Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash

5. Bo‘ylama kompensatsiyaning o‘ziga xos xususiyatlari

Bo‘ylama kompensatsiyada yuklama zanjiriga sig‘imni ulash sxemasi 4.15a-rasmda keltirilgan. Kondensator quvvati quyidagi o‘zaro nisbat bilan aniqlanadi:
Qk СU 2 (4.24) boshqa tarafdan Q_k  I_k U (4.25)
bu yerda I_k – (4.25) fazadan kondensator orqali o‘tayotgan tok
Q^k (4.26)
U _ .
I_k
(4.24) formuladagi U kiymatidagi almashtirib (4.26) ifodadan quyidagini qabul qilamiz.
_k ² Q₂2^k I^k2 (4.27)
Q   C  U С  .
I_k C
Chunki bo‘ylama kompensatsiya kondensator toki I_k undan
o‘tayotgan liniya yuklama tokiga I₂ teng (4.15-rasm) u holda
Qk  ^I22 . (4.28)
C
Shunday qilib bo‘ylama kompensatsiya kondensatorlar quvvati o‘zgaruvchan miqdor hisoblanadi va liniyadagi yuklama tokining vaqt bo‘yicha o‘zgarishiga bog‘liq. Uch fazali liniyada kompensatsiyaga qadar kuchlanish isrofi quyidagi ifoda orqali hisoblanadi.
U1  PRQ X , (4.29)
U
U2  PR QX  X КB ,
^U (4.30)
Kuchlanish isrofi kamayishi quyidagini tashkil qiladi.
_U1 _U2 _ PRQ X _ PRQX  X_КB^ _ Q X_{КB ,} (4.31)
U U U
(4.31) ifodadan xulosa kilib kuchlanish darajasi o‘zgarmas miqdorga ortmaydi. Ko‘ndalang kompensatsiyadagi kabi miqdorga ko‘tarilish esa liniya reaktiv yuklamasi o‘zgarishiga proporsional o‘zgaradigan (XKB o‘zgarmas qiymatida o‘rnatilgan kondensatorlar uchun) kondensatorlar quvvatini tanlash orqali liniya qabul qilish oxiri va ta’minlovchida kuchlanish tenglanishiga erishish mumkin. Agar (4.30) ifoda ΔU₂ qiymatini nolga teng deb olinsa, u holda
PRQX  X _КB  0 va X_КB  P^R X, U
ya’ni X_KB > X.
Tarmoqda kuchlanish isrofi yuklama o‘zgarishiga qanday ta’sir qilishini ko‘rib chiqamiz.
Kompensatsiyaga qadar kuchlanish isrofi :

• 
  to‘la yuklamada _U₁  ^{PR Q X} ,
  

U

• 
  chala yuklamada _U₁^' _ ^{k PRQ X}, bu yerda k – yuklamaning,
  

U
proporsional kamayishini hisobga oluvchi koeffisienti;

• 
  kuchlanish isrofi kamayishi
  

_U _U1' _ PR Q X _ k PR Q X^ _ 1_k_ PR Q X _ 1_к _U1.
U U U
Bo‘ylama kompensatsiyani hisobga olgan holda kuchlanish isrofi:

• 
  to‘la yuklamada U2  PR Q  X КB ;
  

U

• 
  chala yuklamada U2  k (PR Q(X-XКB));
  

U

• 
  kuchlanish isrofi kamayishi
  

U2 U'2  PR QX XКB   k PR QX- X КB   1к PR QX XКB   1k U2.
U U U
Chunki ΔU₂>ΔU₁ (1-k) esa liniya yo‘qlamasi darajasini ma’lum o‘zgarmas miqdori uchun bo‘lgan holda
U2 U'2 < U1  U1' . (4.32)
(4.32) ifodadan quyidagi xulosaga kelamiz, liniya yuklamasi o‘zgarishida unda kuchlanish tebranishi bo‘ylama kompensatsiya bo‘lganida va unda bo‘lmagandagidan kam bo‘ladi. Agar qarshilikni tanlash bilan liniya oxirlaridagi (ΔU₂=0) qabul qiluvchi va ta’minlovchini xohlagan o‘zgarishida kuchlanish tengligiga har qanday yuklama o‘zgarishida kuchlanish o‘zgarmasligiga erishiladi. U holda liniya oxirida har qanday liniyaning qabul qilish oxirida -kuchlanish stabilligi saqlanishiga erishiladi, Chunki bu holatda U₂ U^'₂  1-k U₂  0^.
Tizim bardoshlik darajasi barcha har xil teng sharoitlarda tizim reaktiv qarshilik miqdoriga teskari proporsional.
Chunki bo‘ylama kompensatsiyada liniya reaktiv qarshiligi kamayadi, demak, va tizimlar, u holda bardoshlik esa oxirida ortadi. Bo‘ylama kompensatsiya, tizim barqorarligini ortishi bilan birga, kuchlanish tebranishi ham kamaytiradi. Uzoq masofaga aloqada bo‘lgan uzatuvchi liniyada murakkablik muammosini echish mumkin. Bo‘ylama kompensatsiya qo‘llanilish kamchiliklariga:

• 
  tizim sxemasiga yangi element kiritiladi (ko‘p sonli kondensatorlardan iborat), boshqa qurilish elementlariga nisbatan ular ishlatishda yuqori ishonchli bo‘lishi kerak;
  
• 
  kondensator batareyalarning bo‘ylama kompensatsiyada ishlash sharoiti uchun ko‘ndalang kompensatsiga nisbatan ko‘proq og‘ir, Chunki kondensatorlar orqasida qisqa tutashuv sodir bo‘lganida ular qisqichlaridagi kuchlanish ortadi, bu esa ularda himoya jihozlari o‘rnatilishini talab qiladi, ko‘pincha, razryadniklar bilan kondensator batareyalarni shuntlashga to‘g‘ri keladi;
  
• 
  bo‘ylama kompensatsiyada shuntlovchi qurilmalar uni elektr ta’minot tizimida bardoshlik shartiga ko‘ra zarur bo‘lganida, undan yukori bardoshlik zarur bo‘lgan vaqt momentida uni sxemadan chiqaradi.
  

Bo‘ylama kompensatsiyaning eng zarurligi yuklamalar keskin o‘zgarishli bo‘lganida kuchlanish stabilli hisoblanadi.