Referat mavzu: Ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborot ist’emoli madaniyatini tarbiyalashning zarurati

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti.


REFERAT


Mavzu:Ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborot ist’emoli madaniyatini tarbiyalashning zarurati


Bajardi: Kiberxavfsizlik fakulteti 078-23, SKXoʻ- guruh talabasi Saydullo Yoʻldashev

Tekshirdi _______________________________ Imzo_____

Toshkent 2023
Reja
1) Diniy axborot nima

2) Kibermakonda din va axborot iste'moli madaniyati

3)Ijtimoiy armoqdagi tuzoqlarning yoshlar ma’naviyatiga ta’siri

"Diniy axborot" deb nomlangan ma'lumot, odamlarga diniy o'g'il bolalardan boshlab, ibodat, etik va adabiyotga, xayotiy masalalarga, va odamlarning dunyoqarashiga oid ko'pgina fikrlar va qarashlarni o'z ichiga oladi. Bu ma'lumotlar, umumiy ma'rifatni o'rganish, insonlarni rivojlantirish, ijtimoiy munosabatlar va o'zlarining hayot yo'li haqida tushuntirish maqsadida ishlatiladi.

Diniy axborotlar ko'pgina bir necha manbalardan olinadi. Ularning asosiy manbalaridan biri diniy matnlardir, masalan, quron, kitoblar, diniy maqolalar, ibodat kitoblari va boshqa diniy adabiyotlar. Diniy liderlar va o'qituvchilar ham o'zlarining fikrlarini va talqinlarini ijro etish orqali diniy axborotni taqdim etishadi.Ijtimoiy tarmoqlar, jumladan, diniy jamoatlar, madrasalar, diniy saytlar, diniy ilovlar va radio dasturlari, televiziyalarni o'z ichiga olgan diniy programmalarni orqali ham diniy axborotlarni tarqatadi.Diniy axborotlar insonlarni yaxshiyo'l muhitga intilish va ijtimoiy xizmat ko'rsatish maqsadida ishlatiladi. Ular, odamlarga hayotga doir muhim savollarga javob topishda yordam bera olishadi va ularni adolat, ehtiyotkorlik, mehribonlik, va o'z-o'zini tuzatishda qanday mablag' qilishlari haqida o'rgatadi.Bundan tashqari, diniy axborotlar odamlar orasida madaniyat, san'at, arqo va xizmatlarga oid tushunchalarni, qadimgi adabiyotlarni va qadimiyrivojlanish tarixini ham o'z ichiga oladi. Ular, dunyoqarashi va uning tuzilishi, tabiiy resurslar va hayotni o'rganish, inson jamiyati va uning tuzilishi, va boshqalar kabi ko'plab mavzularda ma'lumotlar taqdim etishi mumkin."Diniy axborot" ifodasining ichiga kiradigan ma'lumotlarning ko'p turli xil ko'rinishlari mavjud. Bu ma'lumotlar, asosan diniy, madaniy, ijtimoiy, va dunyoqarashi ko'plab sohalardagi savollarga javob bera olish, insonlarga qanday yashashlari kerakligini, dunyoqarash va uning qadimiy rivojlanish tarixini o'rganish, insonlik huquqlarini va muqaddas qonunlarni tushuntirish, hayotdagi muammolarga qarash, insonlarning ma'naviyatiga doir fikrlarni o'rganish va boshqa bir qancha mavzularni o'z ichiga oladi. Quyidagi bir necha mayda mavzu va yonalishlar bu ma'lumotlarning ichiga kiradi:Diniy Asoslar va Ma'rifatlar: Diniy axborotlar, birinchi navbatda, boshqa dunyo tizimlarini tushunish va insonning dunyoqarashiga doir qarashlarni o'rganishda yordam beradi. Bu, asosan, quroni karraor, boshqa diniy matnlarni o'rganish orqali amalga oshiriladi.Ijtimoiy Munosabatlar: Diniy axborotlar, insonlar orasidagi ijtimoiy munosabatlarni tushuntirishda va o'zaro do'stlik, sog'liqni muhokama qilish, hayotda to'g'ri yo'nalishda yurish kabi mavzularda yordam bera olishda muhim rol o'ynayadi.
Hayot Yo'li va Qiyofa: Diniy axborotlar, insonlarga hayotda yo'nalish topish, insoniy qiyofa va etik tushunchalarni o'rganishda qanday yordam bera olishi haqida hidoyatlar beradi.Qonun va Huquq: Ko'pgina diniy tizimlar, inson huquqlariga e'tibor beradi va adolatni himoya qilishda muhim o'rin tutadi. Diniy axborotlar, qonunlar va huquq tizimlari haqida insonlarni ma'lumotlantiradi.Ibadat va Ritvalar: Diniy axborotlar, ibodat va ritvalar bo'yicha ma'lumotlar taqdim etadi. Ular, insonlarni ibodatlarini tuzatish, diniy bayramlarni bayramlashish va boshqa diniy amallarga tayyorlashishda yordam bera olishadi.Qadimiy Rivojlanish Tarixi: Diniy axborotlar, insonlarga dunyoqarashi va uning tuzilishi, qadimgi rivojlanish jarayonlari, diniy liderlar va sayyidlarning tarixi bilan tanishtirishadi.Ijtimoiy Xizmat va E'tiqodlar: Diniy tashkilotlar va jamoatlar, ijtimoiy xizmat ko'rsatish va o'zaro do'stlar bo'lishda insonlarga yo'nalish beradi. Diniy axborotlar, insonlarga o'zaro e'tiqodlarini tushuntirish va ijtimoiy xizmatlarga qatnashishni rag'batlantirishda muhimdir.Hayotiy Ko'mak va Xayriya: Ko'pgina diniy tashkilotlar va diniy axborotlar, xayriya, hayotiy ko'mak va insonlarga yordam bera olishda ishtirok etadilar.Ular barchasi bilan, diniy axborotlar, insonlarga dunyo va uning ahamiyati, inson huquqlari, adolat, ijtimoiy xizmatlar va boshqa ko'plab muhim mavzularda ma'lumotlar beradi.
Barchasi bilan, diniy axborotlar, insonlarga adolat, ehtiyotkorlik, hayot maqsadi, ijtimoiy xizmat, va o'zlarining jamiyatda muhim bo'lgan o'rinlarda qanday ishtirok etishlari haqida qiziqarli ma'lumotlar taqdim etadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborot iste'mol madaniyatini tarbiyalash, ya'ni insanlarning ijtimoiy tarmoqlarda diniy ma'lumotlarga e'tibor berishini va ularni o'rganishini anglatadi. Bu, muhim bo'lishi mumkin bo'lgan bir necha sabablarga ega:Ommaviy Ma'rifat: Ijtimoiy tarmoqlar, ko'pgina odamning qo'llab-quvvatlagan va aloqasi bo'lgan muhitidir. Diniy ma'lumotlar, insonlarni umumiy ma'rifatga ega qiladi va bir-biriga qarashlarni tushuntiradi.Qo'lga kiritish va Takamullash: Diniy axborotlar, insonlarga hayotdagi muammolarga qanday qarashlarni izohlab beradi va ularni hal qilishda qanday yordam bera olishini o'rgatadi. Bu, insonning o'zini rivojlantirishida muhim rol o'ynaydi.Ijtimoiy Munosabatlar va E'tiqodlar: Ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborotlar, insonlar orasidagi munosabatlar va e'tiqodlarga o'lchashga yordam beradi. Bu, insonlar o'rtasidagi do'stlik, do'stonlik va boshqa munosabatlarni kuchaytirishga yordam beradi.Ijtimoiy Xizmat: Ko'pgina diniy tashkilotlar va jamoatlar ijtimoiy xizmat ko'rsatishni maqsad qiladi. Ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborotlar, insonlarni ijtimoiy xizmatlarga jalb qilishga olib keladi va ularni o'zaro yaqinlashishiga xizmat qiladi.Shaxsiy Rivojlanish: Diniy ma'lumotlar, insonlarni shaxsiy rivojlanishiga yordam beradi. Ular o'zlarini, dunyoqarashi haqida ko'proq fikr boshlaydilar va ularning hayot maqsadlarini aniqlashadi.Insan Hakklari va Adolat: Ko'pgina diniy tizimlar, inson huquqlariga e'tibor beradigan maqomga ega bo'lgan tizimlardir. Diniy axborotlar, insonlarning adolat, inson huquqlari va insaniy ma'naviyatlarga e'tibor berishini ko'rsatadi.Bularni bildirib o'tganimizda, ijtimoiy tarmoqlarda diniy axborot iste'moli madaniyatini tarbiyalash, insonlar o'rtasidagi aloqalarni kuchaytirish, shaxsiy rivojlanishni o'zgartirish, ijtimoiy xizmatni rivojlantirish va insan hakklarini himoya qilishda muhim bir rol o'ynaydi.
"Diniy axborot" ifodasining ichiga kirgan ma'lumotlarni to'liqroq o'rganish uchun, har bir diniy tizim, madhhab yoki mazhab haqida o'zining axborotlari va ma'rifatlari mavjud bo'lishi mumkin. Bu yo'nalishda, dunyoning muhim diniy tizimlari haqida umumiyroq ma'lumot beringan joylar bilan shug'ullanishingiz maslahat beriladi. Quyidagi bir necha diniy tizimlar haqida qisqacha malumot beraman:

Islom: Islom, musulmonlar jamiyatiga mansub bo'lgan diniy tizimdir. Musulmonlar, Allohga inanish, Muhammadasallolahu alayhi va sallamning elon qilgan isyoniga e'tiqod etishadi bilan ajralib turadi. Quron — Islomning muqaddas kitobi — musulmonlar uchun asosiy axborot manbasi hisoblanadi.Xristianlik: Xristianlik, Isoniylik deb ham ataladi, Isoniy jamiyatining muhim bir qismidir. Ular, Isoniylikning muqaddas kitobi — Injil — asosida ma'rifat olishadi. Xristianlar, Isoniy bayramlarni bayramlashishadi va diniy ibodatlarni bajarishadi.Yahudilik: Yahudilik, Yahudilar jamiyatiga mansub bo'lgan diniy tizimdir. Ular, Tanakh — muqaddas kitobi — asosida ma'rifat olishadi. Yahudilar, Sabotni bayramlashishadi va ibodatlarni bajarishadi.Hinduizm: Hinduizm, Hindiston jamiyatining asosiy diniy tizimi bo'lib, bir nechta devalar (ilohiy mashhurlar)ga inanishadi. Ular, Vedalar — muqaddas kitoblar — orqali ma'rifat olishadi.Buddizm: Buddizm, Buda tomonidan o'qilgan diniy tizimdir. Buddistlar, Buda yollari va Javohir nomidagi kitob orqali ma'rifat olishadi. Ular, hayotda sog'lik, tinchlik va ma'naviy qurilmalarni o'rganishadi.Sikhizm: Sikhizm, Guru Nanak tomonidan stvorgan diniy tizimdir. Sikhlar, Guru Granth Sahib nomidagi kitobni muqaddas deb qabul qiladi va uning hukmida amal qiladi.Bu diniy tizimlar haqida batafsilroq malumot olish, ularning asosiy manbalari va maqbul ma'rifatlari bilan tanishish, ularning amaliyoti va rivojlanishi bo'yicha tushuncha olish uchun, har birining o'zining maqolalari, kitoblari, va saytlariga o'z tortib bering. Bu, diniy axborotlarni samaraliroq o'rganish va tushunish uchun yaxshi bir boshlang'ich bo'ladi.

2)Kibermakon komp`yuter tarmoqlari orqali amalga oshiriladigan muloqot maydonini ifodalovchi voqelik sifatida 1990 yildan boshlab keng miqyosida rivojlanib, takomillashib kelmoqda. Ijtimoiy nuqtai-nazardan kibermakon deganda komp`yuter tarmog'i orqali bir-biri bilan bog'langan va bir vaqtning o'zida turli geografik nuqtada kesishuvchi har qanday mavjud komp`yuterning grafik sifatidagi ma'lumotlariga o'ralashib qolgan kishilar jamoasi tushuniladi. “Kibermakon”da din niqobidagi “kiberhujum”lar tahdidi - din niqobi ostidagi ekstremistik tashkilotlarning saytlarida asosan davlat to'ntarilishi va xunrezlik urushlari haqida gap boradi. Jumladan, bugungi kunda dunyoda eng katta xavf solib turgan ISHID guruhining internet kibermakonidagi axborot hujumi va tahdidini keltirib o'tish mumkin. Ularda ISHID go'yo Islom yo'lida “qurbon” bo'layotgani aks etgan videolavhalar va fotosuratlar joylashtirilgan.Bugungi kunda ekstremistik tashkilotlarning targ'ibot-tashviqotlari kun sayin avj olib bormoqda. “Odnoklassniki”, “Facebook”, “Instagram”, “Twitter”, “Vkontakte” ijtimoiy tarmoqlarida buzg'unchilik va yot g'oyalarni targ'ib qiluvchi yuzlab guruhlar mavjudligi fikrimizning yaqqol dalilidir. Ularning asl maqsadlari, Islom dinini noto'g'ri, qabih maqsadlarda talqin etish, dinga siyosiy tus berib, hokimiyatni qo'lga kiritish hisoblanadi.Keyingi paytlarda ilmiy manbalarda tez-tez “axborot iste'moli madaniyati” atamasi qo'llanayotganiga guvoh bo'lmoqdamiz. Unga ko'ra, har kim o'zi e'tiqod qiladigan mafkura tarqatuvchisi va targ'ibotchisidir.Axborotni qabul qiluvchi o'zi, atrofdagilar, yaqinlari, xalqi, yurti manfaatlarini himoya qilishi, shunga mos va xos ma'lumotlarni tanlashni bilishi, o'zlashtirishi va tarqatishi lozim. Bu, o'z navbatida, tarbiyaga bog'liq. Bugun yoshlarga “Bu axborotni kim taqdim qilmoqda?”, “Nima uchun taqdim qilmoqda?” va “Qanday maqsadda taqdim qilmoqda?” degan savollarni o'z-o'ziga berishi, unga asosli javob topishga harakat qilishni o'rgatish kerak bo'ladi. Ana shundagina turli g'oyalar ta'siriga tushib qolish ehtimoli kamayib, taklif etilayotgan ma'lumotlarga ko'r-ko'rona ergashishning oldi olinadi. “Axborot tashnaligi”ga barham beriladi.Ayni paytda, axborotlashuv jarayoni qo'yidagi muammolarni ham keltirib chiqaradi:Birinchidan, mualliflik yoki intellektual mulk huquqi buzilishiga sabab bo'lishi mumkin. Bu hol bugungi kunda internet orqali tarqatilayotgan ma'lumotlarning to'g'ridan-to'g'ri olinishi misolida ko'rinmoqda. Mualliflar huquqlarini himoya qiluvchi tashkilotlar, plagiatlikni aniqlash programmalari tabiiy zarurat tufayli vujudga kelgan.Ikkinchidan, tekshirilmagan, noxolis ma'lumotlarning keng tarqalishi ehtimoli ortadi. Aslida, internet tarmoqlari mualliflardan mas'uliyatni cheklaydi. SHunga muvofiq internet jurnalistikasi rivojlanmoqda.Uchinchidan, maxfiy, shaxsiy ma'lumotlarning noqonuniy ravishda e'lon qilinishiga olib keladi. Bundan ba'zan moddiy manfaatdorlik yoki ko'zlangan aniq maqsadga erishish, jumladan, biror shaxsni obro'sizlantirish nazarda tutiladi.To'rtinchidan, din niqobidagi ekstremizm, missionerlik hamda “ommaviy madaniyat” targ'iboti ortadi. Bu esa ma'naviyatga, milliy va diniy qadriyatlarga, azaliy urf-odat va an'analarga qarshi qaratilgan to'g'ridan-to'g'ri tahdiddir.Beshinchidan, ma'naviy, milliy qadriyatlarga putur etadi. Masofaviy muloqot, faqat hurmatdan iborat munosabat shakli ota-onaga xizmat, yaqinlar diydoriga intilish, hashar, muhtojlarga moddiy va ma'naviy yordam ko'rsatish kabi qadriyatlarimizga ma'lum darajada ziyon etkazadi. SHu sababdan yurtimizda qadriyatlarga sadoqat, milliylikka hurmat tuyg'ulari targ'ib qilinadi.
YUksak axborot texnologiyalarini jamiyat hayotining turli sohalariga joriy etish – davr talabi. Ammo uning ham o'ziga xos jihatlari bor. Jumladan,
- uning natijasida jismoniy mehnat hajmi keskin qisqaradi. Bu esa ishsizlikning ortishidir. Demak, amaliyotga ilm-fanning eng so'nggi natijalarini joriy etish barobarida yangi ish o'rinlarini yaratish ustida jiddiy bosh qotirish ham muhim hisoblanadi;
- yuksak darajada texnik imoniyatlarga ega bo'lish mehnat, ishlab chiqarish jarayonini osonlashtiradi, inson uchun murakkab va qiyin bo'lgan ishlarni texnika o'z zimmasiga oladi va insonlarning aqliy faoliyati uchun keng yo'l ochiladi.
-dunyo xalqlari bilan muloqot almashinuvi osonlashadi, tezlashadi. Jahondagi istalgan mamlakat kutubxonalarida saqlanayotgan nodir va muhim kitoblardan foydalanish imkoniyatlari yaratiladi;
- madaniyatlararo aloqalar rivojlantiriladi, mustahkamlanadi. Dunyo yaqinlashadi.
Demak, har bir olingan ma'lumotni tekshirib, asosli yoki asossiz ekanini aniqlamay turib, o'sha ma'lumotga qarab ish tutish turli muammo va javobgarliklarni keltirib chiqarishi mumkin. CHunki bunda xabar tarqatayotgan kishining g'arazli maqsadini amalga oshirishiga zamin yaratib qo'yiladi. SHunday ekan, dunyoning turli mintaqa va hududlarida ro'y berayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, ziddiyatli to'qnashuvlarga teran qarash hissini oshirish, har qanday ko'rinishdagi tahdidlarga qarshi ma'naviy-ma'rifiy ishlarni zamon talablari asosida tashkil etish, ayniqsa bu borada kelajagimiz hisoblangan yosh avlodni, bir so'z bilan aytganda har birimiz uchun muqaddas bo'lgan oilamizni din niqobi ostidagi yot g'oyalar ta'siridan asrash uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etishimiz lozim
Kibermakon (yoki kiberjoy) va diniy axborot iste'moli madaniyat arasidagi aloqalar, insonlar o'rtasida ma'naviy, ijtimoiy va texnologik o'zgarishlarga ta'sir qilmoqda. Kibermakon, elektronika va internet orqali o'tkaziladigan kompyuterli o'yinlar, ijtimoiy tarmoqlar, ilovlar, maqolalar va boshqa onlayn resurslarni o'z ichiga oladi. Bu kiberjoylar insonlar orasidagi aloqalarni yangi xususiyatlar va tajribalarga olib keladi. Din va axborot iste'moli madaniyat esa, insonlar o'rtasidagi tajribalarni, ma'naviyatni, adabiyotni va xayolni ifodalovchi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Kiberjoylar va diniy axborotlar bir-biriga ta'sir qilish o'rinli masalalardir:
1. **Din va Axbarot Iste'moli Madaniyatning Kiberko'rinishlari:** Internet va ijtimoiy tarmoqlar, insonlarni bir-biriga yaqinlashtirishda o'z vazifasini bajaradi. Diniy axborotlar, onlayn saytlar, jurnallar va ijtimoiy tarmoqlar orqali tarqatiladi, bu esa insonlarga dunyoqarash, diniy ma'rifatlar, ibodat usullari va boshqa diniy mavzular bo'yicha ko'proq bilim olishlari uchun imkoniyat yaratadi.
2. **Virtual Jamiyatlar va Diniy Sohalar:** Kiberjoylar va diniy axborotlar, onlayn jamiyatlar va diniy saytlar orqali insonlarning bir-biriga qarashlari va fikrlarini almashishiga imkon beradi. Virtual jamiyatlar, diniy guruhlar va jamoatlar tuzilishida muhim rol o'ynayadi.
3. **Din va Teknologiya Sohasidagi Yangiyo'larni O'rganish:** Kibermakon va axborot iste'moli madaniyat, insonlarga diniy ma'lumotlarni o'rganishda yangi yo'llar ochadi. Onlayn darslar, maqolalar, podcastlar, va virtual saytlar orqali insonlar diniy ma'rifatlarini oshirishlari mumkin.
4. **Onlayn Ibodat va Diniy Ilmning Tarqatilishi:** Virtual jamiyatlar va diniy saytlar orqali insonlar, onlayn ibodatlar, diniy adabiyotlarga kirish, va diniy ta'limlarga qatnashishlari yoki onlayn ilmiy majlislarda ishtirok etishlari orqali diniy bilimlarini oshirishlari mumkin.
5. **Diniy Tashkilotlar va Ijtimoiy Tarmoqlar:** Diniy tashkilotlar, ijtimoiy tarmoqlar orqali insonlar o'rtasida aloqa o'rniga ega bo'lishda yangi imkoniyatlar paydo bo'ladi. Virtual jamoatlar, hayot tarzini ulashish, diniy kutubxonalar, va ilmiy maqolalar orqali insonlarning ma'naviy va diniy bilimlarini oshirish uchun yordam beradi.Bular bilan birga, kibermakon va diniy axborot iste'moli madaniyat o'zaro ta'sir qilish orqali, insonlar arasidagi aloqani yangi shakllarda rivojlantirib, diniy ma'naviyatlar, adabiyotlar va axborotni yangi teknologiyalar orqali o'rgatishga imkon beradi. Bu esa, insonlarning ma'naviy rivojlanishiga, ijtimoiy tarmoqlar orqali tashqi dunyo bilan ta'sir qilishiga va o'zlarini o'rganishlari, rivojlantirishlari uchun muhim bir vosita bo'lib qoladi.
3)Internet tizimining ijtimoiy tarmog„idan olingan narsa to„g„ri, ishonchli vazararsiz ekanini bilish kerak. Yaxshi-yomonning farqiga bormagan yoshlar ijtimoiytarmoqlar orqali tarqatilgan har qanday ma‟lumot-xabarlarni haqiqat deb qabulqilayotgani jiddiy xavotirga solmoqda. Ular g„arazli maqsadlari yo„lida yoshlardabuzg„unchilik, begunoh odamlar qonini nohaq to„kish kabi jinoyatlarni avj oldirib,fuqarolar tinchligini buzib, xalq orasida nizo chiqarishga harakat qilishmoqda.Sarhadsiz internet dunyosiga kirgan yoshlar vaqt, umr g„animat ekanini doimo yoddasaqlamog„i lozim. Zero, bu global tarmoq bepoyon hududlarga ega bo„lib, unda insonadashib soatlab, kunlarini samarasiz o„tkazib yuborish bilan birga yoshlarimiz o„jarva qaysar, keksalarning aytganini nazar-pisandga olmaydi, ajdodlar qadriyatlariniinkor etadi”[2].Darhaqiqat, bugun axborot ko„p va tez kirib kelayaptiki ularni “hazm” qilish uchun teran tafakkur va keng dunyoqarash talab etiladi. Ayniqsa internet tizimining ijtimoiy tarmoq olami farzandlarimiz e‟tibori va qiziqishini tortib borayotgan bugungi davrda ayrim kompyuter o„yinlari haqida ham shunday misollarni ketirish mumkin.
Bugun dunyo aholisining 90 % dan ortig„ida ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish
imkoniyati mavjud. Foydalanayotganlar soni ham yildan-yilga ortib bormoqda.
Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko„ra insonlarning ijtimoiy tarmoqda
sarflaydigan minimal vaqti 3 soatni tashkil etadi. Bir qarashda kishini xavotirga
soladigan hech narsa yo„qdek[3]. Inson bu 3 soat mobaynida turli hududlarda
yashaydigan yaqinlari, tanishlari, qarindoshlari bilan muloqot qilmoqda, bunda nima
notabiylik bor deb o„ylash mumkin. Albatta, ushbu muloqot jarayonlarining ijobiy
tomonlarini inkor etib bo„lmaydi. Biroq, ijtimoiy tarmoqlarda faqat ezgu niyatni
ko„zlagan insonlar o„tirmasligini o„nlab misollar bilan asoslash mumkin. Ayniqsa,
yoshlarda bunday holat ko„proq yolg„iz qolish istagining kuchayishida namoyon
bo„ladi.Manbalarda ijtimoiy tarmoq – odamlarning muloqot qilish, o„xshash
qiziqishlari yuzasidan boshqa odamlar bilan ijtimoiy munosabatlarni yaratish uchun
foydalanadigan onlayn platforma deb ta‟rif berilgan. Ilk bor odamlar o„rtasidagi
muloqot vositasi sifatida ijtimoiy tarmoqning elektron pochta ko„rinishi paydo bo„ldi.Bu kompyuter tarmoqlari orqali bog„lanishning ilk ko„rinishi edi. Dastlab ikki kishi o„rtasida ma‟lumot almashish uchun yaratilgan elektron ma‟lumot almashuv keyinchalik guruhlar o„rtasidagi muloqot vositasiga aylandi. Ijtimoiy tarmoqlar haqida ilk bora o„z tasavvurlarini bayon qilgan olimlar R.Solomonoff va A.Rapoport o„tgan asr o„rtalarida muloqotning virtual ko„rinishi haqida o„z fikrlarini bayon qilishgan. Vengriyalik mutaxassislar P.Erdos va A.Renilar ijtimoiy tarmoqlarni shakllantirish borasidagi tasavvurlarini aytib o„tishgan. Ijtimoiy tarmoq atamasini alohida tushuncha sifatida 1954 yil Manchester maktabi namoyondalaridan biri J.Barns ilmiy manbalarga kiritgan. Internet tarmog„ida insonlar o„rtasidagi muloqotning avj olishi, rivojlanib ketishini olimlar ijtimoiy tarmoqlarning tezkor faoliyati bilash bog„lashadi[4]. Aslida ham shunday. Siz virtual olamda tez va qulay muloqotni kunning yoki tunning istalgan vaqtida o„rnatishingiz mumkin. Suhbatdoshingiz bilan yozishib, gaplashib, uni ko„rishingiz ham mumkin. Buning uchun kompyuter yoki telefon va internet bo„lsa kifoya.Bugungi kunda mashhur bo„lgan ijtimoiy tarmoqlarda o„z sahifasiga egabo„lmagan insonni topish qiyin. Ayniqsa, bu holatning yuqori darajasini yoshlarorasida ko„rish mumkin. Ma‟lumotlarga qaraganda, dunyo yoshlari, jumladanmamlakatimizda o„sib kelayotgan yosh avlod asosiy vaqtining taxminan 50% foizivirtual muloqotga sarflanmoqda. Gap shundaki, ko„pchilik yoshlar o„z hayotlariniijtimoiy tarmoqlarsiz tasavvur qila olmaydilar


Shu nuqtai nazardan qaraganda, shiddatli global o„zgarishlar davrida yoshlar ong-u shuurini internet tizimining ijtimoiy tarmog„i orqali kirib kelayotgan zararli g„oya va ta‟sirlardan samarali va ishonchli himoyalash tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa o„qituvchilar, ma‟naviyat targ„ibotchilari, ota-onalardan yanada hushyor va ogoh bo„lishni, yosh avlodning g„oyaviy-mafkuraviy immunitetini mustahkamlash borasidagi ishlar ko„lamini yanada kengaytirishni talab qiladi. Ma‟lumki, dunyoda g„oyaviy hamda informatsion xurujlar, turli mafkuraviy tahdidlar avj olayotgan bugungi kunda yoshlarimiz ma‟naviyatini yuksaltirish, ularning tafakkurida sog„lom dunyoqarash asoslarini shakllantirish eng muhim vazifadir. Bunday murakkab va tahlikali davrda ma‟naviy – ma‟rifiy ishlarni zamon talablari asosida tashkil etish yoshlarimizni turli mafkuraviy xurujlardan himoya qilish, yoshlarimizning hayotga ongli munosabatini shakllantirish, yon – atrofda yuz berayotgan voqealarga daxldorlik hissini oshirish, diniy ekstremizm, xalqaro terrorizm, zo„rlik bilan joriy etish oqibatida xalqaro maydondagi ziddiyat va qarama – qarshiliklar kuchayib borayotgan bir vaziyatda o„zimizning kelajak strategiyamizni aniq belgilab olish, g„animlarning g„arazli urinishlari nimaga qaratilganligini har tomonlama anglab olish va keng jamoatchilikka yetkazish, mamlakatimiz mustaqilligi, tinch va osoyishta hayotimizga xavf tug„dirishi mumkin bo„lgan tajovuzlarga qarshi izchil kurash olib borish, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan milliy g„oya targ„iboti va mafkuraviy jarayonlarning amaliy ishlari va ijobiy natijalarini yoshlarga tushuntira bilish, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Ma‟naviyat va ma‟rifat ishini vatanparvarlik ishi, vijdon ishi” ekanligi to„g„risidagi qarashlarining mazmun-mohiyatini har bir fuqaroga, xususan, yoshlar ongi, qalbi va ichki dunyosiga singdirish zarur. Umuman, bugungi kunda internet tizimining ijtimoiy tarmoqlari salbiy ta‟sirining oldini olish uchun yoshlarning ma‟naviy salohiyatini oshirish, iqtidorli va iste‟dodli bolalarning o„z ijodlarini erkin namoyon etish va axborot almashish imkoniyatlarini yanada kengaytirish maqsadida zamonaviy axborot texnologiyalari orqali maxsus internet dasturlarini ko„proq tuzib, yoshlarga mo„ljallangan turli mavzular bo„yicha maqsadli loyiha va sohaviy tizimli dasturlarni tayyorlash va ularni doimiy tarzda yangilab borish maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birgalikda jamiyat hayotining modernizatsiyalashish sharoitida jamiyatda ma‟naviy sohada quyidagi vazifalarni ham bajarishimiz maqsadga muvofiqdir: - yoshlarimizni ma‟naviy yangilanish va islohotlar jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish; - turli qarash va fikrga ega bo„lgan yoshlarning o„ziga xos orzu-intilishlarini uyg„unlashtiruvchi g„oyalar Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi, komil inson, yagona Vatan tuyg„usi, adolat - qonun ustuvorligida, xalq roziligi, jaholatga qarshi ma‟rifat, innovatsion taraqqiyotni ta‟minlash barcha yurtdoshlarimiz uchun muqaddas maqsadga aylanishiga erishish, milliy hamjihatlikni yanada mustahkamlash; - ota-bobolarimiz dinining gumanistik mohiyatini keng jamoatchilikka tushuntirish borasidagi ishlarni davom ettirish. Buning uchun, avvalo: - ommaviy axborot vositalarida milliy ma‟naviyatimiz aks etgan ko„rsatuvlar, seriallar, kino va badiiy filmlar namoyishini omma e‟tiboriga taqdim qilish; - internet tizimidan foydalangan holda milliy saytlar ko„paytirish hamda yoshlarbop ruknlarni ochish va ular orqali milliy g„oyalarni singdirib borishni ta‟minlash; - jamiyatda ma‟naviyatni takomillashtirish mavzuida ilmiy loyihalar joriy etish hamda qonun ustuvorligini ta‟minlash zarurdir. XXI asrda davlatimizning ravnaqi, uning kuchi hamda salohiyati ko„p jihatdan xalq ma‟naviyatining yuksakligi va pokligiga, yoshlarimizning intellektual savodxonligiga, ular ongi, ichki dunyosi va qalbida milliy g„oyaning rivojlanganligi bilan chambarchas bog„liqdir. Bunda esa internet tizimining ijtimoiy tarmog„idan tarqatilayotgan turli xil yot g„oyalarga qarshu mafkuraviy immunitetining nechog„liq shakllanishiga bevosita aloqadordir.
ADABIYOT
1. Yahyo Muhammad Amin. Internetdagi tahdidlardan himoya T.: “Movaraunnahr”, 2016. –B.5.
2. Таранов П. Энциклопедия высокого ума. М., 1999, с.16
3. Rajabov H.I “Globallashuv sharoitida axborot tahdidlariga qarshi kurashishning zamonaviy texnologiyalarini yaratish muammolari” mavzusidagi xalqaro ilmiyamaliy konferentsiya materiallari T:. “Fan va texnologiya” 2020 yil, B-207
4. Rajabov H.I “Globallashuv sharoitida axborot tahdidlariga qarshi kurashishning zamonaviy texnologiyalarini yaratish muammolari” mavzusidagi xalqaro ilmiyamaliy konferentsiya materiallari T: 2020 yil, B-206-207.


XULOSA

Xulosa o’rnida aytmoqchimizki, hozirgi kunda jamiyatimiz hayoti fantexnologiyalar rivoji bilan tobora uyg„unlashib borayotgan bir davrda yashamoqdamiz. Shunday ekan, har birimiz ijtimoy tarmoqlardan foydalanish madaniyatiga amal qilishimiz, navbatida, uni atrofdagilarga ham o’rgatish foydadan xoli bo„lmaydi. Binobarin, yoshlarning ruhiy-ma’naviy olamini zararli unsurlardan, turli xil buzg„unchi, yod va zararli g’oyalardan himoya qilish orqali taraqqiyot poydevori yaratiladi. Zero, ma’naviy barkamol, intellektual salohiyati

yuqori avlod tarbiyasi nafaqat O’zbekistonda, balki butun jahonda eng muhim
vazifalardan biri sifatida namoyon bo’lmoqda. Aynan ma‟naviy barkamol avlod
mamlakat ertasini belgilab beradi. Ma‟naviy barkamollik esa jamiyat taraqqiyotining