Referat guruh: Moliya va moliyaviy texnologiyalar Topshirdi: Abdusamiyev. R qabul qildi: Soliyev. B

2-TADQIQOT TURLARI.
Tadqiqotning asosiy turlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Tavsiflovchi va analitik: tavsiflovchi tadqiqotlar soʻrovnomalar va turli xil faktlarni aniqlash soʻrovnomalarini oʻz ichiga oladi. Tavsiflovchi tadqiqotning asosiy maqsadi hozirgi paytda mavjud boʻlgan vaziyatni tavsiflashdir. Ijtimoiy fanlar va biznes tadqiqotlarida biz tavsiflovchi tadqiqotlar uchun "postfaktum tadqiqot" atamasini tez-tez ishlatamiz. Ushbu usulning asosiy xususiyati shundaki, tadqiqotchi oʻzgaruvchilar ustidan hech qanday nazoratga ega emas; u faqat nima sodir boʻlganligi yoki boʻlayotganligi haqida xabar berishi mumkin. Ex post facto tadqiqot loyihalarining aksariyati tavsiflovchi tadqiqotlar uchun ishlatiladi, bunda tadqiqotchi, masalan, sotib olish chastotasi, odamlarning afzal korishlari yoki oʻxshash ma’lumotlar kabi elementlarni oʻlchashga intiladi. Ex post facto tadqiqotlari, shuningdek, tadqiqotchilarning oʻzgaruvchilarni nazorat qila olmagan holatda ham, sabablarini aniqlashga urinishlarini oʻz ichiga oladi. Tavsiflovchi tadqiqotlarda qoʻllaniladigan tadqiqot usullari barcha turdagi soʻrov usullari, shu jumladan qiyosiy va korrelyatsion usullardir. Boshqa tomondan, analitik tadqiqotda tadqiqotchi materialni tanqidiy baholash uchun allaqachon mavjud boʻlgan faktlar yoki ma’lumotlardan foydalanishi va ularni tahlil qilishi kerak.
   
2. 
   Amaliy va fundamental: tadqiqotlar amaliy tadqiqotlar yoki fundamental tadqiqotlar boʻlishi mumkin. Amaliy tadqiqotlar jamiyat yoki sanoat / tijorat tashkiloti oldida turgan toʻgʻridan-toʻgʻri muammoning yechimini topishga qaratilgan boʻlsa, fundamental tadqiqotlar asosan nazariyani umumlashtirish va shakllantirish bilan bogʻliq. "Bilim uchun bilim toʻplash "sof" yoki "fundamental" tadqiqot deb ataladi". Ba’zi tabiiy hodisalar bilan bogʻliq yoki sof matematikaga tegishli tadqiqotlar fundamental tadqiqotlarga misoldir. Xuddi shunday, inson xattiharakatlarini umumlashtirish maqsadida olib borilgan inson xatti-harakatlariga oid tadqiqotlar ham fundamental tadqiqotlarga misol boʻla oladi, ammo ma’lum bir ijtimoiy yoki biznes muammosi bilan bogʻliq aniq xulosalarga (masalan, yechim) qaratilgan tadqiqotlar amaliy tadqiqotlarga misoldir. Amaliy tadqiqotlarga ma’lum bir muassasaga ta’sir qilishi mumkin boʻlgan ijtimoiy, iqtisodiy yoki siyosiy tendentsiyalarni aniqlash maqsadidagi tadqiqotlar, nusxa koʻchirish tadqiqotlari (ba’zi xabarlar oʻqilishi va tushunilishini aniqlash maqsadidagi tadqiqotlar), marketing tadqiqotlari, baholash tadqiqotlari misol boʻla oladi. Shunday qilib, amaliy tadqiqotlarning asosiy maqsadi har qanday dolzarb amaliy muammoning yechimini topishdir, fundamental tadqiqotlar esa, keng dastur bazasiga ega boʻlgan va shu bilan mavjud boʻlgan uyushgan ilmiy bilimlar majmuasini toʻldiradigan ma’lumotlarni topishga qaratilgan.
   
3. 
   Miqdoriy va sifat: miqdoriy tadqiqotlar miqdorni oʻlchashga asoslangan. Bu miqdoriy jihatdan ifodalanishi mumkin boʻlgan hodisalarga taalluqlidir. Boshqa tomondan, sifat tadqiqotlari sifatli hodisalar, ya’ni sifat yoki turga tegishli yoki ularni oʻz ichiga olgan hodisalar bilan bogʻliq. Masalan, biz odamlarning xulqatvorining sabablarini (ya’ni, odamlar nima uchun ba’zi narsalarni oʻylashlari yoki qilishlarini) oʻrganishga qiziqqanimizda, koʻpincha sifat tadqiqotlarining muhim turi boʻlgan "motivatsiyani oʻrganish" haqida gapiramiz. Ushbu turdagi tadqiqotlar shu maqsadda chuqur intervyulardan foydalangan holda chuqur motivlar va istaklarni aniqlashga qaratilgan. Bunday tadqiqotning boshqa usullari soʻzlarni birlashtirish testlari, jumlalarni toʻldirish testlari, hikoyani yakunlash testlari va shunga oʻxshash boshqa loyihaviy metodlardir. Munosabat yoki fikrni oʻrganish, ya’ni odamlar nimani his qilayotganini yoki ma’lum bir mavzu yoki muassasa haqida qanday fikrda ekanligini aniqlashga qaratilgan tadqiqot ham sifat tadqiqotidir. Sifat tadqiqotlar xulq-atvor fanlarida ayniqsa muhimdir, bu erda maqsad inson xulq-atvorining chuqur motivlarini aniqlashdir. Bundaiy tadqiqot yordamida biz odamlarni ma’lum bir tarzda oʻzini tutishga undaydigan yoki odamlarni u yoki bu narsani sevishga yoki sevmaslikka majbur qiladigan turli omillarni tahlil qilishimiz mumkin. Biroq, sifat tadqiqotlarini amalda qoʻllash nisbatan qiyin vazifa ekanligi haqida bahslashish mumkin va shuning uchun bunday tadqiqotlarni oʻtkazishda eksperimental psixologlardan maslahat soʻrash kerak.
   
4. 
   Konseptual va empirik: konseptual tadqiqotlar har qanday mavhum gʻoya (gʻoyalar) yoki nazariya bilan bogʻliq boʻlgan tadqiqotdir. Odatda faylasuflar va mutafakkirlar tomonidan yangi tushunchalarni ishlab chiqish yoki mavjudlarini qayta koʻrib chiqish uchun foydalaniladi. Boshqa tomondan, empirik tadqiqotlar faqat tajriba yoki kuzatuvlarga tayanadi, koʻpincha tizim va nazariyani toʻgʻri hisobga olmaydi. Bu ma’lumotlarga asoslangan tadqiqot boʻlib, kuzatuv yoki tajriba orqali tekshirilishi mumkin boʻlgan xulosalarga olib keladi. Biz buni eksperimental tadqiqot turi deb ham atashimiz mumkin. Bunday tadqiqotda faktlarni birinchi qoʻldan, ularning manbasidan olish va kerakli ma’lumotlarni ishlab chiqarishni ragʻbatlantirish uchun faol ravishda muayyan harakatlarni amalga oshirish kerak. Bunday tadqiqotda tadqiqotchi birinchi navbatda ish gipotezasini yoki ehtimoliy natijalar haqidagi taxminni tasavvur qilishi kerak. Keyin u oʻz gipotezasini isbotlash yoki rad etish uchun yetarli dalillarni (ma’lumotlarni) olish ustida ishlaydi. Keyin u kerakli ma’lumotlarni olish uchun tegishli odamlar yoki materiallarni manipulyatsiya qilishiga ishonadigan eksperimental loyihalarni yaratadi. Shunday qilib, bunday tadqiqot eksperimentatorning oʻrganilayotgan oʻzgaruvchilarni boshqarishi va uning ta’sirini oʻrganish uchun ulardan birini atayin manipulyatsiya qilishi bilan tavsiflanadi. Empirik tadqiqotlar ba’zi oʻzgaruvchilar boshqa oʻzgaruvchilarga qandaydir ta’sir koʻrsatishini isbotlash zarur boʻlganda mos keladi. Tajribalar yoki empirik tadqiqotlar orqali toʻplangan dalillar bugungi kunda ushbu gipotezani eng muhim qoʻllab-quvvatlash deb hisoblanadi.
   

Ba’zi boshqa tadqiqot turlari: boshqa barcha tadqiqot turlari yuqoridagi yondashuvlarning bir yoki bir nechtasining oʻzgarishi boʻlib, tadqiqot maqsadiga yoki tadqiqotni oʻtkazish uchun zarur boʻlgan vaqtga, tadqiqot oʻtkaziladigan muhitga yoki boshqa shunga oʻxshash omillarga asoslanadi. Vaqt nuqtai nazaridan biz tadqiqotni bir martalik tadqiqot yoki uzoq muddatli tadqiqot sifatida koʻrib chiqishimiz mumkin. Birinchi holda, tadqiqot faqat bitta vaqt davri bilan cheklanadi, ikkinchi holda, tadqiqot bir necha vaqt oraligʻida amalga oshiriladi. Tadqiqot oʻtkazilishi kerak boʻlgan muhitga qarab dala tadqiqotlari, laboratoriya tadqiqotlari yoki simulyatsiya tadqiqotlari boʻlishi mumkin. Tadqiqotni klinik yoki diagnostik tadqiqot sifatida ham tushunish mumkin. Bunday tadqiqotlar asosiy sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash uchun amaliy tadqiqot usullari yoki chuqur yondashuvlardan foydalanadi. Qidiruv tadqiqotlarning maqsadi gipotezalarni sinab koʻrish emas, balki ularni ishlab chiqishdir, rasmiylashtirilgan tadqiqotlar esa tekshirilishi kerak boʻlgan muhim tuzilishga va oʻziga xos farazlarga ega tadqiqotlardir. Tarixiy tadqiqotlar-bu hujjatlar, qoldiqlar va boshqalar kabi tarixiy manbalardan foydalanib oʻtmishdagi voqealar yoki gʻoyalarni, shu jumladan har qanday uzoq vaqt davomida odamlar va guruhlar falsafasini oʻrganish maqsadida amalga oshiriladigan tadqiqotlar. Tadqiqotlar, shuningdek, xulosalarga yoʻnaltirilgan va qaror qabul qilishga yoʻnaltirilgan deb tasniflanishi mumkin. Xulosaga yoʻnaltirilgan tadqiqotni olib borishda tadqiqotchi muammoni koʻtarish, tadqiqotni oldinga siljish bilan qayta loyihalash va oʻz xohishiga koʻra konsepsiyalashga tayyor. Qaror qabul qilishga yoʻnaltirilgan tadqiqot har doim qaror qabul qiluvchi uchun zarurdir va tadqiqotchi bu holda oʻz moyilligiga qarab tadqiqotni boshlash huquqiga ega emas. Operatsiyalarni tadqiq qilish qaror qabul qilishga yoʻnaltirilgan tadqiqotning namunasidir, chunki bu ijroiya boʻlimlariga ularning nazorati ostidagi operatsiyalar toʻgʻrisida qaror qabul qilish uchun miqdoriy asosni taqdim etishning ilmiy usuli.