Raqamli texnologiya

Raqamli texnologiylarga o‘tish
 Raqamli texnologiyalarga o‘tish kompuyterlar va bilimlarga asoslangan holda
jamiyat va iqtisodiyot rivojlanishining butunlay yangicha turini barpo etishni
tushunamiz: 
 Raqamli texnologiyalarga o‘tish jarayonining asosiy tarkibiy qismlari sifatida
ma’umotlar bilan ishlashni amalga oshirib beradigan mobil ijtimoiy tarmoqlar,
bulutli texnologiyalar. sensor tarmoqlar, buyumlar interneti hamda sun’iy
intellekt texnologiyalari misol sifatida ko‘rsatish mumkin
 Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan texnologiyalar birgalikda "aqlli" ob’yekt va
jarayonlarni (aqlli davlat, aqlli uy. aqlli shahar, sog‘liqni saqlash, transport va
tadbirkorlik) yaratishga imkon beradi. 
Raqamli texnologiyalarining asosiy rivojlanish bosqichlari
 1.2. Boshqaruv jarayonlarni kompyuterlashtirish va avtomatlashtirishning amalga
oshirilishi (shu jumladan, ARM, ERP, EDI, SRM, SAPR, ASU, ASUTP va
boshqalar) 
 1.3.Telekommunikatsiya tizimlarining rivojlanishi. shu jumladan. simli va simsiz,
optik aloqaning amalga oshirilishi. 
 1.4. On-line platformalarning hayotga tadbiq qilinishi (qidiruv tizimlari, elektron
savdo maydonlari, masofaviy ta’lim, ijtimoiy tarmoqlar) 
 1.5.Bulutli va virtual texnologiyalarning hayotga kirib kelishi. 
 1.6. Katta ma’lumotlarning prediktiv analitikasi, buyumlar interneti,
robototexnika, additiv texnologiyalarning keng miqyosda ishlatilishi (shu
jumladan, 3D-printerlar), sun’iy intellekt (shu jumladan, mashina yordamidagi
ta’lim jarayoni) 
Raqamli texnologiyalarning asosiy tamoyillari 
 1. vositachilarsiz global resurslardan foydalana olish imkoniyati; 
 2. turli xildagi resurslarni ijaraga berish imkoniyati; 
 3. ko‘ngillilik (volonterlik) modelini ishlata olish (open source model); 
 4. global ekosistema orqali savdo-sotiq qila olish iinkoniyati. 
Iqtisodiy informatika menejment, iqtisodiyot va biznesda qaror qabul qilish va
tayyorlash uchun ishlatiladigan axborot tizimlari haqidagi fan. Iqtisodiy informatika
ob'ekti iqtisodiy tizimlarda (iqtisodiy ob'ektlarda) paydo bo'ladigan biznes va tashkiliy
muammolarni hal qilishni ta'minlaydigan axborot tizimlari. Ya'ni, iqtisodiy informatika
ob'ekti iqtisodiy axborot tizimlari bo'lib, uning pirovard maqsadi iqtisodiy tizimni
samarali boshqarishdir. Axborot tizimi Qarorlar tayyorlash va qaror qabul qilishni
ta'minlash uchun ma'lumotlarni to'playdigan, saqlaydigan, qayta ishlaydigan va
chiqaradigan dasturiy ta'minot vositalari, usullar va odamlar to'plamidir. Iqtisodiyotda
ishlatiladigan axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi:

---

dasturiy ta'minot va apparat vositalari, biznes dasturlari va axborot tizimlarini
boshqarish. Axborot tizimlarining maqsadi kompaniyalarni boshqarish uchun
zamonaviy axborot infratuzilmasini yaratishdir. Masalan, Telegramdagi biror-bir savdo
boti yoki internet magazinlar (Amazon.com, AliExpress.com, Alibaba.com,
trendyol.com, openshop.uz, asaxiy.uz, olcha.uz, texnomart.uz va boshqalar) orqali
o‘ziga ma’qul tovarni tanlab, tovar egasiga pulni elektron to‘lov tizimi orqali to‘lash va
tovarni yetkazib berish xizmati orqali olish esa raqamli iqtisodiyot deyiladi.
Masalan, O‘zbekistondagi milliy elektron to‘lov tizimlariga – paynet.uz, payme.uz,
click.uz, oson.uz hamda respublikadagi barcha davlat va tijorat banklarining elektron
saytlari va mobil ilovalarini keltirish mumkin. Aslida, hammamiz anchadan beri
raqamli iqtisodiyot ichidamiz, uning qulayliklaridan foydalanamiz. Xususan oylik
maoshimiz plastik kartaga tushadi, elektron to‘lov orqali kommunal xizmatlar, telefon,
internet hamda boshqa mahsulot va xizmatlarga to‘lov qilamiz, elektron tarzda soliq
deklaratsiyasi topshiramiz, kartadan kartaga pul uzatamiz, yo‘l harakati qoidalarini
buzganlik bo‘yicha jarimalar to‘lovi, uyga taom buyurtma qilamiz va hokazo. Iqtisodiy
axborot - bu iqtisodiy jarayonlarning holati va borishini aks ettiradigan o'zgartirilgan va
qayta ishlangan ma'lumotlar to'plami. Iqtisodiy ma'lumotlar iqtisodiy tizimda aylanib,
moddiy ne'matlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, almashtirish va iste'mol
qilish jarayonlariga hamroh bo'ladi. Iqtisodiy ma'lumotni boshqaruv ma'lumotlarining
navlaridan biri sifatida ko'rib chiqish kerak. Iqtisodiy informatika predmeti bu
texnologiya, iqtisodiy ma'lumotlardan foydalangan holda axborot jarayonlarini
avtomatlashtirish usullari. Iqtisodiy informatika vazifasi informatikaning nazariy
asoslarini o'rganish va iqtisodiy ma'lumotlarni qayta ishlash uchun amaliy tizimlar va
shaxsiy kompyuterlar va kompyuter tarmoqlari uchun dasturlash tizimlaridan
foydalanish ko'nikmalariga ega bo'lishdir. Iqtisodiy informatikada ishlatiladigan asosiy
tushunchalarga quyidagilar kiradi: ma'lumotlar, ma'lumotlar va bilimlar. ushbu
tushunchalar ko'pincha bir-birining o'rnida ishlatiladi, ammo tushunchalar o'rtasida tub
farqlar mavjud. Ma'lumotlar atamasi ma'lumotlar - haqiqat so'zidan kelib chiqadi va
ma'lumot (informatsiya) tushuntirish, taqdimot, ya'ni ma'lumot yoki xabar. Ma'lumotlar
- bu ma'lum bir vositada doimiy saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun mos bo'lgan
shaklda yozilgan ma'lumotlar to'plamidir. Iqtisodiy tizimlarga quyidagilar kiradi:
sanoat korxonalari, savdo tashkilotlari, tijorat banklari, davlat muassasalari va hokazo. 
Demak, iqtisodiy informatika ob'ekti iqtisodiy axborot tizimlari bo'lib, ularning
ishlashining pirovard maqsadi iqtisodiy tizimni samarali boshqarishdir. Shunday qilib,
axborot tizimining asosiy maqsadi korxona, tashkilot, muassasani boshqarish uchun
zamonaviy infratuzilmani yaratishdir. Kompyuter texnologiyalarining juda katta
imkoniyatlarga ega bo‘lgan matn muharrirlari, elektron jadval protsessorlari,
ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, veb texnologiyalar va kompyuter grafikasiga
oid dasturiy vositalarining yaratilishi barcha sohalarda o‘z samarasini bermoqda.
Shuningdek, yuqoridagi dasturlarda ishlashni bilish iqtisodiyotni raqamlashtirishga
katta imkoniyatlar beradi. Iqtisodiyotda ishlatiladigan axborot tizimlarining asosiy
tarkibiy qismlariga dasturiy ta'minot va apparat vositalari, biznes dasturlari va axborot

---

tizimlarini
boshqarish
kiradi.
1. Axborot tizimlarining dasturiy ta'minoti va jihozlari:
Axborotni qayta ishlashning texnik vositalari (kompyuterlar va periferik qurilmalar);
Tizim va xizmat dasturiy ta'minot (operatsion tizimlar va yordamchi dasturlar) Office
dasturiy ta'minoti (ms office); Kompyuter tarmoqlari (aloqa vositalari, tarmoq dasturlari
va tarmoq dasturlari); Ma'lumotlar bazalari va ma'lumotlar banklari.
2. Ishbilarmonlik dasturlari (amaliy dasturlar): Mahalliy axborot tizimlari (1C:
buxgalteriya, infin, parus va boshqalar); Kichik axborot tizimlari (1C: enterprise, parus,
galaxy va boshqalar); O'rta ma'lumot tizimlari (people soft, baan, scala va boshqalar);
Integral
boshqaruv
tizimlari
(erp).
3. Axborot tizimlarini boshqarish korxonaning axborot jarayonlarini boshqarish va
qo'llab-quvvatlashga mo'ljallangan (xodimlarni boshqarish, rivojlantirish, sifat,
xavfsizlik, tezkor boshqarish va hk).