Raqamli texnologiyalar vazirligi toshkent axborot texnologiyalar unversteti qarshi filiali

 
 
Ekologik omillar 
Ekologik omillarning umumiy ta’rifi. Omillar atamasi bilan muhit, 
atrofdagi organizm yoki ularning jamoasini sharoit va elementlarining vaqt va 
makonda dinamik xilma-xilligi tavsiflanadi. Omil-jarayon 
yoki uning sharoitini
, 
jarayonga ta‘sir etuvchi harakat kuchini yoki qandaydir jarayon yoki hodisaning 
mavjudlik shart-sharoitini ifodalaydi. Ekologik omil – muhitning har qayday 
elementi (yoki sharoiti) bo’lib, tirik organizmlarning hech bo’lmaganda bir 
rivojlanish fazasiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega. 
Ekologik omilga nisbatan tirik organizmlar moslashishiga harakat qiladi. 
Ekologik omillar tasnifi. Ekologik omillar odatda jonsiz (abiotik) tabiat omillari, 
jonli (biotik) tabiat omillari turkumga bo’linadi. Muhitning ekologik omillarini 
batafsil tasniflash I.N. Ponomaryova (1978) tomonidan taklif etilgan. 
Ekologik omillar — atrof muhitning organizmlar faoliyatiga oʻziga xos 
taʼsir etuvchi maʼlum sharoitlari va elementlari majmui. Ekologik omillar 2 katta 
guruh — abiotik omillar va biotik omillarga boʻlinadi. Ekologiyada ”cheklovchi 
omillar” tushunchasi ham mavjud, ular tarkibiga organizmlar mavjudligi va 
rivojlanishini cheklovchi har qanday omilni kiritish mumkin. 
Tirik organizmlarga taʼsir etuvchi muhitning har qanday boʻlaklari ekologik 
omillar deyiladi. 
Muhit — quruqlik, suv, havo va yer osti qismlaridan iborat. Tashqi muhit 
tushunchasidan tashqari yashash sharoitlari degan tushuncha ham mavjud boʻlib, 
bu tushunchaga organizmning yashashi uchun zarur boʻlgan elementlar yoki 

---

52 
omillardan yorugʻlik, issiqlik, suv, oziqlanish va shu kabilar kiradi. 1933-yilda 
D.N.Kashkarov muhit omillarini 3 guruh (iqlim, edafik va biotik)ga boʻladi. 
Keyinchalik 1950-yilda Alyoxin ekologik omillarni iqlim, edafik, orografik, biotik, 
antropogen va tarixiy guruhlarga ajratib oʻrganishni taklif qiladi.