Referat mavzulari ro’yxati

 
Tayanch iboralar: fasad, ichki devor, tashqi devor, pol, pardoz, bezatish, gil 
tuproq, kaolin, bentonit, glazur, angob, plastiklik. 
 
Sopol buyumlarga chiroyli ko’rinish berish va tashqi ta’sirlarga chidamliligini 
oshirish uchun ularni sirtini Yupqa (0,1-0,3mm) sir (glazur) yoki angob bilan 
qoplanadi. Sir parda kuydirilgandan keyin shishasimon qoplamaga aylanib, 
buyumning ko’rkamligini oshiradi va texnik hamda ekspluatatsion xossalarini 
yaxshilaydi. 
Sir (glazur) issiqqa chidamli, mustahkam, qattiq;, yuzasi yaltiraydi. Sirning 
shaffof va bug’iq, rangsiz va rangli, yaltiroq; va xira xillari bo’ladi. Sir tarkibida 

---

52 
kaolin, kvars qumi, dala shpati, bur, dalomit ishqoriy va ishqoriy-yer metall tuzlari, 
bor-kislota, bura, qurgoshin, rux oksidlari va x.k.lar bo’lishi mumkin. 
Angob oq yoki rangli gillardan tayyorlanib quritilgan buyumlarni sirtiga Yupqa 
qilib surtiladi. Angob pishirish paytida sirga o‘xshash erimaydi, ya’ni Shishasimon 
qavat hosil bo’lmaydi. Shuning uchun angob qoplangan buyumlarning Yuzasi xira 
bo‘ladi. O‘z xossalariga ko‘ra angob asosiy sopol buyumga yaqin bo‘lishi kerak. 
Fasadbop pardozbop buyumlar quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1. Ishlatish turiga ko’ra – panellar, yirik bloklar, monolit konstruksiyalarni 
qoplash uchun plitkalar. 
2. Konstruktiv vazifasiga ko’ra: ham devor ham pardoz uchun ishlatiladigan 
buyumlar (gisht, toshlar ( litsevie), faqat bezak uchun ishlatiladigan. 
3. Fasadlarning Yuzasiga ko’ra: glazurli (sirli), angobli, ikki qavatli, terrakotali 
(tabiiy holatdagi). 
4. O‘lchamlariga ko‘ra: gisht, toshlar, har xil o’lchamdagi plitkalar. 
5. Ishlab chiqarish usullariga ko’ra: 
a) qoliplash usuli bilan olinadigan. 
b) yarim quruq presslash usuli bilan olinadigan. 
v) Quyma usul bilan olinadigan. 
Plitkalarning yuzasi silliq yoki dag’ir-bug’ir bo’ladi, orqa tomoni dag’ir-bug’ir 
yaxshi yopishadigan. 
Plitkalarning tuzilishi birday tekis bo’lishi, yoriqlar, teshiklar va xokazo 
bo’lmasligi kerak. 
Suv shimuvchanligi 2-10% (rangli tuproq uchun 12%) gacha. Sovuqbardoshligi 
25-35. Bug’ o’tkazuvchanligi kerakli darajada bo’lishi kerak. 
Sopol materiallari va devor panellar yuzasi yaltiroq va go’zallashtirish uchun 
glazurlar ishlatiladi. Glazurlar asosan 2 xil usulda tayyorlanadi: quruq glazurlar va 
fritlar. Glazurlarning tarkibi sopol buyum tarkibiga yaqin bo’lib, issiqliqdan kengayish 
koeffitsienti bir-biriga teng yoki juda yaqin bo’lishi mumkin, aks holda buyum 
yuzasida turli xil yoriqlar paydo bo’ladi. Glazurlar tayyorlash uchun eng asosiy xom 
ashyo kvars qumi, kaolin, dala shpati, qurg’oshin oksidi, bor kislotasi va boshqa 
moddalar ishlatiladi. 
Glazurlar buyumning yuzasiga surkaladi va erish temperaturasigacha pishiriladi. 
Glazurlarni yashil qilish uchun kobalt oksidi, ko’k rang uchun xrom oksidi uchun mis 
III oksidi, temir III oksidi yoki xlorli tilla oksidi ishlatiladi. Glazurlar yaltiroq 
bulmaganlari emal deb ataladi. 
Devor panellari uchun glazurlangan dekorativ to’ldiruvchilar ishlab 
chiqarishning yangi usullari. Bu materialning ishlab chiqarishdan maqsad atmosfera va 
ob-havoning har qanday o’zgarishlari ta’siriga bardoshli pardoz ishlari uchun keng 
ko’lamda qo‘llash mumkin. 
Bu materialning go’zalligi tarifi tabiatdagi barcha chiroyli tomonlarni o’z ichiga 
oladi. Granit, marmar va x.k. materiallar yuzalarini yaltiroq va ranglar berishda ana 
shu glazur ishlatiladi. 
Dekorativ to’ldiruvchi ishlab chiqarishni kengaytirish maqsadida, devor panellari 
uchun, glazur xom ashyolari ko’p bo’lgan joylar tanlab olinadi. Ma’lumki ko’pchilik 
yengil chiquvchi glazurlar silikat shishalardan iborat. Glazurlarning ximiyaviy tarkibi 
va temperatura bardoshligi ma’lum bo’ladi. 

---

53 
Yengil chiquvchi glazurlardan quyidagi oksidlar chiqadi. Na
2
O, K
2
O, CaO, 
Br
2
O
3
, Al
2
O
3
bu oksidlarni ularning tuzlari orqali olib kelish mumkin. Ular suvda 
yaxshi qorishadi. Masalan:
Na
2
CO
3
, NaNO
3
, K
2
CO
3
, H
3
BO
3
, Ca(NO
3
)
2 
. 3H
2
O 
Al
2
(NO
3
)
3
. 9H
2
O. 
Keltirilgan tuzli qorishmalar 150-200
0
S temperaturada 2-4 soat davomida ushlab 
turiladi. Bu glazurni Shu temperaturada pishirish davomida tosh yuzasiga chukib 
mahkamlanib qoladi. Laboratoriya ishlari olib borilganda glazur xom ashyosi 
mufel
pechida kuydirildi. Bunday dekorativ xususiyatga va fizik-mexanik harakterga ega 
bo’ladi. 
Glazurli to’ldiruvchi xom ashyoni texnologiyasi TOMSK keramik materiallar 
ishlab chiqarish zavodida to’liq avtomatlashtirilgan rolikli pechda sinab ko’riladi. Bu 
glazur natijalari bo’yicha qurilishda, pardoz ishlarida va atmosfera ta’siriga chidamli 
material olindi. 
Pardoz uchun yana bir tuzli glazur qorishmasi sinab kurildi. To’ldiruvchi olov 
bardoshli keramikaga yuklanib quritish shkafida 150-200
0
S isitilib tuzli qorishma bilan 
qayta ishlandi. Quritish 20-30 minut davomida ushlab turiladi. Shunday keyin kuritish 
shkafidan chiqarilib uni pishirish pechiga yuboriladi. Bu pechda glazur 740-900 
temperaturada 40-60 minut davomida pishiriladi. Shu asosda glazur materiali 
tayyorlanadi. Uning o’lchamlari devor panellari uchun 1m
2
. Shunday qilib glazur 
tayyorlashning 2ta yangi usullari ko’rib chiqildi. Bu glazurlarni bezak va pardoz ishlari 
uchun keng miqyosda qo‘llash mumkin.