Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Mikrosoft va Parla ning mutaxassislari individualizatsiyaga undov bergan xoldagi 
sun’iy intellektli raqamli elektron o’qituvchilar yaratish ustida ishlamoqdalar. 
Yaqin yillar ichida qanday soha mutaxassislari sun’iy intellect bilan birinchi 
navbatda almashiniladi deb nomlangan va Bot.Me: A Revolutionary 
Partnership PwC tomonidantashkil etilgan so’rov natijalariga ko’ra, texnologik 
ekspertlar va biznes-menejerlarning 58%i “o’qituvchi” deb javob berishgan. Bu 
yerda eng kam foiz olganlar – doktorlardir: 

---

190 
Shundayqilib, 
“Smartfondagiraqamlielektrono’qituvchilar” 
paydobo’lishita’limningengasosiymuammolarinihalqilibberishimumkin. 
Dunyodagima’lumotsizkishilarningsoni 
2015 
yilboshigakelib 
780 
millionbo’lganinihisobgaolsak, 
sun’iyintellectasosidata’limberuvchiraqamlielektrontizimlarxuddishusavodsizlarso
ninikamaytirishuchunyordamberishimumkin. 
Xozirchaesavirtualo’qituvchilarrealo’qituvchilargaqo’shimchatarzdahayotimizgaki
ribkelayapti. 
BillGeytsfondiningizlanishlaridakeltirilishicha,AQSHdagi 
17 
maktabning 
50% 
o’quvchisiginata’limjarayonidaraqamlielektronyordamchilardanfoydalanarekan 
(2017 
yilda). 
Buningsababi, 
ko’pchilikinsonlarxozirchata’limalgoritmlariorqalio’qishgama’naviyjihatdantayyor
emaslar. 
Lekinta’limsohasidanasta-
sekininsonningsiqibchiqarilishivaularningo’rninisun’iy 
intellektegallashiko’zo’ngimizdaamalgaoshayapti. 
Yuqoridagilardankelibchiqqanholdavabizningfikri-ojizimizcha, 
mamlakatimizdagita’limjarayonigaraqamliinnovatsionusullarnitezkorlikbilanvaken
gmiqyosdatadbiqqilishniamalgaoshirishuchunzudlikbilanquyidagichora-
tadbirlarniamalgaoshirishlozim: 
 Turli xil ko’rinishdagi ta’lim turlarining xosil bo’lishi ta’lim vazirliklari 
qoshida malakali professor-o’qituvchilarni (shu jumladan, nafaqaga 
chiqqanlarni ham) jalb qilgan holda raqamli interaktiv elektron kitoblar, 
elektron o’quv qo’llanmalari va alohida fanlar bo’yicha masofaviy ta’lim 
kurslari tayyorlash zaruriyatiga olib keladi (bu ish hozigiga o’xzhab tekinga 
emas, balki professor-o’qituvchilar bilan shartnomalar tuzish asosida 
amalga oshiriladi). Bu esa ushbu ishlarni amalga oshirish bo’yicha 
respublika ishchi kengashini (tashkilotini yoki kompaniyasini) tashkil qilish 
vazifasiga olib keladi. Uning zimmasiga respublika miqyosida zamonaviy 
hamda sifatli raqamli interaktiv elektron kitoblar, raqamli elektron o’quv 

---

191 
qo’llanmalari va masofaviy ta’lim kurslari tayyorlash (yoki ularni chet 
tillardan o’zbek tiliga o’girish) vazifasi yuklanadi; 
 Bu ishga majburiy tarzda mamlakatda information texnologiyalarning 
tadbiqi bilan shug’ullanadigan barcha tashkilotlarni, ta’lim muassasalarini, 
kompaniyalarni va yetakchi institut hamda universitetlarni jalb qilish; 
 Vazirlar mahkamasi va Prezident devoni qoshida eng malakali 
mutahassislarni jalb qilgan holda bu ishlarni koordinatsiya qiluvchi ishchi 
guruhlar tuzish; 
 Barcha ta’lim muassasalari uchun raqamli interaktiv elektron kitoblar va 
raqamli o’quv qo’llanmalar ishlab chiqish yoki ulardan foydalanish 
kerakligini ustuvor vazifa sifatida ko’rsatish hamda bu ishlarni bajarish 
bo’yicha reyting ko’rsatgichlarini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish; 
 Chet ellarda ishlab chiqilgan va aprobatsiyadan o’tgan biz uchin muhim 
bo’lgan raqamli interaktiv elektron kitoblar, qo’llanmalar, ta’lim sohasiga 
oid komp’yuter o’yinlari, intellectual ta’lim platformalari, masofaviy ta’lim 
tizimlari, dasturlar va saytlari o’zbek tiliga o’girib, ularni mahsus respublika 
fondiga jamlab, internetdagi ta’lim portaliga joylashtirish hamda barcha 
ta’lim muassasalariga foydalanish uchun tarqatish; 
 Har yili eng yaxshi raqamli interaktiv kitoblar, o’quv qo’llanmalar, ishga 
tushirilgan masofaviy ta’lim platformalari hamda ta’lim bilan bog’liq 
komp’yuter o’yinlari tanlovini o’tkazish va g’oliblarni munosib taqdirlash va 
erishilgan natijalarni respublika fondiga jamlab, internetdagi ta’lim portaliga 
joylashtirish hamda ularni barcha ta’lim muassasalariga foydalanish uchun 
tarqatish; 
 Har yili bir marta respublikada yaratilgan raqamli interaktiv kitoblar, o’quv 
qo’llanmalar, masofaviy ta’lim platformalari hamda ta’lim bilan bog’liq 
komp’yuter o’yinlari bo’yicha anjuman va seminarlarni respublika va 
viloyatlar miqyosida tashkil qilish; 
 O’zbekistondagi turli sohalarda o’rta va oliy ta’lim olishni istagan 
fuqarolarning ishlab chiqarish va boshqa kundalik yumushlardan ajralmagan 

---

192 
holda to’laqonli ta’lim olishiga imkon beradigan masofaviy ta’lim (distance 
education) tizimini rivojlangan chet ellarning “distance education – MOOC 
– massive open online cources” platformalari andozalari asosida tashkil 
qilish va ularni zudlik bilan ishga tushirish. Bu – birinchidan barcha ta’lim 
olishni istovchilar uchun teng imkoniyatlar yaratsa, ikkinchidan, ta’lim 
tizimi uchun sarflanayotgan mablag’larni ancha kamaytirishga imkon beradi 
va uchinchidan, yosh yigit-qizlar uchun davlat tomonidan sarf-harajat talab 
qilmaydigan juda ko’p miqdordagi yangi ish joylarini yaratadi; 
 Ta’lim 
muassasalaridagi 
professor-o’qituvchilarning 
ish 
faoliyati 
monitoringi ba baholovida ularning raqamli interaktiv elektron kitoblar, 
interaktiv o’quv qo’llanmalar hamda ta’lim bilan bog’liq komp’yuter 
o’yinlarini ishlab chiqishlari va ulardan foydalanishlarini ham hisobga olish; 
 Respublika miqyosida ishlab chiqarilgan (yoki tarjima qilingan, 
moslashtirilgan) 
raqamli 
interaktiv 
elektron 
kitoblar va o’quv 
qo’llanmalardan barcha talabalar va o’qituvchilar foydalana olishlari uchun 
ularni mahsus ta’lim portaliga (shu jumladan, vazirliklar va ta’lim 
muasasalari saytlariga, kutubxonalarga, resurs markazlariga) joylashtirish 
maqsadga muvofiq bo’lar edi; 
 Raqamli interaktiv kitoblar, masofaviy ta’lim platformalari va elektron 
o’quv qo’llanmalar yaratgan kimsalarni yaxshilab moddiy va ma’naviy 
taqdirlash ham ularning soni va sifati oshishiga ijobiy ta’sir qilgan bo’lar 
edi.