Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

ICO tashkil qilish uchun kompaniya-emitent mahsus web-platformadan 
foydalanadi, masalan, Waves yoki Ethereum vositasiga tokenlarni, ya’ni, 
qimmatli qog’ozlarning kriptoversiyasini chiqaradi. Buning uchun blokcheynga 
tranzaktsiyalar, ularning tavsifi, soni va unikal ID si bilan qo’shiladi. Emissiyadan 
so’ng, tokenlarning istalgan sondagisini blokcheyndagi biror bir hamyondagi 
kriptovalyutaga almashish mumkin bo’ladi. Ba’zi bir kompaniyalar o’z tokenlarini 
oltin bilan yoki kompaniyaning maxsuloti bilan ta’minlab beradilar. Masalan, 
Ethereum bazasidagi DigixDAO startapi 2016 yilda o’z tokenlarini oltin 
standartiga bog’lab chiqardi, amerikaning Ethereum asosida derivativlar bilan 
savdo qiladigan blokcheyn-platforma yaratayotgan StabL startapi esa o’z 
tokenlarini oddiy valyutada qiymati bo’lgan moliyaviy mahsulotlarga bog’lab 
qo’ydi. Tokenlarni chiqaradigan kompaniya-emitent va ularni sotib olishni istagan 
investorlar smart-kontrakt tuzishadi va buning asosida avtomatik blokcheyn-
zanjirning ishtirokchilariga aylanadilar. Ushbu blokcheyn-zanjir doirasidagi 

---

297 
kelishuvlar teskari kuchga ega emas. Token-kriptovalyuta oldi-sotti jarayoni 
quyidagicha tartibda amalga oshadi: Kompaniya dastur yordamida investorning 
hamyonini va investorga token jo’natiladigan hamyonni so’raydi. Kompaniya 
investordan kerakli summani olganidan so’ng, tranzaktsiya amalga oshirilgan 
hisoblanadi va smart-kontrakt ishga tushib, tokenlar xaridorga yetkazib beriladi. 
ICO tashkil qilgan kompaniya kroptoaktsiyalarni (tokenlarni) bankka yoki 
venchur investorga emas, balki to’g’ridan-to’g’ri loyiha ishtirokchilariga sotadi. 
Demak, bu xolda loyiha ishtirokchilari kompaniya ishiga kuchliroq jalb qilinadilar, 
kompaniya mahsuloti va hizmatlaridan foydalanishga stimul oladilar hamda 
boshqa insonlarga ham bu mahsulotlarni taklif qilish foydaliligini tushunadilar. 
Chunki, kompaniyaning ishi qanchalik yaxshi bo’lsa, investorlar ham shunchlik 
ko’p foyda oladilar.
Kriptoaktsiyalarni birinchi bo’lib joylashtirgan kompaniya Mastercoin 
bo’lib, u 2013 yilda ICO yordamida $500 ming dollar pul yig’a olgan. Blokcheyn 
texnologiyalar rivojlanishi bilan bu mablag’ jalb qilish texnologiyasi yanada 
ko’proq qo’llanila boshlandi. TechCrunch ning ma’lum qilishicha, 2016 yilda 
umumiy summasi $103 млн bo’lgan 64 ICO ishga tushirilgan. Keyingi davrlarda 
esa bir necha o’nlab kompaniyalar ICO tashkil qilinishi haqida xabar bermoqdalar, 
Shu jumladan, Rossiyaning SONM kompaniyasi kriptovalyutada $42 mln jalb 
qilishga erishdi. ICO lar tarixidagi burilish nuqtasi bo’lib Kanadalik dasturchi 
Vitalik Buterinning DAO deb nomlangan loyihasini ko’rsatish mumkin. Bu loyiha 
doirasida kompaniya birdaniga $152 mln investitsiya jalb qila oldi (buni ko’pincha 
kraudfunding deb atashadi). DAO loyihasi markazlashmagan venchur fond bo’lib, 
uning boshqaruvi dasturiy ta’minot vositasida avtomatik ravishda amalga 
oshiriladi. Ushbu xodisadan so’ng, jahon miqyosida ICO lar tashkil qilish jarayoni 
juda ham tezlashib ketdi. 2017 yil 30 may kuni JacaScript tili va Mozilla brauzeri 
ishlab chiqqan Brendan Ayk yangiBrave brauzeri ishlab chiqsh uchun