat vositasi vazifasini bajaradi.
5. Ijtimoiy himoyalash Narx bu vazifani tovarlar datatsion (budjet mablag`lari hisobidan arzonlashtirilgan) narxlarda sotilsa bajaradi.

Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

Har qanday jam iyat boyligining manbayi insoniyat tomonidan moddiy va m anaviy boylik yaratishning asosiy omili mehnatdir. Jamiyatning ijtimoiy shakli qanday boiishidan qatiy nazar mehnat moddiy va nomoddiy nematlar ishlab chiqarishda zarur faoliyat bo" lib qolaveradi. Bu yerda mehnatning iqtisodiy mohiyati hamda uning iqtisodiy kategoriya ekanligi namoyon boiadi. Kishilar mehnat faoliyatlari doirasini kengaytirib ishlab chiqarish jarayonini toxtovsiz mukammallashtirib boradilar. chunki iqtisodiy rivojlanishning barcha muammolari usib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun cheklangan resurslarni tejamli sarf qilish bilan bogliq bolib mehnat jamiyat iqtisodiy rivojlanishining asosini tashkil qiladi. Inson mehnat jarayonida muayyan jismoniy va ruhiy-asabiy quvvat sarflaydi natijada uning organizmida funksional ozgarishlar roy berib bu ozgarishlar mehnatning biologik jihati bilan izohlanadi. Biologik nuqtayi nazardan mehnat - organizmdagi energiya yordamida asab va mushaklar harakati hamda oqsil moddalaridagi ozgarishlar jarayonidir. Insonning mehnat qilishga bolgan zaruriy ehtiyoji avvalo uning yashash zaruriyati ehtiyoj lari bilan bogliq. Bundan tashqari mehnat qilishga sabab boladigan ichki undovchi kuchlarga ehtiyojlar va qiziqishlar istak va intilishlar qadriyatlar va ideallarlarni misol qilib keltirish mumkin. Inson va jamiyatning rivojlanishida mehnatning roli shunda namoyon buladiki mehnat jarayonida nafaqat inson ehtiyojlarini qondirish uchun m oljallangan moddiy va m anaviy boyliklar yaratiladi balki ishchixodimlarning ozlari ham rivojlanadilar yangi konikm alar hosil qiladilar.

Kapital qoyilmalar va kapital bozorlari

Kapital qoyilmalarning texnologik tuzilishini qurilish-montaj ishlariga sarflayotgan xarajatlar miqdorini kamaytirish yoli bilan amaldagi asosiy jamgarmalardan ham toliq foydalanish imkonini beradi. Amaldagi korxonalarning quvvatlarini qollab-quvvatlashda ularni texnik qayta qurollantirishda kengaytirish va qayta qurishda shuningdek yangi korxonalarni qurishda kapital qoyilmalarining takror ishlab chiqarish tuzilishini aks ettiradi. Kapital qoyilmalarning tarkibi – mashina va asbob-uskunalarni sotib olishga va qurilish montaj ishlarini amalga oshirishga ketadigan xarajatlar orasidagi nisbatni aks ettiradi. Asosiy fondlarning aktiv qismini (mashina va asbobuskunalarni takror ishlab chiqarishning kapital qoyilmalardagi ulushini oshirish yoli bilan ularning tarkibini takomillashtirish sarflar samaradorligini oshirishning muhim yonalishi hisoblanadi.
Kapital qo`yilma ob`ektlaridan foydalanuvchilar - bular yuridik va jismoniy shaxslar hamda davlat organlari mahalliy hokimiyat xorijiy davlatlar xalqaro tashkilotlar bo`lib ushbu ob`ektlar ular uchun yaratiladi. Investitsiya faoliyatida kapital qurilishni mablag` bilan ta`minlashni ochish uchun buyurtmachi tomonidan xizmat ko`rsatuvchi bankka quyidagilarni taqdim etadi: qurilishning titul ro`yxati qurilishlarning aniq mo`ljalli ro`yxati (loyiha-qidiruv ishlarining aniq ro`yxati buyurtmachi bilan pudratchi o`rtasida tuzilgan shartnoma nusxasi

Biznesdan foydalanib biznesni tahlil qilish.

tanlangan echimni amalga oshirish orqali tashkilotda ozgarishlarni amalga oshirish. Biznesni tahlil qilish jarayonida aniqlangan biznes muammolarini bartaraf etish uchun yechim ishlab chiqilmoqda. Yechim kontseptsiyasi aniqlangan biznes muammolarini bartaraf etishning mumkin bolgan keng usullarini oz ichiga oladi: yangi biznes jarayonlarini yoki biznes qoidalarini ozgartirish tashkilotning tashkiliy tuzilmasini optimallashtirish tashkilotning yangi strategik rejalarini ishlab chiqish va boshqalar. Tarixan biznes -tahlil axborot texnologiyalari sohasida uzoq vaqtdan beri eng talabchan va ishlab chiqilgan. Bu sohada eng keng tarqalgan yechim - bu tashkilotning biznes jarayonlarini avtomatlashtirish yani. axborot tizimini ishlab chiqish. Bunday holda biznes -tahlilchi biznes -jarayonlar va yoki biznes qoidalariga nisbatan biznes talablarini aniqlash uchun avobgardir ular yechimni amalga oshirish doirasida avtomatlashtiriladi. Axborot tizimlarini (loyihalarni) rivojlantirish boyicha tashabbuslar doirasida biznes -tahlilchi tizim tahlilchisi kasbining vakillari bilan yaqindan muloqot qiladi.Kopincha loyihalarda bir kishi oz ishida ikkala rolni birlashtirishi mumkin. biznes va tizim tahlilchisi.
Tadbirkorlik tahlilining paydo bolishi va shakllanishi Tahlil - bu voqelikni bilish usuli. ularni mustaqil organishga imkon beradi. Bu usul sizga oziga xos xususiyatlar va munosabatlarni shuningdek barcha qismlarga xos bolgan xususiyatlarni ochib berishga va shu bilan butun obektning paydo bolishi va rivojlanishining mohiyatini xususiyatlarini anglashga imkon beradi.
Raqamli iqtisodiyot texnologiyalari xususiyatlari
Raqamli platforma- bu ishlab chiqaruvchilar va istemolchilar ortasidagi ozaro manfaatli hamkorlikni taminlaydigan korxona(dastur)dir. Raqamli platforma- bu bir vaqtning ozida bir necha foydalanuvchilar ozaro manfaatli malumot almashish orqali turli xil tranzaksion ushlanmalar kamayishiga biznes jarayonlarini hamda xizmat korsatish sifatini samaradorligini oshishiga olib keladigan axborot tizimidir. Raqamli platformalar XX asrning 90 -yillarida bolgan axborot -kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi va Internet tarmogining kengayib borishi tufayli paydo bolgan. Platformalar bozorlar uchun raqamli infratuzilmani yaratadivositachilarni ierarxik munosabatlarni yoq qilish orqali innovatsion biznes modellarini keng tarqalishiga olib keladi Elektron hukumatga doir elementlarni tatbiq etish va raqamli iqtisodiyotni qollab- quvvatlash Ozbekistonning yaqin istiqboldagi taraqqiyot rejasidan mustahkam orin olgan. Bu birinchi navbatda elektron hujjat almashish ulushini yanada oshirish va davlat xizmatlarining muayyan qismini Davlat xizmatlari markazlari orqali bosqichma-bosqich ravishda elektron shaklga otkazish vazifalariga tegishlidir.
Platforma loyihasi uni boshqarish va paltforma muhiti
Chakana savdo kompaniyalarining Internet gigantlari bilan faol hamkorligi biznes modelini ozgartirish va yondashuvni qayta korib chiqish imkonini berdi. Agar bazi xaridorlar tovarlarni uylariga olib kelishni xohlasalar uylariga yaqin masofadagi savdo nuqtalari kopligi unchalik muhim emas. Pandemiya chakana savdo joylariga borishni istamaydigan odamlar sonini kopaytirdi. Va endi ular bunday imkoniyatga ega. Endi esa Internet gigantlarining ozlari chakana savdo bilan shugullana boshladilar va ozlari orqali tobora koproq pul otkaza boshladilar. Natijada 2020-yil malumotlariga kora Walmart chakana sotuvchisi dunyodagi eng yirik kompaniyalar royxatida birinchi orinni egalladi Amazon (barcha sotuvchilarning eng kuchli raqamli ekotizimiga ega) esa uchinchi orinda.
Malumotlar bilan ishlashda ham vaziyat shunga oxshash. Savdo menejeri CRMga yangi potentsial xaridor haqidagi malumotlarni kiritadi va profilning asosiy atributlarini yuqori sifat bilan toldiradi. Shundan song butun kompaniya bu malumotlar bilan CRMda ham boshqa tizimlarda ham ishlashi mumkin.
Kompaniya ekotizimining asosiy elementlari bir xil sotuvchining turli xil mahsulotlari bolgan mini-ekotizimlardir. 1C ERP 1C Buxgalteriya 1C ZUP deyarli tashqi yordamisiz bir -biri bilan malumot almashadi. Microsoft SAP yoki Oracle ekotizimlari ham bunga misol bula oladi. Ekotizimni yaratishda undagi mini ekotizimlarni ham bir-biri bilan boglash zarur hisoblanadi. Deyarli har bir zamonaviy axborot tizimida oz hisobot berish mexanizmlari mavjud. Ammo har
Platforma texnologiyalari
Google oz foydalanuvchilar bazasiga YouTube oz bazasiga ega edi. Shu bilan birga barcha YouTube foydalanuvchilari Google mahsulotining foydalanuvchilari bolishdi (agar avval foydalanmagan bolsalar) endi ular YouTubeda Google reklamalarni korishni boshladilar. Microsoft oz messenjerini ishlab chiqa olmaganmi?
NetMeeting MSN Messenger Windows Live Messenger – kabilar mavjud edi. Ammo faqat bu xizmatlarning foydalanuvchilari Skypedan bir necha baravar kam edi.
Hatto Microsoft Skypeni birma-bir takrorlab barcha mahsulotlarini foydalanuvchilarini yangi messenjerdan foydalanishga majburlagan taqdirda ham bu muvaffaqiyatli bolmaydi. Buning sababi shundaki Skypeda millionlab odamlar allaqachon aloqalarga va kop yillar davom etgan suhbatlar tarixiga ega bolsihgan. Shunday qilib bir kuni Skype Microsoft tarkibiga kirdi u bilan kop sonli foydalanuvchilarni olib keldi va Microsoft ekotizimi tabiy ravishda rivojlana boshladi. Xuddi shunday Microsoft 2016 yilda LinkedIn ijtimoiy tarmogini 262 milliard dollarga Facebook esa 2014 yilda WhatsAppni 19 milliard dollarga sotib oldi.
Yandeksning kontekstli reklamasi Kamolni qidiruvini unutmadi va "Yandex.Market" da sichqonchani qidirishni taklif qildi. Va bir kuni shunday boladiki sichqonchaning reklamasi brauzer sahifasida korsatilganda sichqon ishlamay qolgan vaqtga tugri kelib qoldi. Kamol havolani tanlaydi hamda sichqonchalarni taqqoslaydi bir necha daqiqadan song mos keladigan modelni topadiTaxminan uch yil oldin tanlangan Yandex.Market sahifasida dokonga buyurtma berish va uni togridan -togri tolash imkoniyati qoshildi yani Yandex tolovlarni ozi orqali otkaza boshladi. Buyurtma berganida Kamol ozi tanlagan sichqonlarning barcha modellari uchun variant borligini sezdi: Bundan tashqari Yandex.Marketda eng yaqin raqobatchilardan 10% arzon. Yandex.Market xizmati qariyb yigirma yil davomida mavjud bolib kop vaqt davomida u faqat yiguvchi edi. Vaqt otishi bilan Yandex korporatsiyasi foydalanuvchilar soni ortib borayotganiga va xizmatning monetizatsiyasi bundan ham yaxshiroq bolishi mumkinligiga ishonch hosil qildi. Shuning uchun endi siz Yandex.Marketda sotib olishingiz mumkin va u ham ancha arzon. Yandex.Taxida ham xuddi shunday voqea bolgan: 2015 yilda bu faqat taksi dispetcherlik markazlarining yiguvchisi edi. Endi taksi kompaniyalarining jarayonda ishtiroki minimal darajaga tushirildi yangi haydovchilar Yandex sheriklaridan avtomobillarni ijaraga olishadi haydovchilar dasturida royxatdan otishadi va Yandex orqali otgan tolovlarni olishadi faqat Yandeksning oz komissiyasi bundan mustasno. Hozirgacha faqat tijorat raqamli ekotizimlar haqida gaplashdik lekin davlat va davlat idoralari ham ekotizimlarning muhim egalari hisoblanadi. Raqamlashtirish jarayoni juda tez bolmasa ham fuqarolar va davlat idoralari ortasidagi ozaro munosabatlar sohasiga kirib bormoqda. Ammo bu yerda ularni tashqi emas balki ichki ekotizim deb hisoblash togri boladi chunki ularning asosiy maqsadi daromad emas aksincha xarajatlarni optimallashtirishdir. Yagona davlat xizmatlari portali my.gov.uz mamlakatimizdagi eng mashhur davlat raqamli ekotizimlaridan biridir. Mening fikrimcha hozirgi vaqtda davlat idoralari va byudjet tashkilotlari bilan aloqalarning 40-70% ni uyda kompyuter bilan otirgan holda amalga oshirish mumkin. Yoki hech bolmaganda sizning masalangiz bilan qaysi manzilga borishni bilib olish malum vaqtga yozilish qanday hujjatlar kerakligini bilib olish arizalar va sorovnomalarni oldindan toldirish mumkin. Bunday holda davlat va mahalliy portallar ortasida umumiy autentifikatsiya qilish shuningdek profilni barcha kerakli hujjatlar bilan bir martalik toldirish juda muhim keyinchalik har bir arizani toldirishda siz oz malumotlaringizni qidirmaslik uchun.

Platformaga asoslangan yondashuvlar va biznes modelni shakllantirish

Bunday platformalar odatda onlayn savdo yoki texnologiya asoslari hisoblanadi. Hozirgacha eng keng tarqalgan turi "raqamli oyinchilar" deb ham ataladigan "tranzaksiya platformalari" dir. Tranzaksiya platformalariga misollar: Amazon Airbnb Uber va Baidu. Zamonaviy raqamli iqtisodiy platformalarning peshqadamlarini tarix davomida ayniqsa 20-asrning ikkinchi yarmida topish mumkin. Shunga qaramay faqat 2000 yilda "platforma" metaforasi raqamli matchmakerlar va innovatsion platformalarni tasvirlash uchun keng qollanila boshlandi. Ayniqsa 2008 yildagi moliyaviy inqirozlardan song yangi "platforma biznes modeli" bilan ishlaydigan kompaniyalar tezda dunyoning umumiy iqtisodiy faolligining ortib borayotgan ulushini nazorat qilishga kirishdilar bazan esa ananaviy biznesni buzish orqali. Masalan BlackBerry va Nokia-ning platforma kompaniyalari raqobati tufayli pasayishi Netflix platformasi raqobati tufayli Blockbuster-ning yopilishi yoki Amazon va boshqa onlayn-riteylerlar raqobati tufayli qisman yopilgan boshqa koplab gisht va ohak sotuvchilari. . 2013-yilda platforma eksperti Marshall Van Alstayn dunyodagi eng yaxshi beshta kompaniyadan uchtasi platforma biznes modelidan foydalanganini kuzatdi.Biroq ananaviy biznes har doim platformalar tomonidan zarar korishi shart emas; ular hatto ozlarini yaratish yoki mavjud uchinchi tomon platformalaridan foydalanish orqali ham foyda olishlari mumkin. Platformalarning kotarilishi sharhlovchilarning aralash javoblari bilan kutib olindi. Kopchilik platformalar unumdorlikni oshirishi xarajatlarni kamaytirishi mavjud bozorlardagi samarasizlikni kamaytirishi mutlaqo yangi bozorlarni yaratishga yordam berishi ishchilar uchun moslashuvchanlik va foydalanish imkoniyatini taminlashi va ayniqsa kam rivojlangan mamlakatlar uchun foydali bolishi mumkinligini takidlab gayratli edi soliq tushumlarining kamayishini yomonlashtirishi va platformalardan ortiqcha foydalanish psixologik zarar etkazishi mumkinligini oz ichiga oladi.
Biznes ekotizimi
bu raqobat va hamkorlik orqali malum bir mahsulot yoki xizmatni yetkazib berishda ishtirok etuvchi tashkilotlar jumladan yetkazib beruvchilar distribyutorlar mijozlar raqobatchilar davlat idoralari va boshqalar tarmogidir. Goya shundan iboratki ekotizimdagi har bir mavjudot boshqalarga tasir qiladi va ularga tasir qiladi bu doimiy rivojlanib boruvchi munosabatlarni yaratadi bunda har bir mavjudot biologik ekotizimdagi kabi omon qolishi uchun moslashuvchan bolishi kerak.
Biznes ekotizimi kontseptsiya birinchi marta Murning 1993 yil may/iyun oylarida Garvard Business Review jurnalida chop etilgan "Yirtqichlar va olja: raqobatning yangi ekologiyasi" sarlavhali maqolasida paydo bolgan va yilning eng yaxshi maqolasi uchun McKinsey mukofotiga sazovor bolgan.
Mur "biznes ekotizimini" shunday tariflagan: "Ozaro tasir qiluvchi tashkilotlar va shaxslar - biznes dunyosi organizmlari poydevori tomonidan qollab-quvvatlanadigan iqtisodiy hamjamiyat. Iqtisodiy hamjamiyat ozlari ekotizimning azolari bolgan mijozlar uchun qimmatli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaradi. aʼzo organizmlar shuningdek yetkazib beruvchilar yetakchi ishlab chiqaruvchilar raqobatchilar va boshqa manfaatdor tomonlarni ham oʻz ichiga oladi. Vaqt oʻtishi bilan ular oʻz imkoniyatlari va rollarini birgalikda rivojlantiradilar va bir yoki bir nechta markaziy kompaniyalar tomonidan belgilangan yoʻnalishlarga moslashishga moyildirlar. Etakchi rolga ega boʻlgan kompaniyalar oʻzgarishi mumkin. vaqt otishi bilan ammo ekotizim rahbarining vazifasi hamjamiyat tomonidan qadrlanadi chunki u azolarga oz investitsiyalarini muvofiqlashtirish va ozaro yordam rollarini topish uchun umumiy qarashlar sari harakat qilish imkonini beradi.

Platformlar va ekotizimlar iqtisodida biznes asoslari

Biznes muhiti ozini turli yollar bilan ifodalaydi. Biz biznes ekotizimiga makro korinishdan (mamlakat darajasi yoki sanoat darajasi) yoki mikro korinishdan (kompaniya darajasi) qarashimiz mumkin. Biznes muhitlari mahalliy (shaharning mahallasi) yoki global (Linux va uning atrofidagi butun ekotizim) ham bolishi mumkin. Tashkilotlar hamjamiyati makrobiznes muhitini boshqaradi. Bu sanoat standartlari (Bluetooth) yoki lobbichilik kabi dasturlar boyicha qonunchilikni ozgartirishga yordam beradi. Ularning umumiy maqsadi aniq va umumiy manfaatdor sektor yoki tashkilotlar hamjamiyatiga yordam berishga qaratilgan.
Mikrobiznes ekotizimlari: Mikro darajadagi ekotizimlarning ikkita asosiy turi mavjud ular quyidagilar: Asirga olingan biznes ekotizimi: Bitta tashkilot tashkilot va odamlarning butun tarmogini nazorat qiladi va katta qarorlar markazlashtirilgan. Markazlashtirilmagan biznes ekotizim:
U atrof-muhitni oz-ozini tartibga soladi. Maxsus ochiq manba texnologiyasi hamkorlikdagi bozor ekotizimlarini muvofiqlashtirishga yordam beradi. BitTorrent tarmogi yoki Blockchain tarmoqlari bu holatga misoldir. Ekotizimlar tashkilotlarga borgan sari raqamli dunyoda javob berish va mavjud bolish imkonini beradi chunki CIOlar va yuqori darajadagi IT rahbarlari qanday ishtirok etish va qachon taktikani ozgartirish haqida strategik qarorlar qabul qilishda sakkiz olchovni hisobga oladilar. Har bir tashkilot bir nechta biznes ekotizimlarida mavjud. Ushbu biznes ekotizimlari ishtirokchilar uchun barqaror qiymat yaratish va almashish uchun bir-biri bilan ozaro aloqada bolgan obektlarning dinamik tarmoqlaridir. Muammo sizning tashkilotingiz oz ekotizimida qanday omon qolishi va rivojlanishini hal qilishdir. Bilingki ekotizimlar organik yoki ataylab paydo bolishi mumkin. Organik biznes ekotizimlari rivojlanayotgan sanoat hukumat va bozor tendentsiyalari asosida yaratilgan. Qasddan biznes ekotizimlari yanada rejalashtirilgan tarzda paydo bolishi mumkin - masalan Amazonning sotuvchilar xaridorlar reklama beruvchilar va hamkorlar ekotizimlari.

Platformlar va biznes ekotizimlar: tahlil va misollar

"Ozaro tasir qiluvchi tashkilotlar va shaxslar - biznes dunyosi organizmlari poydevori tomonidan qollab-quvvatlanadigan iqtisodiy hamjamiyat. Iqtisodiy hamjamiyat ozlari ekotizimning azolari bolgan mijozlar uchun qimmatli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaradi. aʼzo organizmlar shuningdek yetkazib beruvchilar yetakchi ishlab chiqaruvchilar raqobatchilar va boshqa manfaatdor tomonlarni ham oʻz ichiga oladi. Vaqt oʻtishi bilan ular oʻz imkoniyatlari va rollarini birgalikda rivojlantiradilar va bir yoki bir nechta markaziy kompaniyalar tomonidan belgilangan yoʻnalishlarga moslashishga moyildirlar. Etakchi rolga ega boʻlgan kompaniyalar oʻzgarishi mumkin. vaqt otishi bilan ammo ekotizim rahbarining vazifasi hamjamiyat tomonidan qadrlanadi chunki u azolarga oz investitsiyalarini muvofiqlashtirish va ozaro yordam rollarini topish uchun umumiy qarashlar sari harakat qilish imkonini beradi. Biznes muhiti ozini turli yollar bilan ifodalaydi. Biz biznes ekotizimiga makro korinishdan (mamlakat darajasi yoki sanoat darajasi) yoki mikro korinishdan (kompaniya darajasi) qarashimiz mumkin. Biznes muhitlari mahalliy (shaharning mahallasi) yoki global (Linux va uning atrofidagi butun ekotizim) ham bolishi mumkin.
Makrobiznes ekotizimlari Tashkilotlar hamjamiyati makrobiznes muhitini boshqaradi. Bu sanoat standartlari (Bluetooth) yoki lobbichilik kabi dasturlar boyicha qonunchilikni ozgartirishga yordam beradi. Ularning umumiy maqsadi aniq va umumiy manfaatdor sektor yoki tashkilotlar hamjamiyatiga yordam berishga qaratilgan. Mikrobiznes ekotizimlari Mikro darajadagi ekotizimlarning ikkita asosiy turi mavjud ular quyidagilar Asirga olingan biznes ekotizimi: Bitta tashkilot tashkilot va odamlarning butun tarmogini nazorat qiladi va katta qarorlar markazlashtirilgan Markazlashtirilmagan biznes ekotizim U atrof-muhitni oz-ozini tartibga soladi. Maxsus ochiq manba texnologiyasi hamkorlikdagi bozor ekotizimlarini muvofiqlashtirishga yordam beradi.

Suniy intellekt

Suniy intellekt — informatikaning alohida sohasi bolib odatda inson ongi bilan bogliq imkoniyatlar: tilni tushunish orgatish muhokama qilish masalani
yechish tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini yaratish bilan shugullanadi. Hozirda Suniy intellekt turli amallarni bajarishga moljallangan algoritm hamda dasturiy tizimlardan iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bolgan bir qancha vazifalarning uddasidan chiqa oladi.
1990 yillarda Suniy intellekt taraqqiyotida yangi sahifa ochildi. 1997 yilda Deep Blue nomli IBM kompyuteri shaxmat boyicha jahon chempioni Garri Kasparovni yenggan tarixdagi ilk kompyuter boldi. Suniy intellekt ning yorqin namunalaridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri bolib u oz bazasidan kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek kopchilikning doimiy hamrohiga aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri fotosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi dasturlarni SIning yutuqlaridan biri sifatida qayd etish mumkin. Hozirga kelib suniy intellekt keng kolamda ommalashib kundalik turmush tarzimizning deyarli barcha jabhalarini qamrab olmoqda. Masalan Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank kartalarining keragi yoq. Hisob-kitoblar bilan bogliq barcha jarayonlar suniy intellekt tomonidan insonning yuz qiyofasini aniqlashtirish orqali amalga oshiriladi. suniy intellekt haqidagi bahs-munozaralar qariyb 50 yildan beri davom etib kelmoqda. Mutaxassislar hanuzgacha bir toxtamga kelishgani yoq. Bazilar ularning ommalashib odamlar ornini egallab borayotgani natijasida ommaviy ishsizlik korsatkichlari oshib ketishi mumkinligidan tashvishdalar. Mutaxassislarning boshqa bir guruhi esa ijobiy munosabatda bolish kerakligini uqtirishmoqda.

Sanoat buyumlari interneti

"Internet of Things" (IoT): Axborot jamiyati uchun global infratuzilma bolib mavjud va rivojlanayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslanib bir-biriga (jismoniy va virtual) buyurmalarni ulash orqali yanada murakkab xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini beradi Buyum: Buyumlar Internetiga nisbatan bu aniqlanishi va aloqa tarmoqlariga birlashtirilishi mumkin bolgan jismoniy dunyo (jismoniy Buyurmalar) yoki axborot dunyosi (virtual
Buyurmalar) degan manoni anglatadi. Qurilma: Buyumlar Internetiga kelsak bu malumotni olchash ishga tushirish kiritish saqlash va ishlov berish uchun zarur bolgan aloqa qobiliyatiga va qoshimcha imkoniyatlarga ega uskunani anglatadi.
Buyumlar Interneti tushunchasi mashinalararo aloqa tamoyiliga asoslanadi: inson aralashuvisiz elektron qurilmalar bir-biri bilan "aloqa qilishadi". Buyumlar Interneti buyuqori darajali avto matlashtirishdir
Bulutli texnologiyalar
Bulutli provayder tomonida kompyuter tarmogi tugunlarining kelishilgan holda ishlashini taminlash uchun uskunalar va dasturlarning holatini kuzatish yuklarni muvozanatlash va muammoni hal qilish uchun manbalar bilan taminlash uchun ixtisoslashgan boglovchi dasturlardan foydalaniladi . Bulutli xizmatlar – bu maksimal avtomatizmni taminlash va kompleksda odamlarning ishtirokini minimallashtirish uchun ozaro birlashtirilgan mavjud texnologik echimlar toplamidir Bulutli hisoblash deganda (cloud computing ingliz tilidan olingan) odatda internet servislar shaklida foydalanuvchiga internet xizmatlarni kompyuter resurslar shaklida taqdim etish tushuniladi. bir vaqtning ozida millionlab foydalanuvchilar tomonidan ishlatiladigan on minglab ilovalar uchun manbalar bilan taminlaydi. Hisoblash manbalari egasi tomonidan bulutli hisoblash tashqi foydalanuvchilarga axborot manbalarini taqdim etishga qaratilgan. manbalarini olishtolov tolash belgilangan tarifga muvofiq istemol qilingan resursla hajmiga qarab amalga oshiriladi.

Uber va Amazon qoidalari

Amazon - Internet orqali barcha turdagi tovarlar va xizmatlarni sotadigan kompaniyalar orasida dunyodagi eng tashkilotlardan biri(Amerika). Bundan tashqari Internet xizmatlari tizimi orqali istemol tovarlarini sotish sohasida ham yetakchi hisoblanadi. Amazon (Amazon.com Inc.) — daromad va bozor kapitallashuvi boʻyicha dunyodagi eng yirik elektron tijorat va ommaviy bulutli hisoblash platformasi. 1994 yilda yaratilgan bolib u hali ham bozorda yetakchi bolib qolmoqda va quyidagi yuzlab kompaniyalarga tasir qiladi. Ushbu buyuk kompaniyaning asoschisi 1995 yilda kichik biznesni boshlagan Jozef Bezos edi. Kitoblar va komiks(ketma-ketlikdagi rasm)larni sotish uchun onlayn platforma ochgan. Uch yil otgach dokon oz xizmatlarini kengaytirdi va musiqa plastinalarini bir necha oydan keyin esa barcha turdagi video mahsulotlarni sotishni boshladi. Bugungi kunda Amazon 34 ta mahsulot toifasini taqdim etadi. Kindle elektron kitoblari va maishiy texnikadan tortib oyinchoqlar oziq-ovqat va kiyim-kechaklargacha. Xizmatlar royxati juda xilma-xildir bu yerda biz kompaniyaning ozi va ushbu Internet bozorida barcha asosiy orinlarni egallashga muvaffaq bolgan uning hajmini aniqlashimiz mumkin. AQShda Amazon 500 000 dan ortiq xodimga ega. Shunday qilib kompaniya mamlakatdagi ikkinchi(birinchi orinda Walmart) yirik xususiy ish beruvchi hisoblanadi. Ilgari faqat kitoblar sotilgan sayt endilikda har kimga virtual vitrina yaratish va deyarli hamma narsani sotish imkonini beradi.
Kompaniya omborlar qurdi va kitoblarni saqlash qadoqlash va yetkazib berish uchun logistika tizimini tashkil qildi – endi har qanday sotuvchi ulardan qoshimcha haq evaziga foydalanishi mumkin. "Jeff Bezos birinchi dollarlik trillioner boladi". Aynan shunday sarlavhalar bilan yirik nashrlar ketma-ket bir necha kun davomida amerikalik mutaxassislarning tadqiqotlari natijalarini yoritib kozni qamashtirmoqda. Ushbu yangilik dunyodagi eng yirik onlayn-riteyler asoschisi Amazonga tegishli ekan uning istiqbollarini elektron tijorat sohasida dunyodagi eng yirik oyinchi sifatida korish mumkin.

Global platformalar tahlili

Google kompaniyasi butun dunyoni egallab oldi. Shubxasiz bizning amlakatimizni ham. Unda har xil ijtimoiy tarmoqlarga kirib videolar kinofilmlar har xil kerakli maqolalarni yozib oqib olamiz. Google internet tarmogida foydalanuvchilar ozlariga har xil kerakli matnli dasturlarni topib ozlariga yuklab olishlari mumkin. Hozzirgi kunda Google internet tarmogidan juda ham kop insonlar foydalanishadilar. Internetda foydalanuvchilarning 85% googleni qidiruv tizimi sifatida tan olishgan. Google tarmogi 1998-yilning 4-sentabrida Kalifornia shtatida royxatdan otkazilgan Google tarmogining asoschilari Larri Peyj va Sergey Brin hisoblanadi. Ular qalin dostlar bolishgan va bir universitetda tahsil olganalar. Aynan shu vaqtda Google ijtimoiy tarmogini yaratishdi. Har bir ijtimoiy tarmoqning shiori bolganidek Google ijtimoy tarmogining ham shiori mavjud. Uning shiori shunday " Eng muhim diqqatni foydalanuvchiga qaratish qolganlari esa asta-sekinlik bilan oz maromiga tushaveradi.. Yandeks tashkil etilgan sana 23-sentyabr hisoblanadi. 1997-yili aynan shu kunda sistema birinchi marta Moskvadagi korgazmada namoyish etilgan. Yandeks Rossiya kompaniyasi bolishiga qaramasdan Niderlandiyada royxatdan otgan. “Yandex“ sozi Yandeksning rasmiy yaratilgan kunidan oldin paydo bolgan. Nom 1993-yilda Arkadiy Voloj va Ilya Segalovich tomonidan ixtiro qilingan u dastlab kompaniya yoki qidirish tizimini emas balki shaxsiy serverdagi qidiruv texnologiyalarini anglatgan. Keyinchalik quyidagi rasshifrovka Internetda mashhur boldi: "Yet Another iNDEXer" yani boshqa indeksator. Ammo bazi odamlar bu soz oylab topilgan va rasshifrovkasiz deb oylashadi. Boshqalar esa bu "Language Indexor" va boshqa kop sonli versiyalarni anglatadi deb oylashadi. 2000-yilda Yandeks televizion reklamani yolga qoygan birinchi Rossiya internet-biznesi boldi. Reklama uchun “Hamma narsa topiladi!“ iborasi tanlangan. Bu ibora keyinchalik ompaniyaning shioriga aylangan. Yandeks 83 xil xizmatlarni oz ichiga oladi. Hammaga tanish bolgan Яндекс.Карт va Яндекс.Почтыdan tortib Яндекс.Время va Яндекс.Статистикаgacha.