Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
141
белгилайди. Бу қарама-қаршиликларнинг ўзаро таъсири, қарама-қаршилик, яъни 
объектларнинг пайдо бўлиши, ўз-ўзидан ҳаракатланиши ва ривожланишининг энг 
чуқур манбаи, асоси ва якуний сабабидир.
Қуйида биз ҳамкорликни асосий хусусиятларини номлаймиз.
Ҳар қандай ҳамкорлик жараёнида ўзаро таъсир қилувчи томонларнинг биринчи 
асосий хусусияти бу фаолликдир.
Ҳамкорлик объектлар орасидаги хилма-хил муносабатларни, шу жумладан, 
сабаб ва оқибат ўртасидаги алоқани ўрнатиш учун асос ва шартдир. Бу унинг эле-
ментлари, таркибий қисмлари уланишини (ўзаро таъсир шаклида) ўз ичига олади-
ган ҳар қандай тизимнинг негизидир. Шунга кўра, барча алоқалалар ва муноса-
батлардаги объектларнинг ҳамкорликнинг намойиши сифатида тизимлилик унинг 
иккинчи асосий хусусиятидир.
Мактабгача таълим ташкилотлари ва олий таълим муассасаларнинг 
хамқорлигини шакллантиришнинг мақбул усулларини излаш хамқорлик методоло-
гиясининг асосини ташкил этадиган тушунчалар тизимини ишлаб чиқишни талаб 
қилади.
Концептуал компонент, қоида тариқасида, тушунчаларнинг ажралмас 
тўпламидир. Муҳим тушунчалардан бири – бу “ёндашув” тушунчаси. Педагогика 
фанида «ёндашув» ташунчаси серқирралидир. Кўпгина олимлар такидлашича, 
ёндашув кенг қамровли педагогик восита бўлиб, учта асосий таркибий қисмни ўз 
ичига олади:
ўқув амалиётини ўрганиш, бошқариш ва ўзгартириш жараёнида ишлатиладиган 
асосий тушунчалар;
таълим фаолиятини амалга оширишнинг бошланғич нуқтаси ёки асосий 
қоидалари сифатида тамойиллар;
таълим ва тарбия жараёнини шакллантириш методлари ва усуллари.
Турли олимларнинг фикрларини умумлаштириб, биз педагогикага ёндашув 
методологик принцип вазифасини бажаришини таъкидлаймиз, унинг асосида маъ-
лум бир педагогик муаммони ўрганиш амалга оширилади. Хамқорлик тушунчаси-
нинг моҳиятига асосланиб, ўзаро таъсирнинг шаклланиши тизимли ёндашув асо-
сида содир бўлиши мумкинлигини айтишимиз мумкин.
Тизимли ёндашув, бу, авваламбор, “объектларни тизим сифатида тушунишга 
асосланган” ҳар қандай ўрганилаётган педагогик ҳодисани таҳлил қилишнинг уму-
мий илмий усулидир.
Тизимли ёндашув хамқорлик жараёнида юзага келадиган муносабатларни 
аниқлаш ва тизимлаштиришга, ушбу жараёнда тарқатиладиган билимларни, маълу-
мотларни тартибга солишга имкон беради. Тизимли ёндашувдан фойдаланиш мах-
сус тушунчалар ва усуллардан фойдаланишни, муайян принципларга риоя қилишни 
ўз ичига олади. Ушбу ёндашувнинг асосий тушунчаси “тизим” дир.
“Тизим” атамаси кузатувчи ҳозирги пайтда уни қизиқтирган ҳақиқат томонини 
таъкидлайдиган якуний умумлашма бўлиб, бу концепциянинг кўплаб таърифлари 
мавжуд. Педагогикада кўп ҳолларда тизим деганда бир-бири билан яхлит ҳолда 
боғланган, унинг ҳолатини ўзгартиришга қодир ва тизимни ташкил этувчи элемент-
ларнинг хусусиятларидан ажралиб турадиган хусусиятларга эга бўлган элементлар 
тўплами сифатида таърифланади. Ушбу таърифда, элемент бу функцияларни бажа-
радиган ўрганилаётган объектнинг энг оддий ажралмас қисми. Бундай элементнинг 
ички ҳолати ҳақиқий объектнинг хусусиятларини миқдорий жиҳатдан тавсифлайди.
Тизим таърифининг ҳар қандай аниқланиши ёки аниқланиши ташқи муҳитнинг 

---