Referat guruh: Moliya va moliyaviy texnologiyalar Topshirdi: Abdusamiyev. R qabul qildi: Soliyev. B

3-TADQIQOT YONDASHUVLARI.

Tadqiqot turlarining yuqoridagi tavsifi tadqiqotga ikkita asosiy yondashuv, ya’ni miqdoriy yondashuv va sifat yondashuvi mavjudligiga oydinlik kiritadi. Birinchisi, rasmiy va qat’iy tarzda qat’iy miqdoriy tahlil qilinishi mumkin boʻlgan miqdoriy shaklda ma’lumotlarni oydinlashtirishni oʻz ichiga oladi. Ushbu yondashuvni qoʻshimcha ravishda mantiqiy, eksperimental va imitatsion tadqiqot yondashuvlariga boʻlish mumkin. Tadqiqotga mantiqiy yondashuvning maqsadi ma’lumotlar bazasini shakllantirishdir, undan aholining xususiyatlari yoki munosabatlari toʻgʻrisida xulosa chiqarish mumkin. Bu, odatda, populyatsiyaning xususiyatlarini aniqlash uchun aholining tanlovini oʻrganadigan (soʻrovnoma yoki kuzatuv amalga oshiriladi) va keyin populyatsiya bir xil xususiyatlarga ega degan xulosaga keladigan soʻrovnomali tadqiqotni anglatadi. Eksperimental yondashuv tadqiqot muhitini ancha katta nazorat qilish bilan tavsiflanadi, bu holda ba’zi oʻzgaruvchilar boshqa oʻzgaruvchilarga ta’sirini kuzatish uchun manipulyatsiya qilinadi. Modellashtirish yondashuvi tegishli axborototlar va ma’lumotlar yaratilishi mumkin boʻlgan sun’iy muhitni yaratishni oʻz ichiga oladi. Bu boshqariladigan sharoitda tizimning (yoki uning quyi tizimining) dinamik xatti-harakatlarini kuzatishga imkon beradi. Biznes va ijtimoiy fanlar sohasidagi ilovalar kontekstida "modellashtirish" atamasi "dinamik jarayonning tuzilishini ifodalovchi raqamli model bilan ishlash" ni anglatadi. Dastlabki shartlar, parametrlar va tashqi oʻzgaruvchilarning qiymatlarini hisobga olgan holda, modellashtirish vaqt oʻtishi bilan jarayonning xatti-harakatlarini aks ettirish uchun amalga oshiriladi"². Modellashtirish yondashuvi kelajakdagi sharoitlarni tushunish uchun modellarni yaratishda ham foydali boʻlishi mumkin.

Tadqiqotga sifatli yondashuv munosabat, fikr va xulq-atvorni subyektiv baholash bilan bogʻliq. Bunday vaziyatda oʻrganish tadqiqotchining tushunchasi va taassurotlariga bogʻliq ushbu tadqiqot yondashuvi natijalarni miqdoriy boʻlmagan shaklda yoki qat’iy miqdoriy tahlilga duch kelmaydigan shaklda olishga olib keladi. Odatda, fokus-guruh intervyu usullari, proeksion usullar va chuqur intervyular qoʻllaniladi.
Tadqiqotning ahamiyati "Barcha progress (taraqqiyot) tadqiqotdan kelib chiqadi. Shubha koʻpincha oʻziga boʻlgan ishonchdan yaxshiroqdir, chunki bu tadqiqotga va tadqiqot esa, ixtiroga yetaklaydi" - bu Xadsonning mashhur iborasi boʻlib, uning kontekstida tadqiqotning ma’nosini yaxshi tushunish mumkin. Tadqiqot hajmining oshishi taraqqiyotga imkon beradi. Tadqiqotlar ilmiy va induktiv fikrlashni rivojlantiradi va mantiqiy fikrlash hamda tashkil etish odatlarini rivojlantiradi. Amaliy iqtisodiyotning bir nechta sohalarida, xoh biznes bilan bogʻliq boʻlsin, xoh umuman iqtisodiyot bilan bogʻliq boʻlgan tadqiqotlarning roli zamonaviy davrda sezilarli darajada oshdi. Biznes va hukumatning tobora murakkablashib borayotgan tabiati operatsion muammolarni hal qilish uchun tadqiqotlardan foydalanishga e’tibor qaratdi. Iqtisodiy siyosatning yordamchi vositasi sifatida tadqiqotlar hukumat va biznes uchun qoʻshimcha ahamiyatga ega boʻldi. Tadqiqotlar bizning iqtisodiy tizimimizdagi deyarli barcha davlat siyosati uchun asos yaratadi. Masalan, davlat byudjeti qisman odamlarning ehtiyojlari va istaklarini tahlil qilishga va ushbu ehtiyojlarni qondirish uchun daromadlarning mavjudligiga asoslanadi. Ehtiyojlarning qiymati ehtimoliy daromadlar bilan tenglashtirilishi kerak va bu tadqiqot oʻta zarur boʻlgan sohadir. Tadqiqotlar orqali biz muqobil siyosatni ishlab chiqishimiz, shuningdek, ushbu muqobillarning har birining oqibatlarini oʻrganishimiz mumkin.
Qaror qabul qilish tadqiqotning bir qismi boʻlmasligi ham mumkin, ammo tadqiqotlar siyosatchilarning qaror qabul qilishini osonlashtiradi. Hukumat, shuningdek, mamlakat mavjudligining barcha jihatlarini hal qilish uchun dasturlarni ishlab chiqishi kerak va ularning aksariyati toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita iqtisodiy sharoitlar bilan bogʻliq boʻladi. Dehqonlarning ahvoli, yirik va kichik biznes va sanoat muammolari, mehnat sharoitlari, kasaba uyushma faoliyati, taqsimlash muammolari, hatto mudofaa xizmatlarining hajmi va tabiati - bularning barchasi izlanish(tadqiqot)ni talab qiladigan masalalardir. Shunday qilib, tadqiqotlar milliy resurslarni taqsimlash uchun zarur deb hisoblanadi. Tadqiqot zarur boʻlgan hukumatdagi yana bir yoʻnalish - bu mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishi toʻgʻrisida ma’lumot toʻplash. Bunday ma’lumotlar iqtisodiyotda nima sodir boʻlayotganini va qanday oʻzgarishlar yuz berayotganini koʻrsatadi. Bunday statistik ma’lumotlarni toʻplash hech qanday qiyin ish emas, lekin u bir qator tadqiqot vazifalari bilan birga keladi. Hozirgi kunda deyarli barcha hukumatlar ushbu ishni bajarish uchun texnik tadqiqotchilar yoki mutaxassislarning koʻp sonli tarkibini oʻz ichiga oladi. Shunday qilib, hukumat kontekstida iqtisodiy siyosat vositasi sifatida oʻrganish uchta alohida harakat bosqichiga ega, ya’ni: (i) faktlarni doimiy ravishda toʻplash orqali iqtisodiy tuzilmani oʻrganish; (ii) sodir boʻlayotgan voqealarni tashxislash va ularning asosidagi kuchlarni tahlil qilish; va (iii) prognoz, ya’ni voqealarning kelajakdagi rivojlanishini bashorat qilish.
Tadqiqotlar biznes va sanoatning turli xil operatsion va rejaviy vazifalarini hal qilishda alohida ahamiyatga ega. Operatsion va bozor tadqiqotlari motivatsiya tadqiqotlari bilan bir qatorda muhim hisoblanadi va ularning natijalari koʻp jihatdan biznes qarorlarini qabul qilishga yordam beradi. Bozorni oʻrganish-bu samarali sotib olish, ishlab chiqarish va sotish siyosatini ishlab chiqish maqsadida bozorning tuzilishi va rivojlanishini oʻrganish. Operatsion tadqiqotlar xarajatlarni minimallashtirish yoki foydani koʻpaytirish yoki optimallashtirish muammolari deb atash mumkin boʻlgan biznes muammolarini hal qilish uchun matematik, mantiqiy va analitik usullarni qoʻllashni anglatadi. Odamlar nima uchun oʻzlarini qanday tutishlarini aniqlashga qaratilgan motivatsion tadqiqotlar asosan bozor xususiyatlari bilan bogʻliq. Boshqacha qilib aytganda, bu iste’molchilar (bozor) xattiharakatlarining sabablarini aniqlash bilan bogʻliq. Bularning barchasi biznes qarorlarini qabul qilish uchun mas’ul boʻlgan biznes va sanoatdagi odamlarga katta yordam beradi. Talab va bozor omillari boʻyicha tadqiqotlar biznesda katta foyda keltiradi. Kelajakdagi talab, firma yoki sanoat toʻgʻrisida xabardor boʻlish, odatda, yetkazib berish jadvalini prognoz qilinadigan imkoniyatlar doirasida sozlash qiyin emas. Bugungi kunda bozor tahlili biznes siyosatining ajralmas vositasiga aylandi. Oxir-oqibat prognoz qilingan daromadlar toʻgʻrisidagi hisobotga olib keladigan biznes byudjeti asosan savdo hisob-kitoblariga asoslanadi, bu esa oʻz navbatida biznes tadqiqotlariga bogʻliq. Savdo prognozini tuzgandan soʻng, siz samarali ishlab chiqarish va investitsiya dasturlarini tuzishingiz mumkin, qaysiki, ularning atrofida sotib olish va moliyalashtirish rejalari guruhlangan. Shunday qilib, tadqiqotlar intuitiv biznes yechimlarini yanada mantiqiy va ilmiy yechimlar bilan almashtiradi. Tadqiqotlar sotsiologlar uchun ijtimoiy munosabatlarni oʻrganishda va turli xil ijtimoiy muammolarga javob izlashda bir xil darajada muhimdir. Bu shunchaki bilim uchun bir nechta narsalarni bilishdan intellektual qoniqish hosil qiladi, shuningdek, sotsiolog uchun narsalarni yaxshiroq yoki samaraliroq qilishni bilish uchun amaliy foyda keltiradi. Ijtimoiy fanlar boʻyicha tadqiqotlar oʻz-oʻzidan bilim bilan ham, amaliy muammolarni hal qilishda qanday hissa qoʻshishi mumkinligini bilish bilan ham bogʻliq. "Bu ikki tomonlama urgʻu, ayniqsa, ijtimoiy fanlarga tegishli boʻlishi mumkin. Bir tomondan, uning fan sifatida mas’uliyati odamlarning oʻzaro ta’sirining butun spektrini tushunish va prognozlash imkonini beradigan tamoyillar toʻplamini ishlab chiqishdir. Boshqa tomondan, uning ijtimoiy yoʻnalishi tufayli u tobora koʻproq insoniy munosabatlarning dolzarb muammolarini hal qilishda amaliy qoʻllanma uchun murojaat qilinmoqda"³.
Yuqorida aytib oʻtilganlarga qoʻshimcha sifatida, tadqiqotning ahamiyatini quyidagi fikrlarni hisobga olgan holda ham tushunish mumkin: (a) magistrlik yoki doktorlik dissertatsiyasini yozishi kerak boʻlgan talabalar uchun tadqiqotlar martaba yoki ijtimoiy tuzilmada yuqori mavqega erishish yoʻlini anglatishi mumkin; (b) tadqiqot metodologiyasi boʻyicha mutaxassislar uchun mavjud boʻlish vositalari manbasini anglatishi mumkin; (c) faylasuflar va mutafakkirlar uchun tadqiqotlar yangi gʻoyalarga chiqish yoʻlini anglatishi mumkin; (d) yozuvchilar va ayollar uchun tadqiqotlar yangi uslublarni rivojlantirish va ijodiy ishlarni anglatishi mumkin; (e) tahlilchilar va ziyolilar uchun tadqiqot yangi nazariyalarni umumlashtirishni anglatishi mumkin. Shunday qilib, tadqiqotlar bilim uchun bilim va turli xil biznes, davlat va ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun muhim tavsiyalar manbai hisoblanadi. Bu oʻz sohasidagi yangi ishlanmalarni yaxshiroq tushunishga imkon beradigan rasmiy ta’limning bir turi.