Referat. Bajardi: ta’lim yo‘nalishi

Hayotiy faoliyat xavfsizligini boshqarishning - uslubiy asoslari.
HFX boshqarilishida - inson - muhit sistemasi tushuniladi. HFXni boshqarish - bu aqlan (atay) ob’yektni xavfli xolatdan, kam xavfli xolatga o’tkazish. Bunda iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiqlik shartlariga amal qilinadi. Hayot fоliyati хavfsizligining aspеktlarga lоyiq juda ko’p bоshqaruv vоsitalari mavjud. Bular qatоriga хalq оmmasining ma’rifati, kasbni tanlash va o’rganish, оdamlarda intizоm madaniyatini tarbiyalash, bоshqaruvchi shaхslarga ruhiy ta’sir, shaхsiy va jamоa, himоya хamda tехnik vоsitalar kabilar kiradi. HFXni boshqarishning vazifalari. Boshqarish vazifalari quyidagilardan iborat: 1 Obyekt xolatining tahlili va baxosi.2. Boshqarishning tadbirlari.3. Boshqariluvchi va boshqaruvchi sistemalarni tashkil qilish.4. Boshqarishning tashkiliy ishlarini nazorat qilish va tekshirish sistemalarini yaratish.5. Tadbirlarning ta’sir qilishini, foydasini aniqlash. 6. Rag’batlantirish. HFXni boshqarish quyidagilardan iborat: Dunyoqarashlik, fiziologik, ruhiy, ijtimoiy, tarbiyaviy, ekologik, tibbiy, texnik. huquqiy va iqtisodiy. HFXning aspektlariga loyiq juda ko’p boshqaruv vositalari mavjud. Bular qatoriga xalq ommasining ma’rifati, kasbni tanlash va o’rgatish; odamlarda intizom madaniyatini tarbiyalash; boshqariluvchi shaxslarga (subyektlarga) ruhiy ta’sir: shaxsiy va jamoa himoya va texnik vositalari (SHHV va JHV) va h.k
Faoliyat xavfsizligining ergonomik asoslari.
Ergonomika ilmiy fan bo’lib, u texnika, psixologiya, fiziologiya va gigiyena fanlarining birikishidan paydo bo’lgan. Unda anatomiya, biomexanika, toksikologiya, antropometriya va biofizika fanlarining ma’lumotlari qo’llaniladi.Ergonomika mehnat jarayonlarida qulay (optimal) sharoitlarni yaratish maqsadida insonning funksional imkoniyatlarini va afzalliklarini o’rganadi. Bunda mehnat yuqori unumli va ishonchli bo’ladi hamda intellektual va fizik rivojlanishga yangi imkoniyatlar ochadi. Boshqacha qilib aytganda, inson tavsiflari bilan muhit tavsiflari o’rtasida ma’lum kelishuvchanlik haqida so’z boradi. Ergonomika - bu mehnat qonuniyatlari va ishchi jarayonlar haqidagi fandir. Ergonomika tushunchasi grekcha - ish va qonun degan so’zlardan kelib chiqqandir.Ergonomika so’zini birinchi bo’lib, 1875- yili o’zining “Ergonomika jihatilari, ya’ni mehnat haqidagi fan” degan ishida polyak olimi Yastshembovskiy taklif qilgan.Yangi ilmiy fanni yaratish g’oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari V.M. Bexterev va V. N. Myasnitsevlar uni “egologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni taklif qilishgan. 1949 yilda Angliyada yangi ilmiy fanni yaratish uchun fanning har xil sohalaridan bir guruh mutaxassislar birikkanlarida ergonomika tushunchasi qabul qilindi. Ergonomika fanining maqsadi - mashina va ishlab chiqarish qurollarining o’lcham (parametr)larini hamda ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga moslashtirishdir, ya’ni mehnat jarayonlarini me’yorlash (optimallashtirish) va hamma ko’ngilsiz ishlab chiqarish omillarini bartaraf qilish yoki maksimal kamaytirishdan iboratdir. Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalarni quyidagi tartibda sinflashimiz va turlarga bo’lishimiz mumkin: 1.Psixologik yuklanishni kamaytirish ; 2.Shinam ishchi muhitini ta’ minlash: 3.Ishning qulayligini ta’ minlash- bunda qulay bo’lgan jixoz, mebel, asbob, maxsus kiyimlarni yaratish va ishiatish, hamma jixozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxshilash kiradi.4. Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish: 5.Kadrlar bilan ishlash ; 6.Fiziologik yuklanishni kamaytirish
Operatorning ish joyini tashkil qilish.
Ish joyi - bu inson mehnat faoliyatini amalga oshirishga “inson-mashina-ishlab chiqarish-muhit” tizimida ma’lumotlarni aks ettirish vositalari, boshqarish qismlari va yordamchi jixozlar bilan jixozlangan joydir. Ish joylari yakka va kollektiv turlarga bo’linib, tikka, o’tirib va “tikka-o’tirib” ishlashga mo’ljallanadi.Ish joyini rejalashtirish va joylashtirishda quyidagi prinsiplarga amal qilish tavsiya qilinadi: boshida to’liq rejalashtirish, keyin qismlarini, oldin optimal xolda, keyin amaliy ruxsat qilinganini; ish jarayoni va jixozni rejalashtirishga yagona tizim talablari bilan yondashish.Ish joyini loyihalashda antropometriya ma’lumotlarini hisobga olish muhimdir. Ergonomika bo’yicha manbaalarda maxsus ta’kidlanadiki, konstruktor o’zining antropometrik va psixofiziologik tavsiflarini boshqa odamlar uchun ham namunaviy deb qaramasligi va shu asosda narsalarni loyihalash jarayonini tashkil qilmasligi kerak.Faqat inson tanasi o’lchamlari va a’zolari haqida, uning yoshi va jinsi o’rganilgan xolda keng to’plangan tizimli tanlangan ma’lumotlarni jalb qilganda o’lcham standartlarini loyihalash uchun mustahkam ilmiy baza bo’lishi mumkin.Ish joyini tashkil qilishda quyidagilarni ta’minlash maqsadga muvofiq: - operatorning ma’qul ishchi xolati (tik yoki o’tirgan xolda); - muhimligi va ko’rish maydoni doirasida foydalanish jadalligiga qarab boshqarish qismlari va indikatorlarini ratsional joylashtirish;-operatorga harakatlanish va siljishda yetarli erkinlik berilishi;- ish joyi elementlarining eng yaxshi ko’rinishi;- insonning antropometrik, fiziologik va psixologik tavsiflarining ish joyi konstruksiyasiga mosligi;-mashinadan kelayotgan ma’lumotlar tezligi va hajmining inson tomonidan qabul qilish va ishlov berishi imkoniyatlariga mosligi;-operatorlarning ish vaqtida qisqa muddatli dam olishlari uchun sharoit bo’lishi;- ishlovchilarni xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan himoya qilish.Ish joyi o’zida ma’lumot (MAAV joylashgan bo’shliq) va motor (boshqarish qismlari joylashgan bo’shliq) maydonlarini tashkil qiladi.Ish joyining asosiy qismlaridan biri operatorning kreslosi (o’rindig’i) hisoblanadi. U operatorga fiziologik jihatidan mehnat harakteri va sharoitiga binoan ratsional ishchi xolat (poza)ni ta’minlash va funksional shinamlikni ta’minlash mezoni bo’lishi lozim.