Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Qurilish konstruksiyalarini ajratish va buzish.

Qurilish konstruksiyalarini ajratish va buzish ishlari ko‘p mehnat talab qilinadigan, ayrim hollarda u ob’yekt rekonstruksiyaning umumiy davomiyligini belgilaydi.

Ajratish deganda binoni qandaydir bo‘lagi yoki barcha konstruktiv elementlarini o‘z o‘rnida qayta foydalanish mumkinligini hisobga olib shikast yetkazmay olib tashlash tushuniladi.
Konstruksiyalarni buzib olib tashlash ulardan o‘z o‘rnida foydalanish imkoniyatini bermaydi.
Rekonstruksiya qilinayotgan binoning xajmiy-rejaviy yechimlari o‘zgartirilsa, hamda ayrim konstruksiyalar almashtirilsa, qisman ajratish, buzish ishlari olib boriladi.
Konstruksiyalarni butunlay ajratish va buzish bino va inshootlarni olib tashlashda yoki rekonstruksiya ishlari katta xajmda bo‘lsa bajariladi.
Qurilish konstruksiyalarini ajratish, buzish usullarini tanlashga rekonstruksiyalanayotgan ob’yektning xajmiy-rejaviy, konstruktiv yechimlari; rekonstruksiya ishlarning korxonaning asosiy faoliyati bilan kirishishi, hamda uning ish rejimi, ish bajarish muddatlari; mehnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi talablari; yaroqli va qayta foydalanadigan materiallarning chiqish darajasi yetarli darajada ta’sir etadi.
Qurilish konstruksiyalarini ajratish, buzish ishlarini imkoniyat bo‘lsa ishlab chiqarish to‘xtatilgangacha bajarish tavsiya etiladi. Ishlar boshlangungacha barcha ichki elektr ta’minoti, injenerlik tarmoqlarini, vodoprovod, isitish tarmoqlarini va boshqalarni ishonchli o‘chirish lozim.
Qurilish konstruksiyalari alohida element bo‘yicha yoki yirik bloklar bo‘yicha ajratiladi.
Alohida element bo‘yicha ajratish ishlari qo‘lda yoki mexanizatsiyalashgan instrument bilan bajariladi. G‘isht, beton va temir-beton konstruksiyalar qachonki mexanizmlarni qo‘llash imkoniyati bo‘lmasa qo‘lda ajratiladi (21.1- rasm).
Yirik bloklar bo‘yicha ajratilganda mehnat sarfi va ish bajarish muddati qisqaradi, hamda mehnat xavfsizligi va madaniyati oshadi.
Yuqori darajada fizik eskirish natijasida konstruksiyani ajratish imkoniyati bo‘lmasa va ish muddatini qisqartirish uchun konstruksiyalar buziladi. Buning
uchun qisman yoki butunlay buzish usullari qo‘llanib, bunda materiallarga mexanik, termik va portlatish ta’siri ko‘rsatiladi.

21.1-rasm. Tomni ajratish ketma-ketligi:

a – bir nishabli; b – ikki nishabli; v – osilib turadigan stropila;
g – stropila fermasining yopmaga tushirish tartibi; 1-7- elementlarni olish ketma-ketligi. Qisman buzish usulida bino karkasining yirik o‘lchamdagi yig‘ma va monolit konstruksiyalari; alohida ustunlari, to‘sinlar va boshqa elementlari olib tashlanadi. Bunda ulardan foydalanish uchun kichikroq o‘lchamdagi bo‘laklarga
bo‘linadi (21.2 -rasm).

21.2-rasm. Devorlarni ajratish:

a – g‘ishtli; b – panelli; v – ilish uchun moslama. 1 – panellar yig‘imi; 2 – metall maxkamlagichlar yig‘imi; 3 – xarakatlanuvchi vishkalar; 4 – asboblar qutisi; 5 – gaz bilan kesuvchi qurilma; 6 – olinadigan panel; 7 – kran; 8 – kompressor turish joyi; 9 – skoba; 10 – belgilovchi sterjen.
Butunlay buzish usulida o‘zining tavsifi bilan keyinchalik foydalanishga yaroqsiz konstruksiyalar; monolit beton va temir-beton poydevorlar; beton asosi va qalinligi 200 mm ortiq pollar; g‘isht, beton va temir-beton devorlar va pardadevor; temir-beton qavatlararo yopmalar va yopmalar va boshqa elementlar olib tashlanadi. Buning uchun osib qo‘yilgan klin-baba, shar, pnevmo va gidromolotlar impulslivodomet qurilmasi; qo‘l va mexanizatsiyalashgan instrumentlar; portlovchi moddalar; elektrogidravlik qurilmalardan foydalaniladi (21.3- rasm).

Bino va inshootlarni butunlay buzish ko‘pincha portlatish usulida amalga oshiriladi.

21.3-rasm. Konstruksiyalarni buzish:

a – gidromolot bilan; b – osiluvchi qurilma balan; v – ponali yorg‘ich bilan; g – kislorodli uchlik bilan qirqish; d – beton qirqadigan qurilma bilan; ye – elektr gidravlik o‘rg‘ichdan foydalanib.

3.