Refarati mavzu: Tashkilotlar va ularning ichki, tashqi muhiti

Tashqi muhit tashkilotni resurslar bilan ta’minlovchi manba bo‘ladi. Bunda tashkilot ham, o‘z navbatida, buning uchun to‘lov sifatida tashqi muhitga o‘z faoliyatining natijalarini berishi kerak. Shunday qilib, tashkilot tashqi muhit bilan doimiy ravishda o‘zaro almashish holatida bo‘ladi. U bilan aloqa uzilishi bilan, tashkilot ham tugaydi. Tashkilotning tashki muhit bilan o‘zaro hamkorligi mavjud bo‘lish imkoniyati, tashkilotning faoliyati, kerakli darajada ichki solohiyatini, hamda vujud- ga kelgan chetga chiqarishlarni bartaraf qilish va unga ko‘rsatilayotgan xunik ta’sirlardan keyin ham quyilgan maqsadlarga erishishni ta’minlaydi.
Tashqi omillar tashkilotlar ichidagi barcha omillar va jarayonlarga ta’sir ko‘rsatadilar, shuning bilan bir vaqtda ular tashkilotlarning boshqa operatsiyalariga nisbatan ko‘proq darajada relevantli(muhim)dirlar. Ularni ikkita asosiy guruhlariga ajratish mumkin.
Birinchisi tashkilotlar umumiy tashqi muhitining omillarini tashkil qiladilar, ular jamiyat, iqtisodiyot va tabiiy muhitning holatini aks ettiradilar va bevosita tashkilot bilan bog‘lik emaslar.
Ikkinchi guruhga tashkilotlarning bevosita (ishga doir) muhiti omillari kiradi, ular bevosita bog‘langanlar va ular bilan o‘zaro hamkorlik qiladilar. Bular iste’molchilar, yetkazib beruvchilar, raqiblar, ish bo‘yicha sheriklar va h.k.
Tashkilotning tashqi muhitini turlicha ta’riflash mumkin. Masalan, nemis olimlari tashqi muhitni ta’riflash uchun “murakkab” va “dinamik” tushunchalaridan foydalanadilar.
Tashqi muhitning murakkabligini ta’riflarning miqdori va turli-tumanligi bilan aks ettirish maqsadga muvafiqdir, ularni tashkilotlarni boshqarish jarayonida hisobga olish zarur.Tashqi muhitning dinamikligini uning ta’riflarining o‘zgaruvchanligi bilan aks ettirish mumkin. Yordamida tashqi muhitning o‘zgaruvchanligini baholash mumkin bo‘lgan asosiy ta’ -riflar uning omillarining tez-tez takrorlanishi, miqdori va muntazamligidir.
Tashqi muhitning tashkilotlar faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillari g‘oyatda murakkab, bir ma’noli bo‘lmagan va o‘zgaruvchandirlar. Buning ustiga, ko‘rsatib o‘tilgan omillar yaqindan o‘zaro ta’sir ko‘rsatuvchi holatda bo‘ladilar, ulardan birlaridagi o‘zgarish boshqalaridagi o‘zga- rishlarga olib keladi.
Hozirgi vaqtda tashkilotlar(korxonalari)ning tashqi muhiti hammadan avval quyidagilar bilan ta’riflanadi:

• 
  katta noaniqlik;
  
• 
  dinamiklik;
  
• 
  oldindan aytib bo‘lmaslik;
  
• 
  murakkablik;
  
• 
  ba’zi bir tashabbuskorlik bilan.
  

Masalan, bazaviy tashkilotlar(iktisodiy faoliyatning “Foydali qazilmalarni qazib chiqarish”, ”Qayta ishlovchi ishlab chiqarish “, ” elektr quvvati, gaz va suvni ishlab chiqarish va taqsimlash” turlari bo‘yicha)ning 2010 yilda o‘tkazilgan so‘roviga ko‘ra, bu tashkilotlardagi ishga doir faollikni cheklovchi asosiy omillar quyidagilardan iborat: tashkilotlarning pul mablag‘larini yetishmasligi 35%, tashkilot mahsu- lotiga mamlakat ichidagi yetarli bo‘lmagan talab 42%, noaniq iqtisodiy holat 16 %, kerakli uskunalarning yo‘qligi 30%, tashkilot mahsulotiga xorijdagi yetarlicha bo‘lmagan talab 18%, hamda xorijiy ishlab chiqaruvchilar tomonidan yuqori raqobot 25 %.
Tashkilot-xo‘jalik yurituvchi sub’ektni normal ishlashiga jiddiy to‘siqni yana biri ishga doir axborotlarning yetarlicha bo‘lmagan hajmi, axborot kengligining surunkali yetkazib berishga bitimlarni shakllantirishni judayam qiyinlashtiradi, xo‘jalik xatarini oshiradi va ishga doir munosabat nafaqat qattiqqo‘llik va bir ma’nolikni, balki o‘zaro “murosa”, egiluvchanlik va ko‘p variantlikni ko‘llashni talab qiladi.
Zamonaviy tashkilot yashab qolishi va qo‘yilgan maqsadlarga erishishni ta’minlash uchun atrof- muhitni o‘zgarishlariga samarali javob qaytarish, moslashishga qodir bo‘lishi kerak. Buning uchun tashkilot menejmenti, hammadan avval uning yuqori darajasi tashkilotning atrof-muhit bilan o‘zaro hamkorlik qilish siyosatini ishlab chiqarishi va o‘tkazishi, tashkilot atrofdagi holatning noaniqligini pasaytirishi, uni atrof-muhitning o‘zgarishiga moslashishini rivojlantirishi kerak. Bunda atrof-muhit bilan samarali o‘zaro hamkorlik ham tashkilot ichidagi jarayonlar va ham tashqi muhitga ta’sir ko‘rsatish bilan amalga oshirilishi kerak. Tashkilotning atrof-muhit bilan o‘zaro hamkorlik qilishi strategiyasi tashkilotlarni boshqarishining barcha jarayonlarini qurish burchagining boshida turishi kerak.