Referat topshirdi: G’afforov muhammadamin tekshirdi: abdualimov a. Mavzu: iqtisodiyotni siklliligi o’quv yili: 2022-2023
Download 312.72 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Yuksalish fazasida ishchi kuchiga bo'lgan talabning kengayishi
ishsizlikning birmuncha kamayishiga hamda ish haqining o'sishiga olib keladiki, buning oqibatida iste'mol tovarlariga, to'lovga bo'lgan talab kengayadi. Pirovard talabning oshishi, o'z navbatida, iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga, bozorni kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda ketidan quvish oqibatida nomutanosibliklarning to'planib borishidan iborat zanjirli reaksiya tezlashadi. Bu bilan yangi inqiroz muqarrar bo'lib qoladi. Hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarida AQSh Iqtisodiy tadqiqotlar milliy byurosi (NBER) tomonidan ishlab chiqilgan atamalardan keng foydalaniladi.3 Unga ko'ra, sikl o'z ichiga quyidagi to'rtta fazani, ya’ni yuqori nuqta (cho'qqi, bum), qisqarish (retsessiya, tushkunlik), quyi nuqta (turg'unlik), jonlanish (kengayish)ni oladi. Alohida iqtisodiy sikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo'yicha keskin farqlanadi. Shunga qaramay, ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo'ladi. Biroq bu fazalar turli tadqiqotchilar tomonidan turlicha nomlanadi. Iqtisodiy sikllarning kelib chiqish sabablari va ularga ta’sir ko'rsatuvchi omillarning chuqur va izchil ravishda tadqiq etilishi turli ko'rinishdagi iqtisodiy sikl nazariyalarining vujudga kelishiga olib keldi. Ko’pchilik hozirgi zamon iqtisodchilari iqtisodiy sikllarning obyektiv tavsifini tan olib, bu hodisani unga ta’sir ko'rsatuvchi ichki va tashqi omillami tahlil qilish orqali o'rganishni tavsiya qiladi. Iqtisodiy sikllarni tashqi omillarning mavjudligi bilan tushuntiruvchi nazariyani eksternal nazariya deb atash qabul qilingan. Tashqi omillarga iqtisodiy tizimdan tashqarida yotuvchi va iqtisodiy hodisalarning davriy takrorlanishini keltirib chiqaradigan omillar kiritiladi. Bu tashqi omillar ichidan quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin: — urushlar, inqilobiy o'zgarishlar va boshqa siyosiy larzalar; — oltin, uran, neft va boshqa qimmatli resurslar yirik konlarining ochilishi; — yangi hududlarning ochilishi va bu bilan bog'liq ravishda aholi migratsiyasi, yer shari aholisi sonining o'zgarib turishi; — ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini lubdan o zgartirishga qodir bo'lgan texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi qudratli o'zgarishlar. Internal nazariya iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizimning o'ziga xos ichki omillar tug'diradi deb hisoblaydi. Asosiy kapitalning jismoniy xizmat muddati ko'pchilik iqtisodchilar tomonidan iqtisodiy siklni keltirib chiqaruvchi muhim omillardan biri sifatida qaraladi. Agar bir yoki bir necha tarmoqda mashina-uskunalarga talabning keskin ortishini keltirib chiqaradigan iqtisodiy o'sish boshlansa, tabiiyki, bu hoi mashina va uskunalar to'liq eskiradigan har 10-15 yildan keyin takrorlanadi. Boshqa ichki omillardan qo'yidagilar ajratib ko'rsatiladi: — shaxsiy iste’molning o'zgarishi (qisqarishi yoki kengayishi); — mablag'lar hajmi; — investitsiyalar, ya’ni ishlab chiqarishni kengaytirish, uni yangilash va yangi ish joylarini vujudga keltirishga yo'naltiriladigan ishlab chiqarish, talab va takliflar hajmiga ta’sir ko'rsatishga qaratilgan davlat iqtisodiy siyosatining o'zgarishi. Iqtisodiy sikllarning kelib chiqishini faqat eksternal yoki internal nazariya orqali tushuntirish ko'pam to'g'ri emas. Iqtisodiy sikl va umuman, iqtisodiy tizimdagi miqdoriy hamda sifat o'zgarishlar tashqi va ichki omillar oqibatida kelib chiqishi mumkin emas. Shuningdek, iqtisodiyotning siklli rivojlanishi sabablarini izohlashda bir qator quyidagi nazariyalar ham ilgari suriladi: Download 312.72 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|