Raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifi

Chekli dáramat () - bul qosımsha bir birlik naǵıymetti satıw nátiyjesinde jalpı dáramattıń ósińki bólegi, yaǵnıy :
. (4)
Eger absissa o'qi boyınsha ónim muǵdarı ni hám ordinat o'qi boyınsha tavar bahasın jaylastırsak, olar ortasındaǵı baylanıslılıq gorizontal o'qga nisabatan parallel sızıq menen ańlatıladı jáne bul sızıq básekilashgan bazar daǵı ónimge bolǵan talap sızıǵın beredi

1-súwret. Básekilashgan bazar daǵı baha, ortasha hám chekli dáramat.

Suwretden kórinip turıptı, olda, básekilashgan bazar daǵı talaptıń baha boyınsha elastikligi sheksiz bolıp tabıladı, yaǵnıy absolyut elastik. Bul degeni, básekilashgan bazarda qandayda bir satıwshı óz tavarı bahasın kishi muǵdarǵa asırsa, ol óziniń barlıq qarıydarlarınan ajraladi`, eger bahanı kishi muǵdarǵa kemeytirse, ol ózine bazar daǵı barlıq qarıydarlardı tartadı. Mısal. Básekilashgan bazarda birdey sapalı apelsin sotilmoqda. Satıwshınıń ulıwma, ortasha hám chekli dáramatların esaplaymiz. Bul esap -kitaplar tómendegi kestede keltirilgen.

Sotilgan apelsin muǵdarı,	Sotilgan apelsin muǵdarı,	Sotilgan apelsin muǵdarı,	Sotilgan apelsin muǵdarı,	Sotilgan apelsin muǵdarı,
0	75	75	0	-
1	75	75	75	75
2	75	75	150	75
3	75	75	225	75
4	75	75	300	75
5	75	75	375	75
6	75	75	450	75
7	75	75	525	75
8	75	75	600	75
9	75	75	675	75
10	75	75	750	75

Chekli dáramat jalpı paydanıń berilgen ma`nisinen aldıngisini ayırıw menen anıqlanadı. Maslan,.
2. Qısqa múddetli aralıqta islep shıǵarıw kólemin anıqlaw hám paydanı maksimallastırıw.

Básekilashuvchi firmanıń islep shıǵarıw faktorları bahasınıń asıwına reakciyası. Básekilashgan bazarda háreket qılıp atırǵan firma islep shıǵarıw faktorlarınan birewiniń bahası asqanda qanday qarar qabıllawın kórip shıǵamız.

Bazar daǵı baha hám firmanıń baslanǵısh (islep shıǵarıw faktorları bahası ózgermegendegi) chekli ǵárejeti hám firma paydasın maksimallastırıwshı islep shıǵarıw kólemi bolsın deylik (1-súwret).

2-súwret. Chekli ǵárejettiń islep shıǵarıw kólemine baylanıslılıǵı.

Shama menen oylayıq, islep shıǵarıw faktorlarınan birewiniń bahası asdı deylik. Faktor bahasınıń asıwı chekli ǵárejet ni joqarıǵa shepke ga jıljıtadı. Ne ushın degende, hár bir islep shiǵarılatuǵın ónim ǵárejeti asadı. Paydanı jańa chekli ǵárejette maksimallashtiradigan islep shıǵarıw kólemi ni quraydı, yaǵnıy kólemde.

Sonday etip, islep shıǵarıw faktorı bahasınıń asıwı firmanı ónim islep shıǵarıw kólemin kemeytiwge májbúr etedi. Eger firma islep shıǵarıwdı kólemde dawam ettirganida shtrixlanǵan tarawǵa teń bolǵan záleldi kórgen bo'lar edi. Shtrixlanǵan tarawdıń firma paydasınıń joǵatılıwı múmkin bolǵan bólegin ańlatadı.
Qısqa múddetli aralıqta firma kapitalı razmeri ózgermeydi, sol sebepli ol paydanı maksimallashtiradigan ózgeriwshen islep shıǵarıw faktorları kólemin tańlawı kerek boladı. Ekenin aytıw kerek, paydanı maksimallastırıw bul jalpı dáramat menen ulıwma ǵárejetler ayırmasın maksimallastırıw bolıp esaplanadı, yaǵnıy. (1)
Eger absissa o'qi boyınsha islep shiǵarılatuǵın ónim kólemin, ordinata oǵı boyınsha - jalpı dáramattı jaylastırsak, paydanıń masulot kólemine baylanıslılıǵı koordinata basınan shıǵıwshı nur menen ańlatıladı. Ulıwma ǵárejetler bolsa ózgermeytuǵın hám ózgeriwshen ǵárejetler jıyındısınan payda boladı (2-súwret).

3-súwret. Qısqa múddetli aralıqta paydanı

maksimallastırıw grafigi.

2-suwretdegi grafiktan kóriw múmkin, islep shıǵarıw kólemi kishi bolǵanda, firma paydası teris boladı, firma zálel menen isleydi, firmanıń tabısı ózgermeytuǵın hám ózgeriwshen ǵárejetlerdi oraw ushın jetkilikli emes.

Islep shıǵarıw kólemi asıp barıwı menen firmanıń paydası oń bolıp asıp baradı hám islep shıǵarıw kólemi Q2 ge teń bolǵanda dáramat TR (Q) menen ulıwma ǵárejet TC (Q) ortasındaǵı parq maksimal boladı (2-súwret bul MN). Sonday eken, payda islep shıǵarıw kólemi bolǵanda maksimallasadı (2-b-su'wret). Islep shıǵarıw kólemi den asqanda ulıwma ǵárejetlerdiń ósiwi dáramat ósiwine salıstırǵanda ústinlew bolǵanı ushın payda azayıp baradı. Suwretden kórinip turıptı, olda, islep shıǵarıw kólemi Q1 ge shekem bolǵanda firma zálel menen isleydi, ne ushın degende. Firma Q1 hám aralıqta payda aladı jáne bul payda ga shekem asıp, islep shıǵarıw kólemi ga teń bolǵanda maksimal mániske erisedi. N noqatda dáramat sızıǵınıń múyesh koefficiyenti (chekli dáramat ) ) ulıwma ǵárejet sızıǵınıń múyesh koefficiyentine (chekli ǵárejetine ) teng .
Sonday etip, firmanıń chekli tabısı menen chekli ǵárejeti bir-birine teń bolǵanda payda maksimal mániske erisedi.paydanı maksimallastırıw shárti bolıp, firma qaysı bazarda (básekilashgan, monopol, oligopol) iskerlik kórsetpesin, ol óz kúshin saqlap qaladı.
Joqarıdaǵı oy-pikirlerden sol kelip shıǵadıki, eger bolǵanda, firma ónim islep shıǵarıw kólemin asırıwı kerek (hár bir qosımsha islep shıǵarılǵan ónim ulıwma paydanı asırıp baradı ), eger bolsa - islep shıǵarıw kólemin kemeytiw kerek boladı.
Maksimallıq shártini matematikalıq tárepden keltirip shıǵarıw múmkin: . (2)
(2)-funksiya maksimal mániske erisedi, qashanda islep shıǵarıw kólemin kishi muǵdarǵa asırǵanımızda payda ózgermeytuǵına, yaǵnıy
, bundan
. (3)
(3)- munosabatda
va ,
Bolǵanı ushın paydanı maksimallastırıw shártini tómendegishe jazamız : . (4)