Referat sirtqi bolim fakulteti «boshqarish hisobiga kirish»

O’ZBEKISTON RESPUBLKIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

«BUXG’ALTERIYA HISOBI VA AUDIT TARMOQLARI» YO’NALISHI

REFERAT
SIRTQI BOLIM FAKULTETI «BOSHQARISH HISOBIGA KIRISH»FANIDAN.

MAVZU: “ABC” ( FAOLIYATGA ASOSLANGAN XARAJATLAR ) TIZIMI BO’YICHA XARAJATLARNI BAHOLASH.

Talaba guruhi: 9-1BUXS-20
Tayyorladi: Xalbayev Kuvandik Egamberganovich

Tekshirdi:_____________________________________________

Reja:
1. “ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar) nima ?
2. “ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar) qanday ishlaydi ?
3. “ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar)ni hisoblash tartibi qanday ?
4. “ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar)ni hisoblash uchun talablar qanday ?
5. “ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar)ni hisoblashning afzalliklari.

“ABC” Faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblash birinchi marta 1987 yilda Robert S. Kaplan va V. Bruns tomonidan "Buxgalteriya hisobi va menejment: maydonni o'rganish istiqboli" kitobining bobi sifatida aniq ta'riflangan. Ular dastlab ishlab chiqarish sanoatiga e'tibor qaratdilar, bunda texnologiya va unumdorlikning oshishi mehnat va materiallarga to'g'ridan-to'g'ri xarajatlarning nisbiy ulushini kamaytirdi, lekin bilvosita xarajatlarning nisbiy qismini oshirdi. Masalan, avtomatlashtirishning kuchayishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajat bo‘lgan mehnatni qisqartirdi, lekin bilvosita xarajat bo‘lgan amortizatsiyani oshirdi.

“ABC” Faoliyatga asoslangan xarajatlarni keyinchalik 1999 yilda Piter F. Drucker tomonidan "21-asrning boshqaruv muammolari" kitobida tushuntirilgan. Uning taʼkidlashicha, anʼanaviy xarajat hisobi biror narsa qilish , masalan, vintni kesish uchun sarflanadigan xarajatlarga qaratiladi ; Faoliyatga asoslangan xarajat, shuningdek , bajarilmagan xarajatlarni , masalan, kerakli qismni kutish narxini qayd etadi. Faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblash an'anaviy xarajatlar hisobi qilmaydigan xarajatlarni qayd etadi.
Faoliyatga asoslangan xarajat (ABC) - bu tegishli mahsulot va xizmatlarga qo'shimcha va bilvosita xarajatlarni belgilaydigan xarajatlarni hisoblash usuli. Xarajatlarni hisoblashning ushbu buxgalteriya usuli xarajatlar, qo'shimcha xarajatlar va ishlab chiqarilgan mahsulotlar o'rtasidagi bog'liqlikni tan oladi, bilvosita xarajatlarni an'anaviy tannarxlash usullariga qaraganda kamroq o'zboshimchalik bilan mahsulotlarga belgilaydi. Biroq, menejment va ofis xodimlarining ish haqi kabi ba'zi bilvosita xarajatlarni mahsulotga belgilash qiyin.
Faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblash (ABC) asosan ishlab chiqarish sanoatida qo'llaniladi, chunki u xarajatlar ma'lumotlarining ishonchliligini oshiradi, shuning uchun deyarli haqiqiy xarajatlarni ishlab chiqaradi va kompaniyaning ishlab chiqarish jarayonida qilgan xarajatlarini yaxshiroq tasniflaydi.

• 
  Faoliyatga asoslangan xarajat (ABC) - bu mahsulot va xizmatlarga qo'shimcha va bilvosita xarajatlarni, masalan, ish haqi va kommunal xizmatlarni belgilash usuli.
  
• 
  Xarajatlarni hisobga olishning ABC tizimi har qanday hodisa, ish birligi yoki muayyan maqsadni ko'zlagan vazifa deb hisoblangan faoliyatga asoslanadi.
  
• 
  Faoliyat xarid buyurtmalari yoki mashinani sozlash kabi xarajat omilidir.
  
• 
  Xarajatlarning asosiy stavkasi, ya'ni xarajat jamg'armasi jami xarajatlar omiliga bo'linadi, ma'lum bir faoliyat bilan bog'liq qo'shimcha va bilvosita xarajatlar miqdorini hisoblash uchun ishlatiladi.
  
• 
  ABC xarajatlarni yaxshiroq tushunish uchun ishlatiladi, bu esa kompaniyalarga yanada mosroq narx strategiyasini shakllantirish imkonini beradi.
  
• 
  Ushbu tannarx tizimi maqsadli tannarxni hisoblash, mahsulot tannarxini hisoblash, mahsulot qatorining rentabelligini tahlil qilish, mijozlarning rentabelligini tahlil qilish va xizmatlar narxini belgilashda qo'llaniladi. Faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblash xarajatlarni yaxshiroq tushunish uchun qo'llaniladi, bu kompaniyalarga yanada mosroq narx strategiyasini shakllantirishga imkon beradi.
  
• 
  Faoliyatga asoslangan tannarxni hisoblash formulasi xarajat jamg'armasining umumiy miqdorini xarajat omiliga bo'linadi, bu esa xarajat omili stavkasini beradi. Xarajatlarning qo'zg'atuvchisi stavkasi faoliyatga asoslangan xarajatlarni hisoblashda muayyan faoliyat bilan bog'liq qo'shimcha va bilvosita xarajatlar miqdorini hisoblash uchun ishlatiladi.
  

“ABC” (Faoliyatga asoslangan xarajatlar)ni hisoblash tartibi quyidagicha:

1. 
   Mahsulotni yaratish uchun zarur bo'lgan barcha tadbirlarni aniqlang.
   
2. 
   Faoliyatlarni ishlab chiqarish kabi faoliyat bilan bog'liq barcha individual xarajatlarni o'z ichiga olgan xarajat pullariga ajrating. Har bir xarajat pulining umumiy qo'shimcha xarajatlarini hisoblang.
   
3. 
   Soatlar yoki birliklar kabi har bir xarajat hovuzi faoliyati xarajatlari drayverlarini tayinlang.
   
4. 
   Har bir xarajat jamg'armasidagi umumiy qo'shimcha xarajatlarni umumiy xarajatlar omillariga bo'lish orqali xarajat omili stavkasini hisoblang.
   
5. 
   Xarajat stavkasini olish uchun har bir xarajat pulining umumiy xarajatlarini jami xarajat omillariga bo'ling.
   
6. 
   Xarajat stavkasini xarajat omillari soniga ko'paytiring.
   

Faoliyatga asoslangan xarajatlar misoli sifatida yiliga 50 000 AQSh dollari miqdorida elektr to'lovi bo'lgan ABC kompaniyasini ko'rib chiqing. Ish soatlari soni elektr to'loviga bevosita ta'sir qiladi. Yil davomida 2500 ish soati ishlagan, bu misolda xarajatlar omili hisoblanadi. Yillik 50 000 AQSh dollari miqdoridagi elektr to'lovini 2500 soatga bo'lish yo'li bilan xarajat stavkasini hisoblash amalga oshiriladi, natijada xarajat stavkasi 20 dollarni tashkil qiladi. XYZ mahsuloti uchun kompaniya 10 soat davomida elektr energiyasidan foydalanadi. Mahsulot uchun qo'shimcha xarajatlar 200 dollar yoki 20 marta 10 dollarni tashkil qiladi.