Raqobatli strategiyalar

Strategiyaning asosiy variantlarida xavf tushunchasi

Aslida strategiyaning asosiy variantlarini amalga oshirish ikki turdagi xavf bilan kuzatiladi: birinchidan, strategiyani muvaffaqiyatsiz tanlanishi va uni saqlab qola olish xavfi; ikkinchidan soha rivoji natijasida yuzaga keluvchi raqobat borasidagi ustunlikni buzilishi xavfi. Torroq nuqtai nazar bilan qaraydigan bo‘lsak strategiyaning 3 turi raqobat kuchlaridan himoyalanishning turli hil ko‘rinishlariga asoslanadi va shuning uchun ular turli hildagi xavflarga duch keladi.

Sarf-harajatlar borasida mutlaq ustunlikdagi xavf tushunchasi

Sarf-harajatlarda ustunlikka ega bo‘lish korxonaga qator majburiyatlarni yuklaydi va bu o‘z navbatida uning mavqeyni saqlab qolishda as qotadi. Ushbu majburiyatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: zamonaviy uskunalarga mablag‘lar ajratish, eskirgan aktivlardan voz kechish, ishlab chiqarishda ixtisoslikni kengaytirishdan tiyilish hamda texnologik takomillashuvni e’tibordan qochirmaslik.
Ishlab chiqarish xajmi kengayishi bilan sarf-harajatlarning pasayishi avtomatik tarzda ro‘y bermaydi, shuningdek, keng ko‘lamda iqtisod qilish ham alohida mashaqqat talab etadi.
Sarf-harajatlardagi ustunlik ishlab-chiqarish hajmiga yoki sohadagi tajribaga bog‘liq bo‘ladi. Quyidagilar ana shunday xavflar qatoriga kiradi:

• 
  avvalgi investitsiyalar yoki tajribaga zarar yetkazuvchi texnologik o‘zgarishlar;
  
• 
  sohaga qaytadan kelgan kompaniyalar yoki unlarga turdosh korxonalar tomonidan sohada orttirilgan tajribani o‘rganish yoki yangi texnologiyalarni kiritish orqali sarf-harajatlarni sekin-asta pasaytirish imkoniyatiga ega bo‘lish;
  
• 
  korxonaning sarf-harajatlarni kamaytirish muammosiga haddan ziyod e’tibor qaratib mahsulot yoki bozordagi muhim o‘zgarishlarga baho bera olmasligi;
  
• 
  differensiatsiya qilishda raqib korxonalarning ustunligi va ularning brendlari nufuzini saqlab turuvchi va korxonaning narxlardagi tafovutni saqlab qolish imkoniyatini pasaytiruvchi sarf-harajatlar inflyatsiyasi.
  

1920 yillardagi Ford Motor Company kompaniyasi faoliyatini sarf-harajatlarlardagi ustunlik xavflariga misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. Ford kompaniyasi modellari sonining cheklanganligi va ularning modifikatsiyasi, ishlab-chiqarish bosqichlaridagi faol vertikal integratsiyasi, ishlab chiqarishni yuqori darajada avtomatlashtirilishi va chiqimlarni pasaytirish omillarini chuqur o‘rganish natijasida sarf-harajatlar borasida mutloq ustunlikka erishgan edi.
Ishlab chiqariluvchi modellarda o‘zgarishlar kuzatilmagani sohani o‘rganishda qo‘l keldi. Biroq, shaxsiy avtomobilga ega kishilarning daromadlari oshgan sari yangi modeldagi, o‘zgacha dizayn va qulayliklarga ega avtomobil sotib olishga talab kuchayib bordi va ular ochiq kuzovli avtomobilga qaraganda yopiq kuzovli avtomobillarni afzal ko‘rishlarini va bu avtomobillarni qimmatroq narxlarda harid qilishga tayyor ekanliklarini bildirdilar.
Turli hildagi modellarga ega bo‘lgan General Motors kompaniyasi bunday vaziyatdan unumli foydalandi. Ford kompaniyasi esa eskirgan modellarni ishlab chiqarishda sarf-harajatlarni kamaytirishga yirik investitsiyalar kiritgani sababli o‘z faoliyatini yangi strategiya bo‘yicha olib borish uchun katta mablag‘larni ajratishiga to‘g‘ri keldi.
Maishiy elektrotexnika vositalari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Sharp kompaniyasi faoliyatini sarf-harajatlar bo‘yicha ustunlikka ega bo‘lish xavfi misolida ko‘rishimiz mumkin. Sarf-harajatlar borasida uzoq vaqt davomida ustunlikka ega bo‘lgan Sharp kompaniyasi oldida o‘z faoliyati va brendini yanada takomillashtirish vazifasi paydo bo‘ldi. Sarf-harajatlarning oshishi, shuningdek AQShning dempingga qarshi qonunchiligi kompaniya mahsulotlarini Sony va Panasonic kompaniyalariga nisbatan arzonroq narxlarda sotish imkoniyatini yo‘qqa chiqardi va uning strategik pozitsiyasi faqatgina sarf-harajatlarda ustunllikka qaratilgani uchun yomonlashdi.

1^ Ye. M. Jix, A. P. Pankruxin, V. A. Solovev. Marketing: kak zavoyevat rinok? - L.: Lenizdat,1991.-47-b

2^ Qarshiyev R.Iqtisodiy ta’limotlar tarixi (ma’ruzalar matni). SamKI,Samarqand 2001. 104 b

3^ Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda». Birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining o‘n to‘rtinchi sessiyasidagi ma’ruzasi, T.: O‘zbekiston, 1999, 34 bet

4^ Sh.Shodmonov, T. Jo‘rayev Iqtisodiyot nazariyasi Toshkent: 2000 y, 146 b

5

6

7^ Yudanov A.Yu. Konkurensiya: teoriya i praktika: Ucheb. – prakt. posobiye. 3-ye izd., ispr. i dop. – M.: Kazakov: Gnom i D, 2001. – 29-30 s

8^ http://www.dis.ru/market/arhiv/1995/12/3.html. Zavyalov P.S. Konkurentosposobnost i marketing. Rossiyskiy ekonomicheskiy jurnal. – 1995. - № 12. – s. 50-55

9^ Zavyalov P.S.,Demidov V.Ye. Formula uspexa: marketing.-M.: "Mejdunarodnie otnosheniya",1991. – s. 250.

10^ N.A. Kolesnikov, N.I. Gudimenko,. Marketing dlya nachinayushix svoye delo. – Nevinnomissk: ZAO «Nevinnomisskaya gorodskaya tipografiya», 1998.

11^ Marketing: Uchebnik dlya vuzov / N.D. Eriashvili, K.Xovard, Yu.A. Sipkin i dr.; Pod red. N.D. Eriashvili. – 3-ye izd., pererab. i dop. – M.: YUNITI-DANA, 2003.

12

13^ Taken from Competitive Strategy. Techniques for Analyzing Industries and Competitors by Michael E. Porter (1998)