Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

1.2.Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy qismlari tavsifi 
Hozirgi kunda jahon miqyosida raqamli iqtisodiyotni umumiy bir ma’noda 
tushunish mavjud emas, shunday bo‘lsada, uning ko‘plab ta’riflari mavjud. 
Masalan, raqamli iqtisodiyot– jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan foydalanish va 
katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab chiqarishlar, 
texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovarlar va hizmatlarni saqlash, sotish va yetkazib 
berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan va raqamli 
ko‘rinishdagi ma’lumotlar asosiy ishlab chiqarish omili deb sanalgan xo‘jalik 
faoliyatidir. Bizning fikrimizcha, ushbu ta’rif juda to‘g‘ri, lekin foydalanish uchun 
biroz noqulay. Aynan shu sababli, biz quyidagi funksional ta’rifni ifodaladik: 
Raqamli (elektron) iqtisodiyot hamda elektron tijorat bu – axborot, jumladan, 
shaxsiy axborotdan foydalanish hisobiga barcha qatnashchilarning ehtiyojlarini 
maksimal darajada qondirish o‘ziga xosxususiyati bo‘lgan iqtisodiyot turidir. Bu 
iqtisodiyot axborot-kommunikatsiya va moliya texnologiyalarining rivojlanganligi, 
shuningdek, birgalikda gibrid dunyoda barcha iqtisodiy faoliyat sub’ektlari – 
tovarlar va hizmatlar yaratish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayoni 
ob’ektlari va sub’ektlarining to‘laqonli o‘zaro aloqa qilish imkoniyatini 
ta’minlaydigan infratuzilma ochiqligi tufayli mavjud bo‘lishi mumkin. To‘laqonli 
o‘zaro aloqa qilish uchun barcha iqtisodiyot ob’ektlari va sub’ektlari sezilarli 
raqamli tarkibiy qismlarga ega bo‘lishlarilozim. Masalan, hozirgi paytda 
avtomobilning iste’mol xususiyatlari va havfsizlik ko‘rsatkichlari uning hisobiga 
sezilarli darajada yaxshilanadigan raqamlitarkibiy qismlari (dasturiy ta’minot va 
datchiklar) avtomobil qiymatining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. Kelajakda 
ko‘plab tovarlar va hizmatlar qiymatining sezilari qismi uning raqamli tarkibiy 
qismi bilan belgilanadi. Bunday tovarlar “aqlli” buyumlar deb ataladi. 
Raqamlashtirishda mahsulot yoki xizmatlarning asosiy xususiyatlari jiddiy 
yaxshilanishi 
(masalan, 
avtomobil 
havfsizligi 
o‘shadi 
va 
uningekspluatatsiyaqiymati kamayadi) yoki yangi xususiyatlar (ovoz bilan 
boshqarish, 
internetyokimobiltelefonlan 
turib 
masofadan 
boshqarish 

---

29 
kabilar)paydo bo‘lishilozim. 
Kognitiv texnologiyalar yordamida intellektuallashtirilgan internetda axborot 
izlab topish mashinalari bir so’rovga javob tariqasida minglab javoblar beradi. Bu 
ma’lumotlar inson idrok qilishi uchun ochiq, ishonchli va to‘liq bo‘lisga 
musobaqalashib, to‘plangan ma’lumotlarni o‘zlari qayta ishlay boshlaydilar va 
natijada bu dunyoni biz uchun “shaffof” qiladi. Bunday dunyoda aldab bo‘lmaydi, 
chunki yolg‘on darhol fosh bo‘ladi, obru-e’tibor esa eng muhim kapital 
hisoblanadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchini mustaqil ravishda topadi, avtomatik 
hujjataylanmansii hisobga olgan holda esa u to‘gridan-to‘g‘ri barcha kontragentlari 
bilan o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘ladi. Shu tariqa M2C (manufacturer to