“Ravshan” dostoni

Qashqadaryo viloyati G’uzor
tumani 47-umumiy o’rta ta’lim
maktabining Ona tili va adabiyot
fani o’qituvchisi KARIMOVA
SHIRINning 6-sinflarda
“Ravshan dostoni” mavzusida
tayyorlagan bir soatlik
DARS ISHLANMASI

“Ravshan” dostoni

• Doston folklorchi olim Hodi Zarif (1905-1972) tomonidan birinchi marta 1928-yilda Ergash Jumanbulbul o‘g‘li (1868-1937) og‘zidan yozib olingan va 1941-yilda nashr ettirilgan.
• Ergash shoir «Ravshan»ni otasi Jumanbulbuldan, u esa ustozi Kichik Bo‘rondan o‘rgangan.
• Dostonning sayqal topib, badiiy go‘zal asar shaklini olishida Jumanbulbul va Ergash baxshilarning alohida xizmatlari bor.

DIQQAT QILING!

• «Ravshan» dostoni qofiyali nasr (saj)ning go‘zal namunasidir. Deyarli har bir nasriy parcha — qofiyali.
• Dostonning vazni ham o‘ziga xos. She’riy qismi asosan yetti, sakkiz va o‘n bir bo‘g‘inli barmoq vaznida.
• Baxshi qahramonning ruhiy holati, his-hayajoni, voqea rivojining sur’atiga ohangdosh, ayni shu holatga mos tasvir yo‘sinini topadi.

DOSTON G`OYASI

• «Ravshan» otashin va samimiy muhabbatni kuylovchi, pok va haq islomiy e’tiqod yo‘lida sobit tura oladigan iymonli kishilarni madh qiluvchi, ezgulikni, mardlik va botirlikni ulug‘lovchi, zulm va zo‘ravonlikni, adolatsizlikni qoralovchi asardir.

QAHRAMONLAR:

• Ravshan;
• Zulxumor;
• Hasanxon;
• Go`ro`g`li;
• Yunus pari;
• Misqol pari;
• Gulanor;
• Avazxon;

SEHRLI VA SIRLI UZUK

DOSTONNING ASOSIY VOQEALARI

• Taqdiriga bitilgan Zulxumorni qo‘lga kiritish niyatida olis yo‘lga yakka o‘zi chiqqan Ravshan yoshligi, soddaligi tufayli osongina bandi etilib, zindonga tashlanadi. Ammo u qo‘rqoqlik qilmaydi. Yigitlik sha’niga dog‘ tushirmaslikka intiladi. Qoraxon a’yonlarining dinini o‘zgartirish haqidagi taklifini rad etib, o‘z e’tiqodidan, dinidan kechmasligini aytadi.

• Muhabbat uchun chekilgan iztirob, iymon yo‘lidagi azobga aylanadi. Chin muhabbat egasi bo‘lgan botir yigit o‘limdan hayiqmaydi. Dostonda Ravshan hech qanday kamchiliksiz, har jihatdan yetuk odam sifatida tasvirlanmaydi. Uning ojizligi, g‘o‘rligi, tajribasizligi tufayli xatolar qilishi, aldanishi haqqoniy ko‘rsatiladi.

• Hasanxon — Go‘ro‘g‘lining tarbiyasini olgan dongdor polvon. Zulxumor mayna orqali yo‘llagan maktubni olgan Hasanxon G‘irotda uch oylik yo‘lni yigirma kunda bosib o‘tadi.

• Qoraxon lashkariga qarshi jangga kirgan Hasanxon chinakam qahramonlik namunalarini ko‘rsatadi. Shirvonlik to‘rt og‘a-ini botirlar: Aynoq, Jaynoq, Ersak, Tersaklar ko‘magida Qoraxon qo‘shinini yengadi, o‘g‘lini o‘limdan qutqaradi.

ESLATMA!

• «Doston» so‘zi adabiy atama sifatida xalq og‘zaki ijodi va yozma adabiyotdagi yirik hajmli asarlarni anglatadi. Xalq dostonlarini do‘mbira yordamida ijro etuvchi, kuylovchi san’atkor o‘zbeklarda «shoir» yoki «baxshi» deb atalgan. Xorazmda dostonlar tor jo‘rligida aytiladi va bu xil aytuvchilar «xalfa» deb yuritiladilar.

O`YLAB KO`RING!

• 1. Ravshanbekning Gulanorga munosabatini haqiqiy sevgi deyish mumkinmidi?
• 2. Ravshanning dastlab otasidan ruxsat so‘ramaganligi sababini izohlang.
• 3. Ravshanni Shirvonga otlantirgan narsa faqat Zulxumorga bo‘lgan muhabbatmi yoki boshqa chuqurroq sabab ham bormi?
• 4. Zulxumor Ravshanbekning uzugini ko‘rib, uni huzuriga chorlagani sababini tushuntiring.
• 5. Dostonda Ravshanning dor tagida yig‘lagani tasviri bor. Uning yig‘isi sababini asar matniga tayangan holda tushuntiring.
• 6. Doston qahramonining: «Aziz boshing oyog‘imga teng emas...», — degan e’tirofida manmanlik tuyg‘usi kuchlimi yoki o‘zbeklik g‘ururi?
• 7. Hasanxonning tabiatiga xos xususiyatlarni izohlang.