Referat toshkent davlat pedagogika univesiteti fizika matematika fakulteti matematika informatika yo’nalishi

REFERAT
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVESITETI
FIZIKA MATEMATIKA FAKULTETI
MATEMATIKA INFORMATIKA YO’NALISHI
SIRTQI TALIM YO’NALISHI
103-GURUH TALABASI
XAYRULLAYEV DILMURODNING
MUTAHASISLIKA KIRISH FANIDAN
BAJARGAN MUSTAQIL ISHI
Bajarilgan sana : 20.02.2023
Bajardi : XAYRULLAYEV DILMUROD
Tekshirdi : MAMATQULOVA M.
O’quvchilarning axborot bilan ishlash va qayta ishlash kompetensiyasi
Reja:
1.Kirish
2.Axborot bilan ishlash va uni qayta ishlash
3.Xulosa
4.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Kutubxona-oliy ta’lim muassasalarining asosiy tarkibiy tuzilmalaridan biri hisoblanib, ta’lim va tarbiya jarayoni va ilmiy tadqiqotlarni kitoblari, hujjatlar, axborotlar va badiiy kitoblar bilan eng toliq va samarali ta’minlaydi. Kutubxona-bilimlar tarqatuvchi ma’naviy, intellektual muloqot va madaniyat markazidir. Kutubxona o‘z faoliyatini olib borishda 0 ‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida» gi qonun, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va boshqa Respublika qonunlariga, shuningdek oliy ta’lim muassasalarini boshqarish organlarining me’yoriy huquqiy hujjatlari, oliy ta’lim muassasalari nizomiga toTiq amal qiladi.
Asosiy faoliyati
1. Yakka tartibda va guruhli xizmat ko‘rsatish usullarida yagona guvohnoma orqali o'quv zallarida, abonement va boshqa kitob berish tayanchlarida tabaqalashtirilgan xizmatni tashkil etish.
2. Kataloglar tizimi, kartotekalari va boshqa kutubxona axborot shakllari avtomatik ravishda elektron katalog va boshqa ma’lumotlar bazasidan foydalanib,
1
kutubxona jam g‘armasining tarkibi haqida to‘liq ma'lumot beradi, kutubxonaning eng asosiy vazifasi olingan kitoblardan talaba o'qituvchilarni xabardor qilish va ularni kitob bilan ta’minlashdan iborat.
Katalog grekcha so'z boiib, «Ro’yxat» degan ma’noni anglatadi, ya’ni kutubxonada bor adabiyotning ro‘yxati demakdir. Kataloglar kitobxonlarga o‘ziga kerakli adabiyotlarni tez va osonlik bilan topishda yordam beradi. Ular fond mazmunini ochish, matbuot asarlarini izlash va propoganda qilish vositasi boiib hisoblanadi. 76 Matbuot asarlari katalogda qisqa yozuvlar tarzida beriladi. Bu yozuvlar maxsus qoida bo‘yicha tuziladi va u mazkur asarning bibliografik tavsifi, uning mazmuni haqidagi ma’lumot, kutubxona fondida egallagan o‘rni haqidagi ko‘rsatmadan iborat bo'ladi.
Kutubxonaning asosiy ishi 5 ta lio'limga bulinadi. 1. Kitob bilan toidirish. 2 . Kitobga ishlov berish. 3. Kitobxonga xizmat ko'rsatish. 4. Ma’lumot-bibliografiya bo‘limi. 5. Qiroatxona. Kitob bilan toTdirish bo‘limi kafedralardan tushgan talabnomalar asosida kitob magazinlari, nashriyot bosmaxona va turli joylarga buyurtma berib, kerakli adabiyotlar bilan jam g‘armani boyitadi. Kitobga ishlov berish bo‘limi kitoblarga kartochka yozib, boiim larga tarqatadi. Kitobning kartochkalari 3 xil katalogga joylashtiriladi. 1. Xizmatchi. 2. Sistemali (tizimli). 3. Alfavit. Xizmatchi katalogda kitob haqidagi umumiy ma’lumot ya’ni muallifi, nomi, nashr yili va joy, betlari vozilib, umumiy soni va qaysi, kimga tarqatilganligi ko‘rsatiladi. Sistemali (tizimli) katalogda-kutubxonada mavjud kitoblar ro‘yxati fan ishlari bo‘yicha kitobning mualliflari, sarlavhasi, nashr yili va joy, nomlari yozilib joylashtiriladi. Berilgan ma’lumotlar ya’ni kitobning qaysiga tegishli ekanligi «Kutubxona bibliografik klassifikatsiyasi» kitobidan ko‘rib olinadi. Misol: Abzalov M. Matematik analiz. 22:1 Kitobi shu boTimdan qidiriladi. A. 11 Alfavit katalogi-kitobning avtori yoki sarlavhasiga qarab (shu sistemali katalogdan ma’lumot
2
yozilib) joylashtiriladi. Talaba yoki kitobxon kitobning qaysi sohaga tegishli ekanligini tanlagan taqdirda uning sarlavhasi va avtori orqali alfavit katalogidan qidiradi. 77 Uch xil katalogning asosiy mohiyati bir xil kutubxonadagi mavjud kitoblar haqida to liq ma’lumot beradi. Kitobxonga xizmat ko‘rsatish bo‘limi 5 ga bolingan, Bu boiim lar fakultetlarga qarab tarqatilgan. Har qaysi bolim da o‘ziga qaraydigan fakultet talabalari uchun kerak boladigan darslik kitoblar joylashgan va talaba o'qituvchilarga foydalanish uchun beriladi. Maiumot-bibliografiya boiim ida jurnal va gazeta maqolalari kartotekasi, professor-o‘qituvchilarning ilmiy ishlari kartotekasi mavjud va bular ham fan sohalariga ajratilib joylashtirilgan. Jurnal va gazeta maqolalari kartotekasida, jurnal va gazeta bosilib chiqqan fan sohasiga doir maqolaga xuddi kitoblardagidek ya’ni mualliflari, maqolaning nomi, qaysi sanada matbuotga chiqqanligi hamda qaysi betda ekanligi kartochkaga yozilib joylashtiriladi. Professor-o‘qituvchilarning ilmiy ishlari kartotekasida o‘qituvchilarning ilmiy maqolalari qaysi matbuotda, qachon chiqqanligi yoki ilmiy kitob to'g‘risidagi toliq m aium ot kartochkaga yozilib, kartotekada joylashtiriladi. Kompyuter boiim ida sistemali katalogda joylashgan kartochkalar kompyuter xotirasiga kiritilgan. Yuqorida qilingan boshqa ishlar ham zamonaviy kompyuterlarga joylashtirilib xizmat ko‘rsatish samaradorligi oshiriladi. Qiroatxona: bu bolim da kam nushali noyob adabiyotlar joylashtirilgan boiib, talaba, o‘qituvchilar shu yerning o‘zida olirib, kitobdan foydalanishlari kerak.
Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti va axborot asri hisoblanadi. Biz o‘ta qulay va o ia tezkor mashinalar, ya’ni kompterlardan foydalanayapmiz. Kompyuter bu juda ko‘p ma’lumotlarni o‘z xotirasiga tez olish, qayta ishlash va uzoq muddat saqlash mashinasidir. Kutubxonaning elektron shakli faqatgina kompyuterlarga xos hisoblanadi. Elektron kutubxonaning quyidagi afzalliklari mavjud. - Kitoblar soni cheklanmaydi. - Kitoblar joy egallamaydi. 78 - Kitoblarni topish ancha tez va qulay. - Adabiyotlarda keltirilgan jarayonlarni harakatli ravishda ko‘rish imkoniyati
3
mavjud. Bir kitobni bir vaqtda barcha kompyuter foydalanuvchilari o‘qishi mumkin. -K erak li sitatalar yoki ma’lumotlarni ko'chirib, nusxalab olish mumkin. - 2 va 3 kitobdan bir vaqtda foydalanish mumkin. Eiektron kutubxona bilan ishlash. Barcha tipdagi kompyuterlarda eiektron kutubxona ochish mumkin. Eski tipdagi kompyuterlarda agar Eiektron kutubxona bor bo‘lsa, unda «Norton Commander» panellarining biridan «biblio exe» yoki «Kutubxon exe» katalogini tanlaymiz. Bu katalogda harflar mavjud bo‘lib, ularning ham har biri katalog hisoblanadi. Kerakli harfni kursor bilan tanlab «ENTER» bosiladi va shunda har katalogdagi kitob nomlari fayl ko‘rinishida paydo boUadi va kerakli fayl ochilib, shu kitob bilan tanishish mumkin. Kitobni varaqlash ko‘rsatgichli surgich orqali amalga oshiriladi. Zamonaviv kompyuterlarda esa «Мой компьютер», undan esa «S» disk tanlanadi, «S» diskdan esa «библиотека» yoki «Kutubxona» fayl ochilib undagi harfli papkalardan kerakli papka ochiladi va undagi ichki papkalardan kerakli kitob tanlanadi. Amallar sichqoncha (monipulyator) orqali bajariladi. Kitoblar varaqlash ham kursor orqali sichqonchaning chap tugmasidan boshqariladi. Kutubxonani boyitish eiektron kutubxonalarda ancha oson. Chunki, bir kompyuterda kitob kiritilsa, qolganlariga katta hajmli disk orqali nushalash mumkin. Zamonaviy kompyuterlarda noyob kitobni skaner qilish orqali ham kiritish mumkin va undan so‘ng boshqa kompyuterlarga ko;chirish yoki nusxalash mumkin. Eiektron kitobni rangli suratlar, harakatli tasvirlar bilan kengaytirish mumkin. 79 Hozirda kompyuter imkoniyatlari kundan-kunga ortib bormoqda. Global elektron tarmoq «Internet» tashkil etilishi ko'pgina imkoniyatlar yaratdi. Bizga Internet orqali elektron kutubxonalardan foydalanishning juda ham samarasi kattadir. Internet elektron kutubxonada jahon elektron kitoblar bilan tanishish imkoni mavjud. Jahon elektron kitoblarini o'qish uchun biz Internet bibliosaytlari bilan ishlay olishni o‘rganishimiz kerak. Buning uchun Internet tarmog'iga ulangan kompyuter kerak boiadi. Unda bizga kitob topish quyidagieha amalga ochiladi. Masalan: Olmoniya elektron
4
kutubxonasi bilan tanishish uchun avval Internet bolim iga kirilib, Sayt nomi kursatilgan joyga WWW. bibl.de sayti teriladi va undan so‘ng ENTER orqali zagruzka (yuklanish)ga ruxsat etiladi. Yuklanish tugagach, ekranda harfli kitoblar jadvali teriladi va undan biri sichqoncha orqali tanlangan shu harfdagi kitoblar ro‘yxati yozilgan ro‘yxat beriladi. Kerakli kitob sichqoncha orqali tanlanib, so‘ngra u ochib o'qiladi. Hozirgi paytda jahon adabiyotlaridan foydalanish imkoni mavjudki, buning uchun faqatgina kompyuterni emas, balki jahon tillarini ham yaxshi bilishimiz kerak. Bugungi kunda elektron kutubxonaga boigan talab juda katta. Shu sababli kutubxonalarni kompyuterlashtirish asosiy oldimizdagi vazifalardir. Insonning aql-zakovati va bilimlarini saqlash va kengaytirishning eng mukammal quroli boigan kitob shaxsning har tomonlama yuksalishiga va ijtimoiy taraqqiyotiga yordam beradi; u har bir kishiga insoniyat erishgan yutuqlarni bilish imkonini beradi va bu bilan xalqlar o'rtasidagi hamjihatlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu esa chinakam va barqaror tinchlikni o‘rnatish uchun zaruriy shart- sharoitdir. Haqiqatan ham, bizgacha saqlanib qolgan shunday yozuvlar, kitoblar boimaganida, insoniyat o‘z o‘tmishini ham, bilimdonlik va hikmatlarni ham bilolmagan, ilm-fanni ham taraqqiy ettira olmagan bolardi. 80 Bilim esa kitoblarda jamlangandir. Kitoblar barcha davrlarda kishilar uchun bilim manbai bo‘ lib kelgan va shunday bo‘lib qolaveradi. Iyasoniyat ilmining barcha sohalariga oid katta qismi kitoblarda yashaydi. Mana shu javohirlar esa kutubxonalarda saqlanadi. Madaniy merosning vorisligida, avlodlarning jonli aloqasini amalga oshirishda kutubxonalar katta rol o‘ynaydi. Shu bilan bir qatorda kutubxonalar o‘ziga xos qadimiy, madaniy merosimizning tiklanishida, ona tilimizning saqlanishi va rivojlanishida ham asosiy o‘rin egallaydi. TIMI kutubxonasi 1934-yilda institut tashkil qilinishi bilan bir vaqtda tashkil topgan. Ilmiy kutubxonada - ilmiy adabiyotlar abonementi, professoro‘qituvchilar va aspirantlar qiroatxonasi, talabalar qiroatxonasi ma’lumot bibliografiya boMimi, ma’naviyat va ma’rifat, fondni toidirish, adabiyotlarga ilmiy
5
ishlov berish, kutubxona ishini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash, kitoblarni saqlash bo'limlari va 2 ta o‘quv kutubxonalari mavjud. Hozirgi kunga kelib kutubxonaning umumiy fondi 648658 nusxani tashkil etadi. Kutubxonaning 3529 kitobxoni bor. Kutubxona professoro‘qituvchilarga, talabalarga, aspirantlarga, xorijiy mamlakatdan kelgan talabalarga, institut ishchi va xizmatchilariga xizmat qiladi. Kutubxonaning qiroatxonalari: 1. Professor - o‘qituvchilar, ilmiy xodimlar va aspirantlar qiroatxonasi - bu qiroatxona professor-o‘qituvchilarga, ilmiy xodimlarga, institut aspirantlariga xizmat qiladi. Qiroatxonaga kirish uchun kitobxon guvohnomasi kerak.
Dissertatsiyalar, hisobotlar rektorning yoki institut ilmiy ishlar bo‘yicha prorektorining yozma ruxsatnomasi bo'yicha beriladi. Chet tilidagi adabiyotlar, vaqtli matbuot nashrlari, ro‘znomalarning yig'ib-tikib qo'yilgan sonlari uyda foydalanish uchun berilmaydi. Mamlakatimizda chiqadigan ro‘znomalarning soni 3-5 kunga beriladi. Qiroatxonaning ish vaqti ertalab soat 8-00 dan kech soat 17-00 gacha. 2. Talabalar qiroatxonasi - barcha turdagi kitobxonlarga xizmat qiladi. Nashrlar kitobxon guvohnomasi bilan beriladi. Fondi 12780 81 nusxa. Kitobxonlarga o'quv qiroatxonasinmg yordamchi fondida bor kitoblar, oynoma va ro'znomalar havola etiladi. Yordamchi fondda bo'lmagan, lekin kutubxonada bor nashrlar kitoblar saqlanadigan asosiy xonadan talab qilinib, kitobxonlarga ma’lum muddatga berilshi mumkin. Talabalar qiroatxonasida institut bosmaxonasida chop etilgan darslik va o’quv qoilanmalar, m a'ru/alar matni, shu jumladan. qo lyozma shaklidagi ma’ruzalar ham mavjuddir. Qiroatxona soat 8 - 0 0 dan 18-00 gacha ishlaydi. 3. Ma'lumot-bibliografiya qiroatxonasi..qo'shma turdagi kitobxonaga xizmat ko‘rsatadi. Nashrlarning ochiq ko'rgazmalaridan kitoblardan kitobxonlar navbatchi kutubxonachi yordamida yoki o‘zlari mustaqil foydalanishlari n)umkin. Qiroatxona soat 8-00 dan 17-00 gacha ishlaydi.