Referat Tema: Kirxgof nızamları Tayarladi: Qabilladi: Kirisiw Kirxgof qaǵıydaları Ózgeriwshen tok

Referat

Tema: Kirxgof nızamları

Tayarladi:
Qabilladi:


Kirisiw
1. Kirxgof qaǵıydaları
2. Ózgeriwshen tok.
3. Tok kúshi
Paydalanilg'an a'debiyatlar

Kirisiw.
I. Kirxgof qaǵıydaları

Kópshilik ámeliy hám texnikalıq máselelerdi sheshiwde, ózgermeytuǵın elektr tokı quramalı tarmaqlanǵan shınjırınıń bólimlerindegi toklardıń hám kernewlerdiń bahaların anıqlawda, sol bólimler degi qarsılıqlar, toklar hám E. Yu. K. larni óz-ara baylanısıwlarınan paydalanıwǵa tuwrı keledi. Áne sonday esapları Kirxgofqoidalari talay jeńillestiredi.
Kirxgofning birinshi qaǵıydası shınjırdan ótip atırǵan júzimdiń statsionarligi
shártiga tiykarlanǵan. Bul shártga kóre ózgermeytuǵın tok ótip atırǵan ótkizgishtiń hesh bir noqatında elektr zuryadlari toplanmasligi kerek. Kirxgofning qaǵıydaların tariyplewden aldın, túyin túsinigin kiritip alıw zárúr. Elektr shınjırınıń ekinen artıq ótkeriwshiler ushrasatuǵın tarmaqlanıw noqatına túyin dep ataladı.
Túyinge kirip atırǵan hám odan shıǵıp atırǵan toklardıń algebraik jıyındısı
nolge teń (1-qaǵıyda ):

Ádetde, túyinge kiyatırǵan júzimlami oń, odan ketip atırǵan toklardı bolsa teris belgi menen belgilew qabıl etilgen, mısalı, I-suwretdegi A tug'unda uchrashayotgan júzimli ótkeriwshilerge Kirxgofning l-qaǵıydasın nátiyjeni ámelde qollanıw etip joqarıdaǵı shártke kóre (1) ańlatpanı tómendegishe yoyib jazıw múmkin:

Kirxgofning 2-qaǵıydası Om nızamın tarmaqlanǵan elektr shınjır ushın umumläshtiradi jáne onıń ta'ifi tómendegishe: Hár qanday jabıq kontur daǵı potensiallar tushuvlarining afgebrik jıyındısı sol kontur daǵı tok dárekleri

E. Yu. K. larining algebraliq jıyındısig’i teń yaǵnıy :

(3)
1-súwret.

Sonı atap ótiw zárúrki, saat strelkasınıń háreket baǵdarı menen birdey jóneliske iye bolǵan toklardıń belgisi oń, bul jóneliske teris jónelgen toklardıń belgisi bolsa mantiy dep qabıl etilgen. Kontur bólimlerindegi tok dárekleriniń E. Yu. K. larini oń ishoruli dep alıw ushın olar saat strelkasınıń háreketi baǵdarı daǵı júzimlurni payda etisleri zárúr.
Tómendegi konturdı saat strelkasınıń baǵdarı boyınsha gúzeteylik (2-
súwret). Joqarıda aytılǵan belgiler qaǵıydasınan paydalanih, bul konturǵa Om
nızamın qollaymiz, yaǵnıy :

(4)
(4) ga tiykarlanıp 2-suwretden

bul jerde, (-p,)- shınjırdıń Av bólegindegi potensiallar parqı. (5) teńlemeler sistemasın hadma-had qosıp quydagi teńlemeni ónim etemiz

(6 ) teńleme berilgen kontur ushın Kirxgofning 2-qaǵıydasın ańlatadı.

U
lıwma aytqanda, Kirxgofning qaǵıydaları ózgeriwshen tok shınjırı ushın da tuwrı boladı, lekin ózgeriwshen tok kvazistatsionar tok bolıwı kerek. Sonıń menen birge, ózgeriwshen júzimka bul qaǵıydalar qollanganda omik qarsılıqtan tısqarı, sıyımlılıq hám induktiv qarsılıqlami da esapqa alıw zárúr, Esletpe retinde sonı da aytıw kerek, 102 - 103 Gs chastotalı toklardı da kvuzistatsionar toklar dep garash múmkin.
Metall ótkizgishde elektronlar hám kristall tor túyneklerindegi ionlar júzege alıp kelgen elektrostatik maydan yamasa Kulon kúshleriniń maydanı ámeldegi boladı. Lekin bul maydan elektronlardıń tártipli háreketiniń sebebi bola almaydı, sebebi bul kúshlerdiń tuyıq kontur boylap atqaratuǵın jumısı nolge teń. Tuyıq shınjırdan tok ótip turıwı ushın kontur boyınsha atqaratuǵın jumısı noldan ayrıqsha qandayda bir sırtqı kúsh bolıwı kerek, bul kúsh zaryadlı bóleklerdi tok dáregi ishinde háreketke keltiredi. Zaryad muǵdarı bolǵan halda, bul kúshdıń atqarǵan jumısı A=e*q (7) ga teń boladı. Bul jerde, e*-derektiń elektr jurgiziwshi kúshi bolıp, ol tok dáregi sırtqı kúshleri tásiriniń ólshewi bolıp tabıladı. (7) formuladan
e* = A/q (7)
Derek E. Yu. K. muǵdar tárepinen sırtqı kúshlerdiń bir-birlik oń
zaryadtı tuyıq shınjır boylap kórinisinde atqarǵan jumısın xarakterleydi.
Tuyıq shınjır ushın Om nızamına tiykarlanıp

E. Yu. K. tuyıq zanjirdin’ ishki (r) hám sırtqı (R) qarsılıǵında potensiallar tushuvluri jıyındısına teń. Egerde tushqi qarsılıq ishki qarsılıqtan júdá kishi bolsa, yaǵnıy r » R bolsa, Ye » Ol boladı. Bul jaǵday derektiń qısqa tutasuvi dep júritiledi. Egerde R » r bolsa, yaǵnıy shınjır úzilgen bolsa, derektiń e. yu. k. onıń polyusındaǵı potensiallar parqına (kernewge) teń boladı (E=Ol). Bunnan usıdan ayqın boladı, sırtqı shınjır dáregine qosılmaǵan waqıtta voltmetr menen derektiń polyusı arasındaǵı kernewdi ólshep derektiń E. Yu. K. ni anıqlaw múmkin.

E. Yu. K. ni anıqlawdıń basqa usılları da ámeldegi, mısalı, málim qarsılıq usılı hám kompensatsiya usılı.Laboratoriyada derektiń e. yu. k. ni anıq ólshew ushın kompensatsiya usılınan paydalanıladı. Kompensatsiya usılı Kirxgofning qaǵıydalarına tiykarlanǵan bolıp, tómende biz sol usıldı kórip ótemiz, onıń ushın bolsa -suwretdegi sxemadan paydalanamız.
Kirxgofning birinshi qaǵıydasına tiykarlanıp A túyin ushın
I = I ⁴-I² (9 )
Kirxgofning 2-qaǵıydasına tiykarlanıp Ae CBАkontur ushın
e¹= IR ¹+ IR³ + I⁴R⁴ (10 )
ABe²A kontur ushın bolsa
е2 – I² R² + L⁴ R⁴ (11)
Rż hám ⁴ qarsılıqlardı sonday saylaymız, olda galvanometrden ótip atırǵan
tok nolge teń bolsın, yaǵnıy 12=0, ol halda
(9 ) formuladan I =I⁴
(10 ) formuladan e¹=I(R¹ + R³+ R⁴ ) (12)
(11) formuladan e²=I⁴R⁴=IR⁴ (13)
(12), (13) ańlatpalardı hadma -had bolıp


ni payda etemiz.

Endi P tutastırǵıshnı Il-jaǵdayǵa qoyıp e. yu. k: belgisiz bolǵan tok dáregin shınjırǵa uliymiz. Bul halda da qarsılıqlar magazinidan qarsılıqlar. tańlap, galvanometr strelkası shkalanıń nolına keltiriledi, bul halda saylanǵan qarsılıqtı Rx, dep, ax, ushın

formulanı alamız.

(14) hám (15) ańlatpalami hadma-had bolıp,

ańlatpanı payda etemiz.

Sonday etip, elementlerdiń e. yu. k. larini salıstırıwlaw ámelde kompensatsion usıldan paydalanıp tabılǵan eki qarsılıqtı salıstırıwdan ibarat bo'lar eken. (16 ) den usıdan ayqın boladı, ei járdemshi derek e. yu. k. ni ólshew ushın kerek emes, lekin ol ólshew waqtında ózgermeytuǵın bolıwı kerek, usınıń menen birge ye, hám ye, larning ma`nisinen úlken bolıwı kereka Kompensatsion usıl menen ólshew alıp börilganda 62 derek retinde normal element isletiledi, sebebi onıń e. yu. k. úlken uniqlikda anıqlanǵan boladı.
Kompension usıl menen isleytuǵın ásbaplardı potensiometrler dep ataladı. Olar ózgermeytuǵın hám ózgeriwshen tok menen isleytuǵın potensiometrlerge bólinedi. Biz ózgermeytuǵın tok potensiometri menen jumıs kóremiz. Ózgermeytuǵın tok potensiometrleri járdeminde ólshew usılı tómendegishe boladı. Áwele potensiometr ushın málim bir jumısshı júzimdiń ma`nisi saylanadı. Onıń ushın tutastırǵısh P birinshi jaǵdayǵa qóyıladı hám R, qarsılıq galvanometr tok ótpeip atırǵan jaǵdaydı kórsetgungacha ózgertiriledi.

5-súwret.

Bul jaǵday en - IR n (17)
bolǵanda júz beredi. Sol formuladan potensiometrdiń jumısshı tokın tabıw múmkin. Sxema daǵı belgiler: e,-normal elementtiń ex ólshenerlike. yu. k.; B-járdemshi tok dáregi; R,- reostat; R,- úlgili rezistor, onıń qarsılıǵı potensiometrdiń jumısshı tokı T hám normal elementtiń e,-E. Yu. K. lariga baylanıslı halda saylanadı.
Jumısshı tok anıqlanǵannan keyin, P tutastırǵısh 2-jaǵdayǵa qóyıladı. R qarsılıqtı ózgertirip galvanometrden ótip atırǵan júzimdiń ma`nisi nolge keltiriledi. Bul bolsa R qarsılıqtıń qandayda bir ma`nisinde boladı. Ol halda

(19 )
Házirgi waqıtta sanaatda wazıypalarına qaray túrlishe ózgermeytuǵın tok potensiometrleri islep shıǵarılıp atır. Usılardan R-304 tipidagi ózgermeytuǵın tok potensiometrinen paydalanamız.