Referat o’qituvchi: Achilov. U toshkent 2022 r e j a

1-rasm. 2021-yilda O'zbekistonda 
YaIM hajmining hududlar 
kesimida taqsimoti (foizda)
1
 
Yuqoridagi 
1-rasmda 
2021-yilda 
O’zbekistondagi 
yalpi 
ichki 
mahsulotning 
hududlar 
kesimidagi 
taqsimoti 
aks 
etgan. 
Rasmdan 
ko’rinadiki mazkur yilda yaIM ning 19 foiz 
hissasi Toshkent shahriga to’g’ri kelgan, ikkinchi 
va uchinchi o’rinlarda mos ravishda Toshkent 
(13%) va Navoiy (9%) viloyatlari egallagan. 
YaIMning eng kam hissasi Sirdaryo (2%), 
Xorazm 
(4%), 
Jizzax 
(4%) 
hamda 
Qoraqalpog’iston Respublikasi (4%) ni tashkil 
etgan. Buning asosiy sabablari sifatida Toshkent 
shahri mamlakatning iqtisodiy, infratuzilmaviy va 
sanoat jihatdan eng rivojlangan regionidir. 
Toshkent viloyati esa iqtisodiy jihatdan eng 
sanoatlashgan regiondir, xususan, mamlakatdagi 
eng yirik sanoat korxonalarining aksariyati shu 
hududda 
joylashgan. 
Navoiy 
viloyati 
mamlakatdagi hududiy jihatdan eng katta va 
tabiiy qazilma boyliklarining katta ko’lami shu 
hududda joylashgan, shu sabbali ham mazkur 
regionlarga YaIM ning eng salmoqli hissasi 
to’g’ri keladi. 
 
1
Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida talaba tomonidan tayyorlandi 

---

4. Byudjet muassasalari buxgalteriya balansining tarkibiy tuzilishi tahlili 
Balans (1-shakl)ni tuzishdan oldin barcha mavjud memorial order-lar bilan 
rasmiylashtirilgan buxgalteriya provodkalarini dastlabki hujjatlarga muvofiq holda to’g’ri 
tuzilganligi hamda «Bosh-jurnal kitobi» (308-shakl)ga to’g’ri yozilganligi, subschyotlar 
bo’yicha oylik aylanmalar va hisobot davri oxiriga «Bosh-jurnal kitobi» (308-shakl) 
bo’yicha qoldiqlar to’g’ri hisoblanganligi tekshirib chiqiladi. Hisobot davri oxiriga «Bosh-
jurnal kitobi» (308-shakl)dagi chiqa-rilgan qoldiqlar balansning «Yil (chorak) oxiriga» 
ustuniga ko’chirib yoziladi. Debitor va kreditor qarzlarni hisobga oluvchi subschyotlarda 
debitorlar va kreditorlar summalari o’zaro hisobga olmagan holda, ya’ni, mavjud debitorlar 
balansning aktiv qismida, kreditorlik qarz esa, passiv qismida ko’rsatiladi. Debitorlik va 
kreditorlik qarzlari to’g’risidagi ma’lumotlarni aks ettirishda Byudjet tashkilotlarida 
buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma (ro’yxat raqami 2169, 2010 yil 22 dekabr) 
(O’zbe-kiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2010 y., 51-son, 502-modda) bilan 
tasdiqlangan 285-son shakldagi aylanma qaydnoma va boshqa tegishli hisob registrlari 
ma’lumotlaridan foydalaniladi. «Yil boshiga» ustuni bo’yicha ko’rsatkichlar o’tgan hisobot 
yili balansining «Yil (chorak) oxiriga» ustuni bo’yicha ko’rsatkichlarga aynan bir xil holda 
ko’chiriladi. Agarda, tashkilot hisobot yilining 1 yanvaridan keyin tashkil topgan bo’lsa, u 
holda balansning ushbu «Yil boshiga» ustuni to’ldirilmaydi. 
Balansning aktiv qismidagi «Yil (chorak) oxiriga» ustuni bo’yicha: 
1- Asosiy vositalar va boshqa uzok muddatli nomoliyaviy aktivlar» paragrafining «Asosiy 
vositalar: Boshlang’ich (qayta tiklash) qiymati» qatorida tashkilotlarning hisobot davri 
oxiriga mavjud barcha asosiy vositalari, shu jumladan, ijaraga berilganlari ham dastlabki 
(tiklanish) qiymati bo’yicha aks ettiriladi. 
Qayta baholash natijalari bo’yicha aniqlangan asosiy vositalarning tiklanish qiymati yillik 
va choraklik balanslarda «Yil boshiga» ustunida kasr chizig’i bilan (maxrajida) aks 
ettiriladi;«Eskirish summasi» qatorida asosiy vositalarning balans tuzilgan hisobot davri 
oxiriga hisoblangan eskirish summasi aks ettiriladi; 
«Qoldiq (balans) qiymati» qatorida asosiy vositalarning dastlabki (tiklanish) qiymati bilan 
eskirish qiymati o’rtasidagi farq (010-qatorda aks ettirilgan asosiy vositaning dastlabki 
(tiklanish) qiymatidan 011-qatorda aks ettirilgan eskirish summasini ayirmasi) aks ettiriladi; 
«Nomoddiy aktivlar» qatorida tashkilotning hisobot davri oxiriga mavjud nomoddiy 
aktivlarining qiymati ko’rsatiladi; 
2- Noishlab chiqarish aktivlari» qatorida ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lmagan 
kapital xarajatlar, jumladan, erni obodonlashtirish bo’yicha xarajatlar (040-subschyot) aks 
ettiriladi; 
3- Tovar-moddiy zaxiralar» qatorida hisobot davri oxiriga mavjud bo’lgan tayyor mahsulot, 
qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari, dori-darmon va yarani boglash vositalari, 
inventar va xo’jalik jihozla-ri, yonilg’i, yoqilg’i-moylash materiallari, mashina va asbob-
uskunalarning ehtiyot qismlari va boshqa tovar-moddiy zaxiralari qoldiq summalari 
ko’rsatiladi, balansdan tashqari 10 «Foydalanishdagi inventar va xo’jalik ji-hozlari» va 12 
«Eskirganlarining o’rniga berilgan transport vositalarining ehtiyot qismlari» schyotlarida 
aks ettirilgan tovar-moddiy zaxiralarning qoldiqlari bundan mustasno; 
4- Nomoliyaviy aktivlarga qo’yilmalar» qatorida o’rnatish uchun mo’ljallangan asbob-
uskunalar, tugallanmagan qurilish, asosiy vositalar-ga boshqa xarajatlar, nomoddiy 
aktivlarga boshqa xarajatlar, tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar va tovar-moddiy zaxiralarga 
boshqa xarajatlarni hisobga oluvchi subschyotlarning «Bosh-jurnal kitobi» (308-shakl) 
bo’yicha hisobot davrining oxiriga qoldiq summasi aks ettiriladi; 

---

«Moliyaviy aktivlar» bo’limida mavjud hisobvaraqlardagi pul mablaglari, 
akkreditivlar, kassadagi nakd pul qoldiqlari va boshqa pul mablaglarining, shuningdek 
g’aznachilik bo’linmalaridagi shaxsiy hisobvaraqlardagi pul mablag’larining qoldiq 
summalari aks ettiriladi; 
«Debitorlar» bo’limida yil (chorak) oxiriga barcha hisob-kitoblar bo’yicha qoldiq summalar 
(debitorlik qarzlar) aks ettiriladi. 
Balansning passiv qismidagi «Yil (chorak) oxiriga» ustuni bo’yicha: «Kreditorlar» 
bo’limida yil (chorak) oxiriga barcha hisob-kitoblar bo’yicha qoldiq summalar (kreditorlik 
qarzlar) aks ettiriladi; 
«Moliyaviy natijalar» bo’limida tashkilotning joriy yilga moliyaviy natijalari (300 - 343 
qatorlar), shuningdek yakuniy moliyaviy natijala-ri (350 - 356 qatorlar) har bir daromad 
(tushum)larning turlari bo’yicha alohida holda aks ettiriladi. 
Bunda, joriy yilga moliyaviy natijalar (300 - 343 qatorlar) bo’yicha ko’rsatkichlar yillik 
balansda aks ettirilmaydi. 
«Balansdan tashqari schyotlar» bo’limida hisobot davri oxiriga aks ettirilgan balansdan 
tashqari schyotlar summasi ko’rsatiladi. 
Balans (1-shakl) tashkilotlar tomonidan har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 
10-sanasiga qadar topshiriladi, mazkur Qoidalarning 146-bandida nazarda tutilgan holatlar 
bundan mustasno. 
Balansni to’g’ri tuzish bo’yicha talablarining bajarilishi ustidan nazorat O’zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi va hududiy moliya organlari tomonidan qonunchilikka 
muvofiq amalga oshiriladi. 
Tashkilotlarning rahbarlari va bosh hisobchilari balans ma’lumotlarining to’liqligi, 
to’g’riligi hamda o’z vaqtida taqdim kilinishi yuzasidan javobgardirlar. 

---

XULOSA 
Byudjet tashkilotlarida nazoratni tashkil qilish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 15 noyabrdagi 393-son qarorida taftish va tekshirishni 
asosiy vazifalari aniqlangan. Byudjet mablag’larini kelib tushishi va sarflanishi, byudjetdan 
tashqari mablag’lardan foydalanish, davlat mulki bo’lgan mulkdan, daromadlarni taftish 
hamda tekshirish rejali tartibda, rejadan tashqari tartibda amalga oshiriladi. 
Byudjet tashkilotlarida nazoratni tashkil qilish va o’tkazish bo’yicha nazorat taftish 
bosh boshqarmasi va nazorat taftish boshqarmasi taftishchilar ishi ustidan uslubiy rahbarlik 
hamda nazoratni amalga oshiradi, amaliy yordam ko’rsatadi. 
Taftish va tekshiruvlarni o’tkazish muddati, taftish guruhi tarkibi, har bir taftish va 
tekshiruvni aniq vazifasidan, taftish qilinayotgan tashkilotning xususiyatidan kelib chiqqan 
holda aniqlanadi. 
Byudjet tashkilotlarida taftish va tekshiruvlarni o’tkazish muddati – 30 kungacha qilib 
belgilangan. Birinchi marta belgilangan muddat taftish guruhi rahbari (taftishchi) 
tomonidan asoslansa, u holda muddati uzaytirilishi mumkin. Taftishda o’tgan 3 kalendar 
yili moliyaviy faoliyatini, oldingi taftish o’tgandan keyingi davrni o’z ichiga oladi. Byudjet 
tashkilotlari taftish va tekshirilayotganda xarajatlar smetasini bajarilishi taftish qilinadi, 
bunda kassa va g’aznachilikda ochilgan har bir schyot bo’yicha operatsiyalar bilan bog’liq 
hujjatlar, o’tgan taftishdan keyingi davrdan hozirgi taftishgacha bo’lgan davr, agar 
suiiste’molchiliklar aniqlansa, undan ko’proq davrni o’z ichiga olishi mumkin. Byudjet 
tashkilotlaridagi mavjud reja, hisobot, statistik ma’lumotlar hamda materiallar batafsil 
o’rganiladi. Taftish va tekshirishga kirishdan oldin taftish guruhi rahbari o’zining vakolati 
doirasida tegishli moliya va g’aznachilik organlari rahbarlariga taftish va tekshirish 
belgilanganligi to’g’risida axborot beradi. 
Buxgalteriyani taftish va tekshiruv o’tkazishda guruh rahbari markazlashgan 
buxgalteriya to’g’risidagi nizom va uning tarkibi, uning shtati, tashkilotning xarajatlar 
smetasi bo’yicha umumiy summasi bilan tanishib chiqadi. Bundan tashqari, buxgalteriya 
xodimlari o’rtasida xizmat vazifalarini taqsimlanishi va hujjatlar aylanishi bilan tanishadi.
Shundan keyin taftish va tekshirishlar ishchi rejasi tuziladi va unda aniq muddatlar va 
ishning taqsimlanishi amalga oshiriladi. Ishchi reja tuzilayotganda markazlashgan 
buxgalteriya ishlari funktsional belgilari bo’yicha taqsimlanishini hisobga olish tavsiya 
qilinadi. 
Taftishchi tekshirish jarayonida moddiy javobgar shaxsining ishtirok etishini 
ta’minlashi, bajarilgan ishlar xajmini nazorat o’lchovini amalga oshiradi, nusxa va 
namunalar olinadi hamda ular asosida moddiy javobgar shaxs tekshiriladi. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 
1. O’zbekiston Respublikasining “Buxgaltetriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni. 
2016 y. 13 aprel 
2. “Buxgalteriya hisobida xujjatlar va xujjatlar aylanuvito’g’risidagi Nizom” O’z.R AV. 
tomonidan2004 yil14 yanvarda№1297-sonbilanro’yxatdano’tgan. 
3. “O’zbekiston 
Respublikasi 
Davlat byudjetida 
turuvchi tashkilotlarning 
xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan 
o’tkazish tartibi to’g’risida” Nizom O’z.R AV. tomonidan 2010 yil 19 noyabrda № 
2157-son bilan ro’yxatdan o’tgan. 
4. “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma O’z.R AV. 
tomonidan 2010 yil 22 dekabrda № 2169-son bilan ro’yxatdan o’tgan; 
Internet 
saytlari: 
- 
www.ziyonet.uz (Ta`lim portali) 
- www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy 
bazasi) 
- www.mf.uz (O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti).