Referat ishi mavzu: Glaballashuv va Xalqaro terrorizim masalalari. Ilmiy rahbar: Toshkent 2022

Xalqaro terrorizm. Xalqaro terrorizm tushunchasi davlatlar, xalqaro tashkilotlar, siyosiy partiya va harakatlarni beqarorlashtirishga qaratilgan siyosiy qo‘poruvchilik faoliyatini ifodalaydi. U alohida siyosiy arboblarni o'ldirish yoki ularga qasd qilish orqa xalqaго ijtimoiy-siyosiy aks-sado beradigan buzg‘unchi siyosiy harakatlarni ifodalash uchun ham ishlatiladi.
Terrorchilik harakatlarining:
— xalqaro huquq himoyasidagi obyekt yoki subyektlarga qarshi qaratilgani;
— davlatlar chegaralarini buzish orqali amalga oshirilishi;
— a’zolari lkki yoki undan ortiq davlat fuqarolari, shu jum - ladan, yollanma shaxslar bo'lgan ekstremistik guruhlar tomonidan sodir etilishi;
— ekstremistik guruhlar tarkibida qo‘poruvchilik harakatlari bo‘yicha xorijlik yo‘riqchilarning qatnashishi;
— ekstremistik guruh a’zolarining boshqa davlatlar hududida tashkil etilgan maxsus lagerlarda tayyorgarlik ko‘rishi;
— tayyorgarlik ko‘rish va qo‘poruvchilikni sodir etishda xorijiy davlatlar va ekstremistik uyushmalar yordamidan, xalqaro tus olgan noqonuniy qurol-yarog‘ savdosi va narkobiznesdan keladigan moliyaviy manbalardan foydalanilishi, uning xalqaro terrorchilik xuruji ekanini ko‘rsatuvchi asosiy belgilardan hisoblanadi.
Muayyan mamlakat hududida sodir etilgan terrorchilik xurujida qayd etilgan u yoki bu belgilarning bo‘lishi, unga xalqaro maqom berilishi va shundan kelib chiqib, unga mos choralar ko‘rilishiga olib keladi.
Qayd etish lozimki, terror OAV tarqatayotgan ma’lumotlardan keng foydalanadi. Bunday m a’lumotlar terrorning hukumatni va jamiyatni o‘zi istaganini qildirishida foydalanadigan eng asosiy omilidir. Вu kabi ma’lumotlar terrorizmga o ‘zi tanlagan odamlarini istagan o‘rinlarga qo‘yishga ko‘plab imkoniyatlar yaratib beradi. Terrorchilar sodir etadigan har bir akt, terrorning umumiy faoliyatidagi har bir kichik to‘qnashuv ham ular ko‘rsatgan sabablariga e ’tiborni tortish uchundir. Hech qanday demokratiya terror bilan murosa qila olmaydi. Boisi terrorizm demokratiyaning har qanday zulmni, o‘z vaqtida, muhokama qilish, tinch va murosaga tayangan holda to‘g ‘rilash mumkin degan qarashlarini mutlaqo inkor etadi. Qotillik va vayronagarchiliklar orqali terroristlar oshkora qo‘rqitadilar va oxir oqibat o ‘z maqsadlariga erishadilar, chunki bunday m a’lumotlar e ’lon qilinadi.
An’anaviy terrorchilarning maqsadlaridan shuni anglash mumkinki, tig‘iz paytlardagi yangiliklarni tez-tez qo‘yilishi orqali ular rejalashtirgan maqsadlariga erishganlar. Masalan, 1975-yildan ilgari Niderlandiyadagi poyezdni garovga olishganidagi holatni keltirish mumkin.
Qisman, vahimachilar va minimalistlar o‘rtasidagi uzoq davom etgan tafovut fanning jismoniy va ijtimoiy sohalariga o ‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Sobiqlarga eng yomon choralar mavjud edi, chunki ular kimyoviy va biologik agentlardan hamda ularning zaharligini oshiruvchi texnik talablardan xabardor edilar; kelgusida qanday hodisa ro‘y berishi ularni tashvishga solardi. Ammo, tarixchilar va siyosatshunoslar bu jarayonga skeptik yondashib, «qurolning salohiyati va uni ishlatish qobiliyati o‘rtasida doim katta bo‘shliq bo‘lgan», deyishadi. Tarixchi va siyosatshunoslarning xavotiri «nima yuz berishi mumkin» kabi faraziy savollar emas balki «o‘tmish asosida kelajak qanday kutilishi mumkin» kabi savol tashvishga solardi.
Qayg‘uli bashoratlar optimistiklarga qaraganda ancha ehtiyotkordir, chunki, agar qayg‘uli bashoratlar ushalmasa, ular hali ham aqlli fikrni bildiradi, ammo tahdidni to‘g‘ri baholay ololmay xato qilishgan paytida ular m as’uliyatsiz ko‘rinadilar. Shunga qaramay, o‘rta ohangda kelib chiqqan bu kabi «ehtiyotkorlik» o‘z xavfiga ega, chunki resurslar cheklangan va ular deyarli cheksiz hisoblangan zaifliklarga qaratilib yanada samarali tarqatilishi mumkin.
Bundan tashqari, tarixdan, zaifliklarga qaraganda tahdidlarga ko‘proq e ’tibor berish maqsadga muvofiq bo‘lgan. Terrorchilar, azaldan ommaviy qirg‘in qurollaridan (OQQ) foydalanishmagan, chunki bu kabi qurollar mantiqiy ushlab turishga legal darajada effektiv bolgan. Shunga ko‘ra, OQQdan foydalanishga imkoni bo‘lgan davlatlar NGOga OQQlarni yetkazib berganligi dargumon edi, chunki ulardan oqilona foydalanish bilan aslida ulardan foydalanishni oldini olish zarur edi.
Agarda, noan'anaviy terrorchilar guruhi shu kabi qurollar bilan ta’minlanganida ham, ularni ta’minlagan davlat ham ishonchsiz terrorchilar tomonidan yoki qasos sifatida boshqa davlatlar tomonidan katta xavf ostida bolar edi. Bundan tashqari, yuqorida ta’kidlanganidek, ommaviy qurbonlar, siyosiy taraf va xususan, cheklangan maqsadga ega bo‘lgan an’anaviy terrorchilar tomonidan kuzatilmagan. Siyosatchilar, kerakli chegaralarni yuklaydi, xattoki bu terrorizmga aloqador bo‘lsa ham, chunki an’anaviy cheklovlar ham mavjud ekanini unutmaslik lozim. Oddiy terrorchilar begunohlarni oidiradi, ammo OQQ bilan ta’minlangan terrorchilar haddan ziyod ko‘p odamlarni hech bir sababsiz qirib yuboradi. Bundan tashqari, OQQ undan foydalanayotgan paytda ham xavfli, ham qimmatdir, shuning uchun ko ‘pchilik terrorchilar qurol va portlovchi qurollar kabi oddiy, arzon va ishonchli qurollarni afzal ко ‘rishadi. Siyosiy analitiklar OQQlarning terrorchilar tomonidan muvaffaqiyatli foydalanilayotganiga skeptik qarayotgan bir paytda, qarama-qarshi tomonda mavjud shubhalarga statistik dalillar bor edi. Davlat departamenti va St. Andrews universiteti va Rand korporatsiyasi dalillariga asosan ta’kidlash lozimki, terroristik hujumlar 1970—1990-yillar mobaynida raqamlarda pasayganini ko'rsatgan bir paytda, aslida ularning soni oshgan deb ko‘rsatilgan. 2000-yil CSIS hisobotida bu mavzuga doir quyidagi m a’lumotlar keltiriladi: «Xususan tashvish, — muallif qayd qiladi, — shunday guruhlarning kelib chiqishi-ki, ularning maqsadi hukumat bilan savdolashish yoki o‘z nuqtayi nazarini jamoatchilikka singdirish emas, balki insoniyatga, ular nafratlanadigan tizimga katta hajmdagi talafot ko‘rsatishdir». 1990-yillarda o‘zyurishini boshlagan bir qancha guruhlar «siyosiy muammolarni keltirib chiqarish yoki hokimiyatni qolga olishni asosiy maqsad qilib olishmagan». Buning o ‘rniga ularning ko‘pchiligi «xalqiga maksimal darajada zarar yetkazishni maqsad qilishgan». 1993-yilgi Jahon Savdo Markaziga hujum qilinishdan asosiy maqsad, «Egizak» binolarning qulashiga qasos sifatida ko ‘p sonli insonlarning umrini olish bo‘lgan degan mulohazalar bo ‘lib o ‘tgan. Letallikning o ‘sish yo ‘nalishi o ‘z-o ‘zidan, xuddi zinapoya OQQ tomon ketayotqanidek, dahshatli edi1