Referat mavzu: Elektron hisoblash mashinalari (ehm),ularning ishlash prinsipi. Kompyuterlarning asosiy va qushimcha qurilmalari

AT qurilmalaridan foydalanish haqida

3.2.  Kompyuter turlari va asosiy qurilmalari  haqida
Bugungi  kunda  amaliyotda  turli  xil  kompyuterlardan  keng 
foydalaniladi. Ular bir-biridan asosan bajaradigan amallarining soni va 
arxitekturasi bilan farqlanadi.  Kompyuterlami bunday imkoniyatlariga 
ko‘ra bir nechta guruhga ajratish qabul qilingan.
a) superkompyuterlar;
b) shaxsiy kompyuterlar.
Superkompyuterlar  murakkab  tuzilmaga  ega  bo‘lib,  o ‘ta  katta 
hajmdagi  ishlami  (sondagi  amallami)  bajara  oladi.  Masalan,  Titan 
superkompyuteri  18688  ta  protsessordan  tashkil  topgan  va 405  kv.  m 
maydonni  egallaydi.  Amallami  bajarish  tezligi  20  petaflopsni  (1  peta- 
flops  -   sekundiga  1015  ta  amal)  tashkil  qiladi.  Operativ  xotirasi  esa 
710 terrabayt.
Shaxsiy  kompyuterlardan joriy  vaqtda  faqat  bir  kishi  foydalana 
oladi.  Bunday  kompyuterlar  statsionar  va  mobil  (noutbuk,  netbuk, 
planshet) turlarga ajratiladi.
Statsionar  kompyuterlar  odatda  bitta  stol  ustida  joylashadi  va 
turli murakkablikdagi masalalami hal qilishga moTjallanadi.  Qurilma­
lari bir nechta korpuslarda saqlanadi.
22

Noutbuklar  — bloknot  kompyuterlar  statsionar  kompyuterlarga 

qaraganda  imkoniyatlari  pastroq  hisoblanadi  va  asosiy  qurilmalari 
bitta  korpusga joylashtiriladi.  Foydalanuvchi  bunday  kompyuterlami 
o‘zi bilan olib yura oladi.
Titan superkompyuteri (2012-y.) 
Statsionar kompyuter
Noutbuk 
Netbuk 
Planshet
Netbuklar  asosan  internet  bilan  ishlash  yoki  unchalik  murakkao 
boMmagan  masalalami  bajarishga  mo‘ljallangan  bo‘lib,  noutbuklar- 
ning soddalashtirilgan ko‘rinish
Planshetlar  boshqa  mobil  kompyuterlardan  barcha  qurilmalar- 
ning  bitta  korpusga joylashtirilganligi  hamda  sezgir  (sensorli)  ekrani 
bilan  farqlanadi.  Ulaming  imkoniyatlari  noutbuk  va  netbuklarga 
qaraganda ancha past.
Qanday  turda  bo‘lishidan  qat’iy  nazar,  kompyuterlar  quyidagi 
qurilmalardan tashkil topadi:
1)  asosiy  qurilmalar  (tizimli  blok,  kiritish  va  chiqarish  qurilma- 
lari,  xotira, protsessor);
2) qo‘shimcha qurilmalar.
Kompyuterning  asosiy  qurilmalari ning  birortasi  mavjud  bo‘lma- 
Mi  yoki  nosoz bo‘lsa, kompyuter umuman ishlamaydi.
Tizimli  blok  o ‘z  ichiga  ona  (o‘zak)  platasi,  ta’minot  qurilmasi 
hamda  sovutgichlami oladi.
23





Ona plata  o ‘zida  kompyuteming  barcha  qurilmalarini  birlashti- 
radi.  U  orqah  kompyuteming  barcha  qurilmalari  “o‘zaro  muloqot”ga 
kirishadi.  Bu  plata  shinalari  (qurilmalami  boglovchi  kanallar)  qan- 
chalik tez ishlasa, kompyuteming tezligi  shunchalik katta bo‘ladi.
T a ’m inot  qurilmasi  kompyuteming  barcha  qurilmalarini  elektr 
energiyasi bilan ta’minlaydi.
Sovutgichlar  (kulerlar)  elektr  energiyasi  orqali  ishlab,  qizib 
ketishi mumkin bo‘igan qurilmalami  sovutadi.
Kompyuteming  kiritish-chiqarish  qurilmasi  o ‘z  ichiga  monitor, 
klaviatura,  sichqonchani oladi.
M onitor  -   kompyuter joriy  vaqtda  nima  bilan  mashg‘ul  b o la- 
yotganligini  kuzatish,  kiritilayotgan  va  chiqarilayotgan  m a’lumotlami 
nazorat qilish uchun moijallangan.
Sichqoncha  kompyuter  ko‘rsatkichini  monitor  bo‘ylab  boshqa- 
rishni  osonlashtiradi.  Ko'plab  adabiyotlarda  ular  yordamchi  qurilma 
sifatida  tavsiflanadi.  Ammo  “sichqoncha”  allaqachon  asosiy  qurilma- 
ga  aylangan  va  zamonaviy  kompyuterlarda  bu  qurilmasiz  ishlashni 
tasaw ur qilish ham mumkin emas.
Klaviatura  esa  kompyuter  xotirasiga  turli  xarakterdagi  m a’lu­
motlami  (matnlar,  raqamlar,  tinish  belgilari,  buyruqlar  va  h.k)  kiri- 
tish, kompyuterga ko‘rsatmalar berish uchun foydalaniladi.
Monitor 
Klaviatura va sichqoncha 
Ona plata
Protsessor  -   kompyuteming  “miyasi”  hisoblanadi.  U  kompyu- 
terdagi  barcha  arifmetik  va  mantiqiy  amallami  bajaradi.  Kompyuter 
ishlash  tezligini  belgilashda  protsessor  chastotasi  (amallami  bajarish 
tezligi) muhim ahamiyat kasb etadi. Kompyuteming markasi  va imko- 
niyatlari unga o‘matilgan protsessor nomi va soniga ko'ra baholanadi.
24

Protsessor 

Operativ xotira 
Vinchester
Xotira  m a’lumotlami  saqlash  qurilmasi  sanaladi  va  ikki  turga 
bo‘linadi:  doimiy  va  operativ  xotira.  Doimiy  xotira odatda vinches­
ter  deb  yuritiladi  va  ma’lumotlami  uzoq  muddatga  saqlash  imkonini 
beradi.  Vinchesterda  m a’lumotlami  saqlash  yoki  o‘chirish  kompyuter 
foydalanuvchisi tomonidan boshqariladi.
Operativ  xotira  (tezkor  xotira)  joriy  vaqtda  kompyuter  yorda­
mida  yechilayotgan  masala  uchun  zarur  bo‘lgan  m a’lumotlami  saq­
lash qurilmasi hisoblanadi.  Vaqt o‘tishi bilan masala o ‘zgaradi va yan­
gi  masala uchun  o‘zga  m a’lumotlar  talab  qilinadi.  Foydalanib  boigan 
ma’lumotlar  doimiy  xotiraga  qaytariladi  va  ular  o ‘miga  yangi  m a’lu­
motlar  chaqiriladi.  Shuning  uchun  doimiy  va  operativ  xotiralar  o ‘rta- 
sida muntazam ravishda m a’lumotlar almashib turadi.  Kompyuterning 
ishlash tezligi  bevosita operativ xotira  hajmiga bog‘liq bo‘ladi.