Joqarı Bilimlendiriw pán hám innovaciyalar Minstirligi Nókis Innovaciyalıq Ínstitutı 21- gruppa talabası Meńlibaev Ernazardıń Ekanomikalıq teoriya páninen
ÓZ BETINSHE JUMISI
Tema:Ekanomikalıq sistemanıń túrleri
Qabıllaǵan: Shayniyazov.Z
Orınlaǵan: Meńlibaev.E
Nókis-2023
Tema : Ekonomikalıq sistema túrleri
Joba :
1. Ekonomikalıq sistema ne?
2. Tiykarǵı ekonomikalıq sistemalar
3. Ekonomikalıq sistema duzilisi
Tiykarǵı wazıypalar
Juwmaq
Ekonomikalıq sistema -mámlekette ekonomikalıq tovarlardı islep shıǵarıw, bólistiriw, almastırıw hám tutınıw qılıwda ekonomikalıq munasábetlerdiń forması hám mazmunın belgileytuǵın principler, qaǵıydalar hám nızamlı túrde bekkemlengen normalar kompleksi. Ekonomikalıq sistema bul ulıwma ekonomikalıq strukturanı quraytuǵın óz-ara baylanıslı elementlerdiń kompleksi bolıp tabıladı. Ekonomikalıq strukturalardıń 4 túrin ajıratıw ádetiy hol bolıp tabıladı: dástúriy ekonomika, buyrıqpazlıq ekonomikası, bazar ekonomikası hám aralas ekonomika. Ekonomikalıq sistemanı birinshi bolıp Joqlıq Smit 1776 jılda kórip shıqqan. Ekonomikalıq sistemanı anıqlawda hár qıylı jantasıwlar ámeldegi, mısalı, ekonomikalıq sistema bul islep shıǵarıw usılı, yaǵnıy. óndiriwshi kúshlerdiń birligi hám olarǵa sáykes keletuǵın islep shıǵarıw munasábetleri (bul marksistik jantasıw );yoki bul ulıwma ekonomikalıq mápler menen birlestirilgen adamlar (jámiyet) jámiyetshiligi;yoki bul insan jáne social óndiristiń birligi hám basqalar.
Hár qanday ekonomikalıq sistema dus keledi uchta tiykarǵı mashqala :
-nima islep shıǵarıw kerek?, yaǵnıy qanday tovarlar hám xızmetler;
-qanday islep shıǵarıw kerek?, yaǵnıy qanday islep shıǵarıw quralları arqalı ;
-kim tutınıw etedi?, yaǵnıy kimga xizmet etiw kerek
Jámiyet bul tiykarǵı sorawlarǵa qanday juwap beriwine qaray, ekonomikalıq sistemalardıń túrleri ajratıladı.
1) Bazar ekonomikası 3) Basqarıw ekonomikası
2) Aralas ekonomikası 4) Dástúriy ekonomikası
Dástúriy ekonomika
Dástúriy ekonomika -asosiy sorawlarǵa juwaplar úrp-ádetlerge tıykarlanıp, úrp-ádetler tiykarında (Afrika, Avstraliya qáwimlerinde) beriledi. Bunday ekonomikada texnologiyalar dástúriy hám turaqlı bolıp, islep shıǵarılǵan ónim túrleri derlik ózgeriwsiz qalıp atır. Dástúriy ekonomika tabiiy óndiriske tiykarlanǵan. Ádetde kúshli awıl xojalıǵı tárepkashligi bar. Dástúriy ekonomika klanlik, nızamlılastırılgan múlkke, kastalarga bóliniw hám sırtqı dúnyadan ajralıp qalıw menen ajralıp turadı. Dástúriy ekonomikada úrp-ádetler hám aytılmaǵan nızamlar kúshli. Jeke rawajlanıw dástúriy ekonomikada júdá sheklengen jáne social piramidada joqarı bolǵan bir social gruppadan basqasına ótiw derlik múmkin emes. Dástúriy ekonomika kóbinese pul ornına ayırbaslawdı isletedi. Bunday jámiyette texnologiyanıń rawajlanıwı júdá tómen. Endi dástúriy ekonomikaǵa iye mámleketlikler qatarına kiretuǵın mámleketler derlik qalmadı. Eger birpara mámleketlerde dástúriy turmıs tárizin alıp baratuǵın izolyatsiya etilgen jámáátlerdi, mısalı, Afrika daǵı qáwimlerdi ajıratıw múmkin, olar uzaq ájdadlarınan talay parq etpeytuǵın turmıs tárizin aparıwadı. Soǵan qaramay, hár qanday zamanagóy jámiyette ájdadlar dástúrlerinediń qaldıqları elege shekemge shekem saqlanıp kelinip atır. Dástúriy sistema bolǵan mámleketlerde kishi qolı ónim islep shıǵarıw ekonomikada húkimranlıq etetuǵın kóplegen dıyxan hám ónermentshilik fermaları tárepinen usınıs etiledi. Salıstırǵanda jaman rawajlanǵan milliy isbilermenlik sharayatında sırt el kapitalı kórip shıǵılıp atırǵan mámleketler ekonomikasında úlken rol oynaydı. Jámiyet turmısında úrp-ádetler hám úrp-ádetler hám úrp-ádetler, diniy materiallıq qádiriyatlar, kasta hám klass bólindileri, sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwdı sheklew ústin turatuǵın wazıypa.
Tiykarǵı ekonomikalıq wazıypalardı sheshiw hár qıylı usıllarda ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye. Dástúriy sistema ushın bunday ózgeshelik xarakterlenedi - mámlekettiń aktiv roli. Byudjet arqalı milliy dáramatlardıń úlken bólegi dep qayta bólistiriw, mámleket infratuzilmani rawajlandırıwǵa hám xalıqtıń eń jarlı qatlamların social qollap-quwatlawǵa járdem beredi. Dástúriy ekonomika áwladdan -áwladqa etkazilgan dástúrlerge tiykarlanadı. Bul dástúrler anıqlanadı, islep shıǵarıw ushın ónimler hám xızmetler ámeldegi hám qanday da. Tovarlar dizimi, islep shıǵarıw texnologiyası hám tarqatıw mámleket klientlerine tiykarlanǵan. Jámiyet aǵzalarınıń ekonomikalıq rolı genetikası hám jeke baylanısı menen belgilenedi. Ekonomikanıń bul túri búgingi kúnde rawajlanbaǵan mámleketlerde saqlanıp qaladı, bunda texnikalıq rawajlanıw úlken qıyınshılıqlarǵa dus keledi, onıń ushın bul sistemalarda dástúrler, dástúrlerde bajıxanalardı buzadı. Dástúriy ekonomikanıń abzallıqları 1) turaqlılıq ;
2) boljaw ;
3) sapalı I. katta muǵdarda Jaqsı.
Ayriqsha ayrıqshalıqlar :
1) júdá sıpayıshıl texnologiyalar ;
2) qol miynetiniń ústinligi;
3) eski úrp-ádetlerge muwapıq barlıq tiykarǵı ekonomikalıq máseleler sheshiledi;
4) ekonomikalıq turmıstı shólkemlestiriw hám basqarıw Keńes qararları tiykarında ámelge asıriladı. Dástúriy ekonomikalıq sistema : Burkina Faso, Burundi, Bangladesh, Afganistan, Benin. Bular dúnyanıń eń kem rawajlanǵan mámleketleri. Ekonomika awıl xojalıǵına qaratılǵan. Kóplegen mámleketlerde xalıqtıń milliy (folk) gruppaları formasında ústinlik etedi. Xalıq jan basına GNP 400 dollardan aspaydı.
Buyrıq ekonomikası (joybarlastırılǵan yamasa oraylastırılǵan ) -barcha sorawlarǵa juwaplar jobalar járdeminde beriledi (SSSR, Arqa Evropa, Kitay, Kubada ), islep shıǵarıw qurallarına jámiyetlik múlki xarakterli bolıp tabıladı. Buyrıq ekonomikası -buyrıqlı yamasa rejeli ekonomika neni, qanday, kim ushın hám qashan islep shıǵarıwdı oraylasqan halda sheshiwi menen xarakterlenedi. Tovarlar hám xızmetlerge bolǵan talap statistikalıq maǵlıwmatlar hám mámleket administraciyasınıń jobaları tiykarında belgilenedi. Basqarıw ekonomika joqarı islep shıǵarıw hám monopoliyanıń koncentraciyası menen ajralıp turadı. Islep shıǵarıw faktorlarına jeke menshikshilik derlik shıǵarıp taslanǵan yamasa menshikli biznestiń rawajlanıwda úlken tosıqlar bar. Joybarlastırılǵan ekonomikada artıqsha islep shıǵarıw daǵdarısı itimaldan jıraq emes. Sapalı tovarlar hám xızmetlerdiń etiwmasligi múmkinshiligı joqarı bolıp barıp atır. Haqıyqattan da, ne ushın qasında qasıńızda eki dúkan qurıw kerek yamasa ne ushın sapasız úskenelerdi óndiriste aldıńǵı úskenelerdi islep shıǵıw kerek - bunıń alternativ variantı ele da joq. Joybarlastırılǵan ekonomikanıń unamlı táreplerinen resursların, ásirese, insan resurslarini tejewdi bólek atap ótiw kerek. Bunnan tısqarı, joybarlastırılǵan ekonomika qápelimde abaylarǵa - da ekonomikalıq, da áskerlerge operativ munasábet menen xarakterlenedi (Sovet Birlespesi óz fabrikaların mámleket shıǵısına qanshellilik tez evakuatsiya etiwge muvaffaq bolǵanlıǵın eslep kóriń, bunı bazar ekonomikası sharayatında tákirarlaw múmkin emes).
Buyrıqlar sistemasınıń tiykarǵı qásiyetleri:
1) ishlab shıǵarıw qurallarına jámiyetlik yamasa mámleket múlkshiliginiń húkimranlıǵı ;
2) ekonomikada Mámleket joybarlaw komissiyasınıń diktaturasi;
3) ekonomikalıq basqarıwdıń basqarıw usılları ;
4) mámlekettiń finanslıq diktaturasi.
Tiykarǵı abzallıqları :
jáne de turaqlı ekonomika ;
adamlardıń keleshekke kóbirek isenimi;
to'liq bántlik;
jamiyatdagi teńsizliktiń kamligi;
hamma ushın minimal turmıstı támiyinlew kepilligi.
Tiykarǵı kemshilikleri:
1) davlat múlkiniń qaniqarsiz jumısı (ol jaman isletilingen, texnika jıllar dawamında jańalanbaǵan, kelilik hám nadurıs basqarıw rawajlanǵan );
2) qattı islewge dúmpish joq (miynetten qashıp, miynetsevarlikni xoshametlew joq, sebebi A. S. Pushkin aytqanı sıyaqlı " insan tábiyaatı erinshek (atap aytqanda orıs tábiyaatı ));
3) juwapkershiliksizlik, xızmetkerlerdiń ǵayratkorligi (hátte sonday gáp bar edi: " ǵayrat ǵayratkorning basına urıladı");
4) ekonomikalıq nátiyjesizlik hám ulıwmalastırılǵan defitsit;
5) qarıydarlar ústinen óndiriwshilerdiń buyrıǵı (adamlar ushın kerek bolǵan zatlardı emes, bálki mámleket joybarlaw komissiyasında joybarlastırılǵan zatlardı islep shıǵardı );
6 ) odamlar turmıs dárejesiniń tómenligi.
Ekonomikanıń tolıq xalqı ónimlerdi islep shıǵarıw hám satıwdı úlken monopollashtirishga alıp keledi.
birden-bir oraydan barlıq kárxanalar tárepinen basqarıw ;
mámleket islep shıǵarıw hám bólistiriwdi tolıq qadaǵalaw etedi;
Bul túrdegi ekonomikalıq sistema : Kuba, Vetnam, Arqa Kareya. Mámleket sektorınıń hádden tıs aktsiyaları menen oraylastırılǵan ekonomika awıl xojalıǵına hám sırtqı sawdaǵa baylanıslı. Xalıq jan basına GNP 1000 dollardan asadı.
PAYDALANILGAN ADEBIYATLAR:
AZLAROVA , XODJAMURATOVA, “MENEDJMENT HAM MARKETING TIYKARLARI”
JIEMURATOV T, QALMURATOV, XALMURATOV, MIRZANOV “ EKONOMIKA TIYKARLARI”
3.INTERNET SAYTLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
