Referat jumısı NÓkis-2023

Àjiniyaz atındaģı Nòkis màmleketlık pedagogikalıq institutı sırtqı bòlim MEKTEPKE SHEKEMGI TA’LIM qàniygeligi 3- kurs studenti Klishbayeva Bibinazdin’
Balalar psixologiyasi ham psixodiagnostikasisi pàninen o’z-betinshe tayarlaģan


REFERAT
jumısı

NÓKIS-2023


Balalar psixologiyasi hám psixodiagnostikasi pániniń tiykarg’i há’m járdemshi metodlari


Joba
1. Balalar psixologiyasi hám psixodiagnostikasi pániniń rawajlanıw tariyxı.
2. Balalar psixologiyasi pániniń predmeti, maqseti hám wazıypaları.
3. Pánniń tiykarǵı kategoriyalari.
4. Balalar psixologiyasi pániniń predmeti, maqseti hám wazıypaları.

1. Balalar psixologiyasi tariyxı.

Psixologiya tariyxı -bul áwele insaniyat tárepinen haywanlarǵa hám insanǵa tán bolǵan psixik turmıs hádiyseleri haqqındaǵı bilimlerdiń az-azdan toplanıp boorish tariyxı bolıp tabıladı. Insannıń óz-ózi haqqındaǵı bilimlerdi toplap hám de tereńlashtirib barıwı bolıp tabıladı. Álbette, psixologiya tariyxında túrlishe qarawlar hám jónelisler bolıwına qaramastan, bul pánniń predmati, yaǵnıy haywan hám insanlarǵa tán bolǵan psixika, psixik turmıs birdeylicha qolaveradi. Tariyxıy tárepten psixologiyaning úyreniw predmeti emes, bálki sol predmetti túsiniw, psixik turmıs mánisin túsiniw ózgerip keldi.
Psixologiya predmetin túsiniw degi zárúrli ózgerisler, jańa psixologiyalıq tekseriw metodlarınıń jaratılıwı hám de olardıń keń qollanıw etiliwi, ilimiy-filosofiyalıq oylawdıń ulıwma baǵdarı psixologiya pániniń tariyxıy rawajlanıwındaǵı ayrıqshalıqlardı belgilep berdi.
2. Ulıwma psixologiya pániniń bir qansha tarawları bolıp, olardan biri-balalar psixologiyasi hám pedagogic psixologiya bolıp tabıladı. Sol sebepli balalar psixologiyasi ulıwma psixologiyadan ajralıp shıqqan. Balalar psixologiyasi ǵárezsiz pán retinde balanıń tuwılǵan waqtınan baslap voyaga etgenge shekem bolǵan dáwirindegi psixik rawajlanıwdı úyrenedi. Bunnan tısqarı, balalar psixologiyasi arnawlı bir jas daǵı balalarǵa tán ulıwma psixologiyalıq ayrıqshalıqlarnigina emes, bálki hár bir balanıń shaxsına tán bolǵan individual ayrıqshalıqlardı da úyrenedi. Sol sebepli mekteptagi tálim-tárbiya jumısları tiykarlanatuǵın pánler arasında balalar psixologiyasi bólek orında turadı.
Balalar psixikasining rawajlanıwın ilimiy baqlawǵa daslep ataqlı tábiyaatshonoslardan Charl'z Darvin jol ashtı. Charl'z Darvin bala psixikasining rawajlanıwın baqlawǵa tiyisli óziniń kúndelik yad tipidagi shıǵarmasın nash etken edi. Psixikaning eń joqarı basqıshı bolǵan ań máselesine kelsek, ań uzaq evolitsion rawajlanıw nátiyjesi retinde tek insangagina xos bolıp tabıladı. Ań social -tariyxıy sharayatta adam miynet iskerliginiń quram tabıwı hám de til járdeminde basqa adamlar menen munasábette bolıwı nátiyjesi bolıp tabıladı. Sonday eken, sananıń birinshi xarakteristikası unig túrli bilimler jıyındısınan ibarat ekenligi bolıp tabıladı. Sananıń ekinshi xarakteristikası adamdıń óz-ózin ańǵarıw protsessida kórinetuǵın boldı. Adam tiri barodlar tariyxında birinshi bolıp ob'ektiv dunyadan ajralıp shıqtı hám ózin aylana daǵı ortalıqqa keri etip qoydı. Ekenin aytıw kerek, adam mudamı qandayda bir bir iskerlikte boladı. Hár qanday iskerliginiń bolsa óz maqsati hám motivları boladı. Iskerlikte kirisiwden aldın maqset hám motivlardı belgilew sananıń úshinshi xarakteristikası esaplanadı. Balalar psixologiyasi túrli jas daǵı balalardıń psixik rawajlanıw nizamlıqların ilimiy túrde ashıp beriwi kerek. Balalar psixologiyasi I. P. Pavlovning oily nerv iskerligi haqqındaǵı táliymatı tiykarında túrli jas daǵı balalar psixik proseslari hám qásiyetleriniń nerv-fiziologikalıq tiykarların úyreniwi kerek. Áne sol tiykarǵı wazıypaları menen bir qatarda balalar psixologiyasi taǵı bir neshe áhmiyetli máseleler menen xam shuǵıllanadı. Mısalı, balalar psixologiyasi-balalar psixik rawajlanıwına aktiv tásir etiwshi faktorlardı anıqlap beredi. Balalar psixologiyasi bul wazıypalardı hal eter eken, bunıń menen ol tárbiyashilerdiń hám ata-analardıń tálim-tárbiya maydanınan júrgizetuǵın jumısların ilmuy tiykarda shólkemlestiriwge járdem beredi.
Balalar psixologiyasining basqa pánler menen baylanısı.
Balalar psixologiyasi bir qansha pánler menen ajıralmas baylanısda bolıp, bul pánler qolǵa kiritip atırǵan faktlardan, nizamlıqlar hám de jańa ashılıwlardan keń paydalanadı. Balalar psixologiyasi tálim-tárbiyanıń maqseti, jol-jobaları hám wazıypalarına tiyisli pikirlerdi pedagogika páninen aladı. Lekin sonıń menen birge balalar psixologiyasi pedagogika pánine de jaqınnan járdem beredi. Balalar psixologiyasi bir qatar biologic pánler menen, birinshi náwbette, balalar anatomiyası hám de fiziologiyasi menen bo'g'liq bolıp tabıladı. Bul pánler balanıń jası ulǵayıwı menen júzege keletuǵın anatomic hám fiziologikalıq ózgerisler haqqında maǵlıwmat beredi hám de psixik rawajlanıw jolin ilimiy túsiniwge járdem beredi. Balalar psixologiyasi balalar gigienası, balalar daǵı keselliklerdi uyreniwshi pediatriya hám balalar psixopatalogiyasi menen de baylanıslı. Bul pánler balalar psixik tarqaqqiyotining normal baratırǵanlıǵın tereńrek biliw hám normal rawajlanıwdan búklem sebeplerin ańǵarıw múmkinshiligin beredi. Balalar psixologiyasi balalar ádebiyatı menen de málim dárejede baylanıslı bolıp tabıladı. Balalar psixologiyasi balalardıń jeke qásiyetlerin úyreniwde túsindiriwde balalar ádebiyatınan, atap aytqanda, avtobiografik dóretpelerden keń paydalanadı.
3. Mulokot bala shaxsı rawajlandiriwdiń tiykarǵı faktorı.
Uz-zini ańǵarıw hám motivatsion tarawiniń rawajlanıwı.
Emotsiya hám xim - tuygu rawajlanıwınıń jeke aspektlari.
Shıdamlılıqlik tarawdıń rawajlanıwı.
Shaxs axlokiy sapalarınıń qáliplesiwi.
Balada kanday jeke sapalardıń quram tabıwı kup jixatdan onıń átirapdaǵılar menen bulgan uzaro munasábeti xarakterine boglik bolıp tabıladı.
Neofreydistlar (Freydning dawamshıları) balalardıń úlkenlerge bulgan munasábeti qáliplesiwinde onaning urni xal kiluvchi axamiyatga yega dep xisoblaydilar. Olardıń pikrine qaraǵanda buǵan sebep sonda, ana balanıń 'orol mútájliki'ni kondiradi. Birok nege bulmasa onasidan ayrilib kolgan balalardıńn xam fizikalıq hám psixik jixatdan normal rawajlanıwı xolatlari ushraydı balanıń onı oziklantirmagan ol menen fakatgina uynagan yamasa mulokatga kiriwgen úlkenlerge kattik boglanib kolishini neofreydisk pozitsiyadan turıp kanday kilib túsindiriw múmkin? Biologiyalıq omilning rolin nutklashtiruvchi psixoanalitik jantasıw bul sorawlarǵa juwap beraolmaydi.
'Impirinting' - kayd etiw teoriyasınıń tárepdarları xam átirapdagilarga bulgan munasábetiniń qáliplesiwinde dáslepki tájiriybe áhmiyetli birinshi dárejeli axamiyatga iye, dep xisoblaydilar. 'Impirting' gipotezasiga muvofik dáslepki balalıq dáwirindegi balalarda olar menen turaqlı mulokotda buluvchi kisiniń qásiyetleri - tashki kiyofasi, dawısı, kiyimi xidi kayd etip kolinadi.
M. I. Lisina basshılıǵındaǵı eksperimental tadkikotlar sonı kursatadiki, insan mútájlikiniń dáslepki jeti jılı dawamında balalar hám úlkenler urtasidagi mulokotning bir neshe forması ketma ket payda boladı xamda bir-biriniń urnini almastıradı.
Biliw mulokotida bala úlkenler menen átirap dunyadaǵı zat hám hádiyse muxokama etedi. Bunda bala qandayda bir bir zat xakida aytıp beriwi, sorawlar menen shaqırıq etiwi, úlkenlerden geypara zat aytıp beriwlerin ótinish etiwi múmkin.
M. I. Lisinaning pikrine qaraǵanda, naǵız ózi zatlar balanıń social mútájlikleri quramında oraylıq urındı iyeleydi.
Shańaraq balanı urab turǵan ortalıqtıń eń áhmiyetli bugini bolıp tabıladı. Onıń bala shaxsı qáliplesiwine kursatadigan tásiri benixoya úlken bolıp tabıladı. Balanıń mustakilligi salıstırmalı bulib Ol, ol kup jixatdan úlkenler kapustaogi hám járdemine mútáj boladı.
Psixiatrlarning atap ótiwishe balanı xaddan tashkari kattik kúllıq menen tárbiyalaw ol jaǵdayda nevrozlarni hám psixozsteniyani keltirip chikaruvchi faktorlarınan biri bolıp tabıladı. Balalarǵa shańaraqqa tiyisli tásir etiwdiń 'demokratik' forması ushın kuyidagilar tán.
Balaǵa kup zatqa ruxsat beriledi, balabilan kup kontakt kilinadi., oǵan isenim hám xurmat menen munasábette bulinadi, áke analardıńlar bular bulmas takiblarini kuymaslikka háreket etediler, bunıń urniga olar balalarǵa shańaraqtaǵı tártip koidalarni túsindiriwge ıntıladılar, ılajı bolǵanınsha balalarınıń sorawlarına juwap beriwine, olardıń kizikuvchanligiga háreket etediler.
Sol zat aniklanganki, 'avtoritar' hám 'demokratik' shańaraqlarda tárbiyalaniwshi balalardıń jeke qásiyetlerinde arnawlı bir fark ámeldegi boladı. 'demokratik' shańaraqlardıń perzentleri dóretiwshilikke moil, ǵayratkor, liderlikka intiluvchan, konformizmni (gruppa pikirine baǵınıqlı bulishni) biykar etiwshi social munasábetlerinde kuprok emotsiyalarni xis etiwshi boladılar.
Sotsiometrik tájiriybelerden málim bulishicha shańaraqtaǵı ortalıq jilik, ata-ana hám bala urtasidagi munasábetler demokratiyalıq tiykarda kurilgan bulsa bala uz tegdoshlarining arasında jámáátte yukori mavkeyga kerisinshe nosoglom shańaraqta tárbiyalanıp atırǵan balalar talay tómen mavkega iye boladılar.
4. Balalar psixikasining rawajlanıwın ilimiy baqlawǵa daslep ataqlı tábiyaatshonoslardan Charl'z Darvin jol ashtı. Charl'z Darvin bala psixikasining rawajlanıwın baqlawǵa tiyisli óziniń kúndelik yad tipidagi shıǵarmasın nash etken edi. Psixikaning eń joqarı basqıshı bolǵan ań máselesine kelsek, ań uzaq evolitsion rawajlanıw nátiyjesi retinde tek insangagina xos bolıp tabıladı. Ań social -tariyxıy sharayatta adam miynet iskerliginiń quram tabıwı hám de til járdeminde basqa adamlar menen munasábette bolıwı nátiyjesi bolıp tabıladı. Sonday eken, sananıń birinshi xarakteristikası unig túrli bilimler jıyındısınan ibarat ekenligi bolıp tabıladı. Sananıń ekinshi xarakteristikası adamdıń óz-ózin ańǵarıw protsessida kórinetuǵın boldı. Adam tiri barodlar tariyxında birinshi bolıp ob'ektiv dunyadan ajralıp shıqtı hám ózin aylana daǵı ortalıqqa keri etip qoydı. Ekenin aytıw kerek, adam mudamı qandayda bir bir iskerlikte boladı. Hár qanday iskerliginiń bolsa óz maqsati hám motivları boladı. Iskerlikte kirisiwden aldın maqset hám motivlardı belgilew sananıń úshinshi xarakteristikası esaplanadı. Balalar psixologiyasi túrli jas daǵı balalardıń psixik rawajlanıw nizamlıqların ilimiy túrde ashıp beriwi kerek. Balalar psixologiyasi I. P. Pavlovning oily nerv iskerligi haqqındaǵı táliymatı tiykarında túrli jas daǵı balalar psixik proseslari hám qásiyetleriniń nerv-fiziologikalıq tiykarların úyreniwi kerek. Áne sol tiykarǵı wazıypaları menen bir qatarda balalar psixologiyasi taǵı bir neshe áhmiyetli máseleler menen xam shuǵıllanadı. Mısalı, balalar psixologiyasi-balalar psixik rawajlanıwına aktiv tásir etiwshi faktorlardı anıqlap beredi. Balalar psixologiyasi bul wazıypalardı hal eter eken, bunıń menen ol tárbiyashilerdiń hám ata-analardıń tálim-tárbiya maydanınan júrgizetuǵın jumısların ilmuy tiykarda shólkemlestiriwge járdem beredi.

PAYDALANILG’AN ADEBIYATLAR

1. E. G'. G'oziev “Ontogencz psixologiyasi”. Noshir, T.: 2010
2. G. S. Abramova “Vozrastnaya psixologiya” Uchebnoe posobie dlya studentov vuzov-MTs “Izd-vo” 2001.- 621 s
3. N. I. V'yunova “Psixologicheskaya gotovnost' rebenka k obucheniyu v shkole” Rossiya M.:2003

Qosımsha ádebiyatlar

1. M. G. Davletshin hám basqalar “Jas dáwirler hám pedagogikalıq psixologiya” TDPU, T.: 2004
2. Nıshanova Z. T., Alimova G. K. “Balaiar psixologiyasi jáne onı oqıtıw metodikasi”. TDPU, T.; 2005
3. E. E. Sokolova “Psixologiya razvitiya cheloveka” Rossiya. M.:2001

Elektron tálim resursları :

1. wwvv, tdpu. uz
2. www.pedagog, uz
3. www. Zıyanet. uz
4. www. edu. uz
5. tdpu-INTRANET.ped
6. www. sóylew. intal. uz