Referat mavzu: direktiv reja. Indikativ rejalashtirish. Iqtisodiyotni dasturlash, prognozlashtirish, rejalashtirish vositalari yordamida davlat tomonidan tartibga solishning о‘ziga xos xususiyatlari va ahamiyati

Referat ishining ilmiy va amaliy ahamiyati: Referat ishining ahamiyati shundan iboratki, mamlakatimiz iqtisodiyotini hozirgi holatini o`rganib chiqqan holda, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish jarayonlarini amaliy tadbiq qilish orqali hozirgi holatini amaliy malumotlatini tahlil qilish.
Referat ishining tuzilishi va hajmi. Ushbu referat 32 betdan iborat bo’lib,kirish ,bitta bob,xulosa va foydalanilgan adabiyotlarni o`z ichiga oladi.

I.Bob. Direktiv reja. Indikativ rejalashtirish. Iqtisodiyotni dasturlash, prognozlashtirish, rejalashtirish vositalari yordamida davlat tomonidan tartibga solishning о‘ziga xos xususiyatlari va ahamiyati.
1.1.Direktiv reja va indikativ rejalashtirish haqida umumiy tushuncha.
Rejalashtirish - sur'atlarini va hozirgi da balki uzoq muddatda emas, balki faqat uning rivojlanish tendensiyalari, aniqlash miqdor va sifat xususiyatlarini birlashgan tashkilot boshqaruvi rivojlantirish va tashkil etish jarayonidir. Sotsial rejalashtirish, loyihalashtirish va prognozlashtirish sotsial boshqarishning shakllari sifatida qaralishi mumkin. Sotsial rejalashtirish-sotsial boshqarnshning dastlabki bosqichlariga xosdir. Rejalashtirish - o‘ziga xos sotsial boshqarish bo‘lib, uning mazmuni ijtimoiy jarayonlar maqsadini, uning ustivor tomonlarini, ularga erishishning vosita va maqsadlarini aniqlash, rejalarni ishlab chiqish va ularni bajaruvchilarga etkazish, rejalar bajarilishi ustidan nazoratni o‘z ichiga oladi. Odatda, direktiv va indikativ rivojlantirini farqlashadi. Direktiv rejalashtirish yuqori organlar tasdiqlagan ko‘rsatkichlar majburiy bajarilishini taqozo etadi. Indikativ rejalashtirishda reja ko‘rsatkichlari yo‘naltiruvchi, axborot tarzida bo‘ladi. Sobiq sotsialistik mamlakatlar rejalashtirishni mutloqlashtirganlari uchun, u jamiyat rivojlanishi yo‘lidagi to‘siqqa aylangan edi. Bozor iqtisodi amal qilayotgan ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda indikativ rejalashtirish keng qo‘llaniladi. Ayniqsa, Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreyada rejalashtirish yaxshi samara bermoqda. 1962 yildan beri «rejali» rivojlanayotgan Janubiy Koreya jahonda etakchi o‘rinlardan biriga chiqdi. Hozirgi vaqtda bu mamlakatda 1990—1994 yillarda fanda eng ko‘p qo‘llanilayotgan sohalarni rivojlantirish bo‘yicha reja qabul qilingan va bajarilmoqda.Sotsial boshqarishni yana bir shakli sotsial loyihalashtirish tushunchasi hali mavjud bo‘lmagan, lekin yaratilishi lozim bo‘lgan, shuningdek, tubdan o‘zgarish lozim bo‘lgan ob'ektlarga nisbatan qo‘llaniladi. Sotsial loyihalashtirishni sotsial rejalashtirishning ko‘rinishi deb ham aytish mumkin. U ijtimoiy munosabatlar, sotsial jarayonlar va aholi yashash sharoitlarni yaxshilash vositasidir. Sotsial rejalashtirish mavjud bo‘lmagan yoki tubdan o‘zgarish lozim bo‘lgan ob'ektlarga nisbatan «rivojlanish» iborasini qo‘llash qiyin. Ular yaratilgandan so‘nggina rivojlanishi mumkin. Sotsial loyihalashtirish sotsial rivojlantirishni emas, balki yangi ob'ektlarning dastlabki sotsial holatini loyihalashtirishdir. Undan tashqari, agar sotsial rejalashtirishda sotsial jarayonlarning hamma boshlang‘ich sifatiy va miqdoriy ko‘rsatkichlarni aniq ko‘rsatilgan ob'ekt bilan ish ko‘rilsa, sotsial loyihada esa bu boshlang‘ich tavsiflar mavjud bo‘lib turgan sotsial institutdagidek bo‘lmaydi.Sotsial boqarish shakllari orasida sotsial prognozlashtirish alohida o‘rin tutadi. Inson va jamiyat faoliyatining bevositagina emas, balki ancha qeyin ro‘y beradigan natijalarni ko‘ra bilish va shunga yarasha sotsial rivojlanishni boshqarish zaruriyati sotsial prognozlashtirishni keltirib chiqardi. Turli xil mezonlar — maqsadi, vazifalari, vaqti, usuli, prognozni tashkil etishi va hokazolarga asoslanib har xil prognozlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Vaqt mezoniga ko‘ra quyidagi prognozlarni qayd qilsa bo‘ladi:

• 
  joriy prognozlar - soatlar, kunlar, hafta va oylar;
  
• 
  qisqa muddatli prognozlar- 1-5 yil oralig‘ida;
  
• 
  O‘rta muddatli prognozlar - 5-10 yil oralig‘ida;
  
• 
  Uzoq, muddatli prognozlar - odatda, keyingi ikki-uch o‘n yillikni o‘z ichiga oladi;
  
• 
  O‘ta uzoq, muddatli prognozlar — uzoq muddatlidan keyingi davr;
  

Sotsial prognozlashtirish usullari g‘oyat ko‘p.Ularning eng asosiylari quyidagilardir: ekstrapolyatsiya tarixiy analogiya, kompyuterda modellashtirish, kelajak senariysi, ekspert baholar. Ekstrapolyatsiya hozirgi ijtimoiy rivojlanish tendensiyalarini kelajakka ko‘chirish demakdir. Indikativ rejalashtirish shaklidir iqtisodiy rejalashtirish tomonidan amalga oshirilgan davlat muammosini hal qilish uchun nomukammal ma'lumot yilda bozor iqtisodiyoti prognozlar va ishlab chiqarish maqsadlari orqali xususiy va davlat investitsiyalarini muvofiqlashtirish orqali. Olingan rejalar iqtisodiy jihatdan qimmatli ma'lumotlarni jamoat boyligi sifatida etkazib berishni maqsad qiladi, bu bozor o'zi tarqatishi mumkin emas yoki oldinga bozorlar mavjud emas. Shu bilan birga, indikativ rejalashtirish faqat endogen bozor noaniqligini hisobga oladi, iqtisodiyotni shunga mos ravishda rejalashtiradi va texnologiya, tashqi savdo va boshqalar kabi ekzogen noaniqlikka e'tibor bermaydi. Indikativ rejalar bozor mexanizmini almashtirishdan farqli o'laroq, bozorni to'ldirishga va takomillashtirishga xizmat qiladi. shuning uchun ular bozorga asoslangan va aralash iqtisodiyotda qabul qilingan va 1980-yillardan oldin Frantsiya va Yaponiyada keng qo'llanilgan. Indikativ rejalashtirishdan foydalangan holda, davlat "ta'sir, subsidiyalar, grantlar va soliqlarni [iqtisodiyotga ta'sir qilish uchun] ishlatadi, lekin majbur qilmaydi". Indikativ rejalashtirish bilan qarama-qarshi direktiv yoki majburiy rejalashtirish, bu erda davlat (yoki boshqa iqtisodiy birlik) kvotalar va majburiy ishlab chiqarish talablarini belgilaydi. Induktsiya bo'yicha rejalashtirish ko'pincha indikativ rejalashtirish deb nomlanadi. Rejalashtirish - nazorat va tashkilotning faoliyatini tartibga solishning butun zanjirning bir markaziy bog'laning hisoblanadi. har nima uchun, deb tarkibiy bo'linmasi (boshqalar bo'lim, laboratoriya) keyin korxonaning umumiy reja birlashtirildi qaysi, o'z rivojlanadi. Balance usuli nisbati talablariga o'z ichiga oladi korxona resurslaridan va qo'llab-quvvatlash manbalari, shuningdek, rejasi tarkibiy bo'limlari o'rtasidagi yozishmalarni. Misol uchun, hozirgi tezkor qiyinchiliklar bilan kompaniya haqiqiy quvvatiga mos.Pul-tahliliy usul rejasi, tashqi omillar ta'siri ostida o'sish yoki pasayish bir tahlil ayrim ko'rsatkichlar hisoblash o'z ichiga oladi.Iqtisodiy-matematik usullar korxona faoliyati, rejasi turli versiyalari rivojlantirish va optimal tanlash bajarilishini o'rganish o'z ichiga oladi.Grafik orqali iqtisodiy tahlil natijalarini ko'rinishi uchun ishlatiladi.Dastur-maqsadli usul - muayyan rivojlantirish dasturlarini tuzish, ya'ni maqsadlari va ularga erishish uchun yo'llar to'plamidir, (har bir oy uchun rejalashtirish masalan,) umumiy maqsad va muddatlarda birlashtirdi. Iqtisodiy rejalashtirish a resurslarni taqsimlash cheklangan maksimallashtirish muammosini echish uchun hisoblash protsedurasiga asoslangan tizim takroriy uning echimini olish jarayoni. Rejalashtirish - qarama-qarshi bo'lgan tashkilotlar o'rtasida va ular ichida resurslarni taqsimlash mexanizmi bozor mexanizmi. Uchun ajratish mexanizmi sifatida sotsializm, iqtisodiy rejalashtirish o'rnini bosadi omil bozorlari ning o'zaro bog'liq guruh ichida to'g'ridan-to'g'ri resurslarni taqsimlash tartibi bilan ijtimoiy mulk iqtisodiyotning ishlab chiqarish apparatini o'z ichiga olgan tashkilotlar.Iqtisodiy rejalashtirishning o'ziga xos protseduralari va yondashuvlariga qarab o'zgarib turadigan turli shakllari mavjud. Darajasi markazlashtirish yoki markazsizlashtirish qaror qabul qilishda qo'llaniladigan rejalashtirish mexanizmining o'ziga xos turiga bog'liq. Bundan tashqari, birini farqlash mumkin markazlashtirilgan rejalashtirish va markazlashmagan rejalashtirish. Birinchi navbatda rejalashtirishga asoslangan iqtisodiyot a rejali iqtisodiyot. Markazlashgan rejali iqtisodiyotda resurslarni taqsimlash ishlab chiqarishning kompleks rejasi bilan belgilanadi, unda mahsulotga talablar ko'rsatilgan Rejalashtirish ham shaklini olishi mumkin indikativ rejalashtirish bozorga asoslangan iqtisodiyot, bu erda davlat o'z maqsadlariga erishish uchun mustaqil firmalarni jalb qilish uchun bozor vositalaridan foydalanadi.Jismoniy rejalashtirish (sof sotsializmda bo'lgani kabi) va moliyaviy rejalashtirish (hukumatlar va xususiy firmalar tomonidan qo'llanilganidek) o'rtasida farqlanishi mumkin. kapitalizm ). Jismoniy rejalashtirish ajratilgan jismoniy birliklar nuqtai nazaridan olib boriladigan iqtisodiy rejalashtirish va muvofiqlashtirishni o'z ichiga oladi, moliyaviy rejalashtirish esa quyidagicha tuzilgan rejalarni o'z ichiga oladi. moliyaviy birliklar. Iqtisodiy rejalashtirishning turli shakllari sotsializmning turli modellarida namoyish etilgan. Bular jamoaviy qarorlar qabul qilish va bo'linib ketgan ma'lumotlarga asoslangan markazlashmagan rejalashtirish tizimlaridan ishlab chiqarish rejalarini shakllantirish uchun yig'ilgan ma'lumotlardan foydalanadigan texnik mutaxassislar tomonidan o'tkaziladigan rejalashtirishning markazlashtirilgan tizimlariga qadar. To'liq rivojlangan sotsialistik iqtisodiyotda, demokratik yo'l bilan boshqariladigan yoki tayinlangan muhandislar va texnik mutaxassislar, moliyaviy asoslarni hisoblash uchun hech qanday ehtiyoj va ishlatmasdan iqtisodiyotni jismoniy birliklar bo'yicha muvofiqlashtiradilar. Sovet Ittifoqi iqtisodiyoti hech qachon rivojlanishning ushbu bosqichiga etib bormagan, shu sababli o'z hayoti davomida o'z iqtisodiyotini moliyaviy jihatdan rejalashtirgan. Shunga qaramay, moliyaviy bo'lmagan iqtisodiyotning ish faoliyatini jismoniy ishlab chiqarish bo'yicha baholash uchun bir qator alternativ ko'rsatkichlar ishlab chiqilgan (ya'ni. sof moddiy mahsulot ga qarshi yalpi ichki mahsulot ).Umuman olganda, sotsialistik iqtisodiy rejalashtirishning turli xil modellari sotsialistik ishlab chiqarish usuli hech bir iqtisodiyot tomonidan to'liq amalga oshirilmagan nazariy konstruktsiyalar sifatida mavjud bo'lib, qisman ular global miqyosdagi ulkan o'zgarishlarga bog'liq. Asosiy iqtisodiyot sharoitida va qiyosiy iqtisodiy tizimlar, sotsialistik rejalashtirish odatda Sovet uslubidagi buyruqbozlik iqtisodiyoti, ushbu iqtisodiy tizim aslida bir turini tashkil etgan-qilmaganligidan qat'iy nazar sotsializm yoki davlat kapitalizmi yoki uchinchi, sotsialistik bo'lmagan va kapitalistik bo'lmagan tizim turi.Sotsializmning ayrim modellarida iqtisodiy rejalashtirish, go'yo pul munosabatlari va narxlar tizimini eskirgan bozor mexanizmini to'liq o'rnini bosadi. Boshqa modellarda rejalashtirish bozorlarni to'ldiruvchi sifatida qo'llaniladi.Sotsialistik iqtisodiy rejalashtirishning klassik kontseptsiyasi Marksistlar tovar va xizmatlar to'g'ridan-to'g'ri ular uchun baholanadigan, talab qilinadigan va ishlab chiqariladigan iqtisodiy tizimni o'z ichiga oladi foydalanish qiymati biznes korxonalari tomonidan foyda olishga intilishning yon mahsuloti sifatida ishlab chiqarilishidan farqli o'laroq. Ushbu g'oya foydalanish uchun ishlab chiqarish sotsialistik iqtisodiyotning asosiy yo'nalishidir. Bu mablag 'ajratilishi ustidan ijtimoiy nazoratni o'z ichiga oladi ortiqcha mahsulot va uning eng keng nazariy shaklida natura shaklida hisoblash moliyaviy hisoblash o'rniga. Marksistlar uchun, xususan, rejalashtirish a. Tarkibidagi ishlab chiqaruvchilar tomonidan ortiqcha mahsulot (foyda) ustidan nazoratni talab qiladi demokratik uslub. Bu rejalashtirilganidan kelib chiqadigan kapitalizm doirasida rejalashtirishdan farq qiladi kapitalning to'planishi yoki biznes tsiklni barqarorlashtirish (hukumatlar tomonidan qabul qilinganida) yoki foydalanish uchun rejalashtirilgan ishlab chiqarishning sotsialistik kontseptsiyasidan farqli o'laroq (firmalar tomonidan qabul qilinganida) maksimal foyda olish uchun.
Iqtisodiy rejalashtirishga asoslangan bunday sotsialistik jamiyatda davlat apparatining asosiy vazifasi odamlar ustidan hukmronlik qiladigan hukmronlikdan (qonunlarni yaratish va ijro etish yo'li bilan) ishlab chiqarish, taqsimlash va tashkil etishning texnik ma'muriyatiga o'zgaradi; ya'ni davlat siyosiy va sinfiy boshqaruv mexanizmi o'rniga muvofiqlashtiruvchi iqtisodiy sub'ektga aylanadi va shu bilan an'anaviy ma'noda davlat bo'lishni to'xtatadi.Tushunchasi buyruqbozlik iqtisodiyoti tushunchalaridan farqlanadi rejali iqtisodiyot va iqtisodiy rejalashtirish, ayniqsa sotsialistlar va marksistlar tomonidan buyruqbozlik iqtisodiyotini (masalan, sobiq Sovet Ittifoqi kabi) kapitalistik korporatsiya bilan o'xshash byurokratik tashkilotga asoslangan yuqoridan pastga qarab ma'muriy uslubda tashkil etilgan yagona kapitalistik firma bilan taqqoslaganlar.
Iqtisodiy tahlilchilar bu Sovet Ittifoqi iqtisodiyoti rejali iqtisodiyotdan farqli o'laroq, ma'muriy yoki buyruqbozlik iqtisodiyotini ifodalaydi, chunki rejalashtirish iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish birliklari o'rtasida resurslarni taqsimlashda operatsion rol o'ynamadi, chunki amalda asosiy taqsimlash mexanizmi buyruqbozlik tizimi edi. Atama ma'muriy-buyruqbozlik iqtisodiyoti Sovet tipidagi iqtisodiyotni aniqroq tavsiflovchi sifatida valyutaga ega bo'ldi.Markazlashtirilmagan iqtisodiy rejalashtirish - bu foydalanuvchi darajasidan pastdan yuqoriga qarab axborot oqimida boshlanadigan rejalashtirish jarayoni. Markazsiz rejalashtirish ko'pincha g'oyani to'ldiruvchi sifatida paydo bo'ladi sotsialistik o'zini o'zi boshqarish, ayniqsa, tomonidan demokratik sotsialistlar va libertarian sotsialistlar.Markazlashmagan sotsialistik rejalashtirish modellari uchun nazariy postulatlar fikrdan kelib chiqadi Karl Kautskiy, Roza Lyuksemburg, Nikolay Buxarin va Oskar R. Lange. Ushbu model o'z-o'zini boshqarish asosida pastdan yuqoriga (xodimlar va iste'molchilar tomonidan) hech qanday yo'naltiruvchi markaziy hokimiyatisiz iqtisodiy qaror qabul qilishni o'z ichiga oladi. Bu ko'pincha pravoslav ta'limotiga zid keladi Marksizm-leninizm direktiv ma'muriy rejalashtirishni qo'llab-quvvatlaydi, u erda direktivalar yuqori organlardan (rejalashtirish agentliklari) agentlarga (korxona rahbarlariga) etkaziladi, ular o'z navbatida ishchilarga buyruq beradi¹.