Referat Mavzu: Toksikomaniya va uni keltirib chiqaruvchi moddalar

Yangiyo'l Abu Ali ibn Sino nomidagi Jamoat salomatligi texnikum

Referat
Mavzu: Toksikomaniya va uni keltirib chiqaruvchi moddalar.

Bajardi: _______________
Tekshirdi:_____________
Toshkent 2023

Reja

1. 
   TOKSIKOMANIYADA QO’LLANILADIGAN KIMYOVIY MODDALAR.
   
2. 
   Toksikomaniya – sabablari,belgilari,davolash
   

Toksikomaniya haqida umumiy tushuncha. Toksikomaniya yunoncha «toksikon»-zaharli, «maniya»-aqldan ozish, ruhiyatning buzilishi, jinni bo`lish ma‘nosini anglatadi. Umumlashtirib aytganda toksikomaniya turli xil zaharli moddalarni qabul qilishga o`rganib qolish natijasida ruhiyatning buzilishi bilan xarakterlanadigan kasallikdir. Toksikomaniya atamasi asosan tibbiyot va sotsiologiya fanlarida qo`llaniladi, yurisprudensiyada esa toksikomaniya narkomaniya (giyohvandlik)ga kiritilgan. Demak, toksikomaniya giyohvandlikning bir turi hisoblanadi.
Turli xil kimyoviy moddalar ta‘siriga odam organizmining o`rganib qolishi va toksikomaniya kasalligini vujudga kelish muddati 1-2 haftadan 1-1,5 oygacha bo`lishi mumkin. Bu muddatning qisqa yoki uzoq bo`lishi odam organizmining individual xususiyati va qo`llangan kimyoviy moddaning turiga bog`liq.
TOKSIKOMANIYADA QO’LLANILADIGAN KIMYOVIY MODDALAR.
1.Benzin, kerosin, solyarka -hidlanadi.
2.Bo`yoqlar, laklar, alif-hidlanadi.
3. Kley «moment»-hidlanadi.
4. Efir-hidlanadi.
5. Uxlatuvchi, tinchlantiruvchi dori moddalar : fenobarbital (lyuminal), barbamil, veronal, amital- natriy va boshqalar – og`iz orqali qabul qilinadi.
6. Qo`zg`atuvchi dori moddalar: kofein, nikotin va boshqalar – og`iz orqali qabul qilinadi.
7. Kiyim va matolardagi dog`larni tozalaydigan kimyoviy aralashmalar—hidlanadi.
TOKSIKOMANIYANING BELGILARI.
Toksikomaniya kasalligiga uchragan odam zaharli kimyoviy moddani qabul qilgan paytda u kayf qiladi. Kayf qilish muddati 3-5 soat davom etadi. Kayf vaqtida eyfornya, ya‘ni kayfiyatning vaqtincha yaxshilanish holati yuzaga keladi. U kuladi, ko`p gapiradi, o`ynaydi.
Ta‘kidlash lozimki, toksikomaniya kasalligini vujudga keltiradigan kimyoviy moddalarning hammasi ham odam ruhiyatiga ta‘sir qilib, kayfiyatni vaqtincha ko`tarishi bilan birgalikda odamning es-hushini, fikrlash qobiliyatini pasayishiga olib keladi. Kimyoviy modda ta‘sirida yuzaga keladigan eyforiya, ya‘ni kayfiyatiing ko`tarilish holati 1-2 soat o`tgandan keyin kayfiyatning yomonlashuvi bilan almashadi. Bunda toksikoman odam g`azablanadi, jahli chiqadi, atrofdagilarga qo`pol muomala qiladi, urushish, mushtlashishdan ham qaytmaydi. Uning ko`ziga qo`rqinchli narsalar ko`rinadi (ko`rish gallyutsinatsiyasi), qulo-giga qo`rqinchli narsalar eshitiladi (eshitish gallyutsinatsiyasi). Bemorning ruhiyati buzilishi tufayli bu payt u atrofdagi boshqa odamlar bilan oqilona muomala qilish qobiliyatini yo`qotadi. Uning hayoli bir tiklanadi, bir buziladi, ya‘ni jinniga o`xshab qoladi.
TOKSIKOMANIYANING OQIBATI.
Kimyoviy moddalarni qabul qilish tufayli yuzaga kelgan toksikomaniya kasalligi yillar o`tishi bilan chuqurlasha boradi. Kimyoviy moddaning uzoq muddatli ta‘siri natijasida bemor organizmi zaharlanadi. Eng` avvalo bosh miya asab hujayralari, so`ngra yurak muskuli, o`pka, jigar, buyrak to`qimalari zaharlanadi.
Odam organizmining surunkali zaharlanishi oqibatida avvalo bemorning ruhiyati buziladi. U aqliy mehnat qilishni, fikrlash qobiliyatini yo`qotadi. Bemor o`zining ota-onasi, oilasi, aka-ukalari, bolalariga befarq, mehr-oqibatsiz bo`lib qoladi. O`qishga, ishga qiziqmaydi, doim qovog`i uyulgan, xafa, kayfiyati buzilgan, atrofdag`ilardan o`zini chetga oladi. Boshqalar bilan muomala qila olmaydi, tez urushib qoladi.
Bemor ruhiyatining buzilishi bilan birgalikda asta-sekin unda jismoniy xastalanish belgilari ham ortib boradi. Kamqonlik tufayli terisi oqimtir-sarg`ish rangda bo`ladi, ko`zining oq pardasi sarg`ayadi, yuzida tirishishlar paydo bo`lib, bemor yoshiga nisbatan vaqtidan ilgari qariydi. Uning tirnoqlari va sochi rangsizlanib, sinuvchan bo`lib qoladi. Bemor ozroq harakat qilsa, yuragi o`ynaydi, nafasi qisadi, jig`ar sohasida og`riq paydo bo`ladi.
TOKSIKOMANNI DAVOLASH.
Toksikomanni, ya‘ni toksikomaniya kasalligiga duchor bo`lgan odamni davolash 3 davrda olib boriladi.
Davolashning birinchi davrida qabul qiladigan kimyoviy moddani berish to`xtatiladi: Kimyoviy moddani qabul qilish to`xtashi bilanoq, o`sha kunning oxiri va ertasi kuni bemorda yuzaga keladigan abstinensiya holatini sekinllashtirish va bemorning ahvolini yaxshilash uchun reopoliglyukin, gemodez kabi dorilar bemorning vena tomiriga tomchi usulida yuboriladi. Shuningdek, bemor ruhiyatni tinchlantiruvchi, yurak qon-tomir faoliyatini yaxshilovchi dorilar qo`llanadi. Birinchi davrda, abstinentsiya holatidagi bemorning ruhiyati o`ta buzilgach, u qo`zg`algan bo`ladi. Kimyoviy moddaning xumori tutadi. U atrobdagilardan kimyoviy modda berishni so`raydi, yalinadi, baqiradi, yig`laydi, ko`chaga chiqib, kimyoviy modda topishga va uni qabul qilishga harakat qiladi. Shuning uchun bemorni doimiy ravishda nazorat qilish kerak. Bemorning bardoshi va davolash tadbirlari natijasida 8-10 kundan keyin abstinensiya holatining belgilari kamayib, ahvoli yaxshilanadi.
TOKSIKOMANIYANING OLDINI OLISH.
1.Toksikomaniya kasalligiga asosan o`smir yoshidagi bolalar ko`proq beriladi. Shuning uchun kundalik tarbiyaviy ishlar jarayonida o`smirlarga toksikomaniya kasalligi, uni yuzaga keltiruvchi sabablar haqida tushuncha berish zarur. Bu ish ota-ona va o`qituvchilar tomonidan bajarilishi lozim.
2. Bolalar va o`smirlarga toksikomaniya kasalligini yuzaga keltiruvchi kimyoviy moddalar (benzin, kerosin, solyarka) kiyim va matolarning dog`larini ketkizadigan kimyoviy aralashmalar, bo`yoqlar, laklar, alif, «moment» kleyi, efir, uxlatuvchi, tinchlantiruvchi, qo`zg`atuvchi dorilar (lyuminal, veronal, amitalnatriy, kofein va boshqalar)ga o`zini yaqin tutmaslikni, qo`llash zarur bo`lganda ulardan uzoq muddat qayta-qayta fondalanmaslik haqida tushuntirish kerak.
3.Bolalar va o`smirlarning kimyoviy moddaga o`rganib qolishiga tajribali toksikomanlar sababchi bo`ladi.Ular o`zlari qo`llaydigan kimyoviy moddani hidlaganda yoki iste‘mol qilganida kayfiyatining yaxshi bo`lishi haqida maqtanib gapiradilar va bu moddani qabul qilishni tavsiya etadilar, o`zlari qo`llaydigan kimyoviy moddadan bepul muruvvat qiladilar. Mazkur moddani 3-4 marta hidlagan yoki iete‘mo1 qilgan o`smir uning ta‘siriga o`rganib qoladi.Shuning uchun bolalar va o`smirlarga kimyoviy moddalarni hidlaydigan, iste‘mol qiladigan odamlarga yaqinlashmaslik, ularning maslahatiga e‘tibor bermaslik haqida tushuntirish lozim.
Toksikomaniya haqida ma'lumot
Toksikomaniya ruhiy faol moddalarni, shu jumladan narkotik moddalarni suiiste’mol qilish natijasida yuzaga keladigan surunkali zaharlanishdir. Bemorlar shunday moddalarni iste’mol qilishga huruj qo’yganligi, shu moddalarga ruhiy va jismoniy qaram bo’lib qolganligi, neyrotropik moddalarga tolerantligi kuchayib borishi natijasida ular miqdorini asta-sekin ko’paytirib borishi, shu bilan birga ruhiy kasallanish tufayli shaxsning inqirozga uchrashiga olib boruvchi xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Giyohvandlik va toksikomaniya asosida ruhiy faol moddalarning neyrokimyoviy jarayoniga ta’sir qilishi natijasida ruhiy va jismoniy qaramlikni yuzaga keltiradigan patogenetik mexanizm yotadi. Shu bilan birga bu kasalliklar orasida klinik va yuridik-huquqiy nuqtai nazardan ma’lum tafovutlar bor.
Toksikomaniya – giyohvand moddalar ro'yxatiga qonuniy kiritilmagan toksik moddalarni suiiste'mol qilish. Eng ko'p ishlatiladigan kimyoviy moddalar – laklar, yoqilg'ilar, elim, - bug'doylarni nafas qilish, bema'ni ta'sirga olib keladi. Toksikomaniya asab tizimiga salbiy ta'sir qiladi, ongdagi patologik o'zgarishlarga olib keladi, giyohvandlik va giyohvandlikka sabab bo'ladi. Eng yomoni, giyohvand moddalarni suiiste'mol qilish, chekish va alkogolizm kabi yomon odatlar bolalar va o'smirlarning notekis tanasiga ta'sir qiladi. Bu esa, tuzatilishi juda qiyin bo'lgan, orqaga qaytish mumkin bo'lmagan badaviy va aqliy o'zgarishlarga olib keladi.
Toksikomaniya – sabablari
O'smirlar orasida giyohvand moddalarni iste'mol qilishning sabablari qiziqish va zerikish, o'zlarini himoya qilish va yangi his-tuyg'ularni his qilish, zamonaviy yoshlarning o'zlarini hech narsaga jalb qila olmasliklari bo'lishi mumkin. Inhalerlarning eng ko'p tarqalgan suiiste'mollari birgalikda sodir bo'ladi. O'smir tengdoshlaridan ortda qolishni xohlamaydi va vaqtida odat tusiga kiradi. Qo'llaniladigan moddani suiiste'mol qilish haqida gaplashganda, agar o'smirga kompaniya kerak bo'lmasa, u nafas olayotganlarning kunlik nafasiga uchraydi.
Narkotik moddalarni suiiste'mol qilish belgilari
Alomatlar nafas olishning turiga va uning inhalatsiyasi davomiyligiga bog'liq. 3-5 nafasda bosh og'rig'i, og'iz tomog'i, bosh aylanishi, tupurish va nafas olish, o'quvchilarning kengayishi, tashqi ta'sirga unchalik ta'sir etmasligi va reaksiyaga olib kelishi mumkin. Vaziyat 10-15 daqiqa davom etadi. Shundan so'ng moddalarni suiiste'mol qilishning yoqimsiz belgilari mavjud: gijjalar, ko'ngil aynishi, tashnalik, va hokazo. Progressiv kasallik nafas olish, psixosensor kasallik va psikomotor ajitasyondan keyin yengillikka sabab bo'ladi. Tashqi ko'rinishlar: o'tkir vazn yo'qotish, mo'rt tirnoqlar va sochlar, yuzning shishishi, terining quruqligi va dunyoqarashi.