Referat usmonov Ahroriddin

YENGIL ATLETIKACHILARNING CHIDAMLILIGINI RIVOJLANTIRISH USLUBLARI
 

№	Asosiy yo’nalishi		Metodni ng nomi	Metodning mazmuni	Asosiy maqsad
1	Umumiy chidamlilikni rivojlantirish		Aralash	Galma-gal goh sekin yugurish goh sayr qadam bilan yurish	Endi boshlayot nlar uchun	ga
2	Umumiy chidamlilikni rivojlantirish va aktiv dam olish		Kross	Past-baland ochiq joyda o’rtacha yoki kam jadallikda yugurish yoki changida yurish.	hamma engil atletikachi r uchun	la
3	Umumiy chidamlilikni rivojlantirish		Bir xil sur`atli	Masofani bir me`yordagi tezlik bilan bosib o’tish ishning davom etish vaqti asta-sekin olib boradi.	hamma engil atletikachi r uchun	la
4	Umumiy maxsus chidamlilikni rivojlantirish	va	Astasekin ko’niktiri sh	Masofani asta-sekin oshira borib, doimiy tezlikda bosib o’tish, keyin masofani astasekin kamaytira borib, tezlikni oshira borish	Endi boshlayot n staerlar o’rta masofalar yuguruvc ar uchun	ga va ga hil
5	Umumiy chidamlilikni		Fartlek	Ochiq joyda turish jadallikda yugurish bilan	hamma yengil

	rivojlantirish			yurishni ketma-ket to’xtovsiz almashtiraverish.
					atletikachi r uchun	la
6	Umumiy chidamlilikni rivojlantirish faol dam olish	va	o’zgaruv chan tiklovchi	o’rtacha kuch keladigan trenirovka ishlari bilan faol dam olish, juda engil ishni to’xtovsiz ketma-ket almashtiraverish	hamma yengil atletikachi r uchun	la
7	Maxsus umumiy chidamlilikni rivojlantirish	va	o’zgaruv chan staer	Musobaqadagiga nisbatan ko’proq jadallikdagi trenirovka ishlari bilan faol dam olishni (juda bemalol ishni ketma-ket to’xtovsiz almashtiraverish)	o’rta masofalar yuguruvc ar, asos saerlar uchun	ga hil an
8	Maxsus chidamlilikni rivojlantirish		a) takroriy  b) takroriy	Maksimal jadallikdagi trenirovka ishlarini o’rtacha intervalda dam olib, takror-takror bajarish. Bo’ladigan musobaqadagiga nisbatan ko’proq kuch keladigan trenirovka	Spinterlar sakrovchil va uloqtiruvc lar uchun o’rta masofalar yuguruvc ar va saerl	ar hi ga hil ar

		v) takroriy	ishlarini uzoq-uzoq intervalda dam olib, takror-takroriy bajarish. Musobaqadagidek yoki undan ham ko’proq kuch keladigan, uzoq davom etadigan trenirovkadan keyingi qisqartirilgan trenirovka ishlarini juda kichik intervalda dam olib, takror bajarish.	uchun
				Marraga etish qobiliyati rivojlantir h uchun	ni is
9	Maxsus chidamlilikni rivojlantirish	Intervalli	Umumiy yig’indisi musobaqadagi to’liq masofani tashkil qiladigan masofa qismlarni musobaqa tezligida mashg’ulotdan mashg’ulotga o’tgan sari qismlar o’rtasidagi dam olish intervalini tobora kamaytirib o’tish.	o’rta masofalar yuguruvc ar sprinterlar uchun	ga hil va
1 0	Maxsus chidamlilikni rivojlantirish	Nihoyag acha	Mashqni to’g’ri bajarilishi buzila boshlagan darajagacha charchoq paydo	hamma yengil atletikachi r uchun	la

			bo’lgunga qadar trenirovka ishini to’xtovsiz bajarish.
1 1	Maxsus chidamlilikni rivojlantirish	o’zgaruv chan sprinterc ha	o’rta va mak jadallikdagi tezlanishlarni sekinlashlar galma-gal almashti	simal qisqa qisqa bilan rish.	Sprinterla uchun	r
1 2	Maxsus chidamlilikni va sur`tni xis etishni rivojlantirish	Bir xil sur`atli	Asosiy masofadan o, u bilan teng va undan ko’proq masofani belgilangan tezlikda bosib o’tish		o’rta masofaga yuguruvc ar staerlar uchun	hil va
1 3	Maxsus chidamlilikni rivojlantirish va mashq ko’rganlik darajasini tekshirish	Kontrol’	Asosiy masofaning 3/4/- 4/5 qismini musobaqadagidek yoki undan ham yuqoriroq tezlikda bosib o’tish.
1 4	Maxsus chidamlilikni oshirish	Standart	Musobaqada o’tiladigan standart masofani bosib o’tish
1 5	Maxsus chidamlilikni oshirish	Taktik	Asosiy masofani sal kam, lekin musobaqadagidek		o’rta masofalar yuguruvc	ga hil

Endi boshlayotgan yuguruvchi yugurish oxirigacha chuqur, bir tekis nafas olishni, shuningdek, marra tezlanishga qadar qadam uzunligini va xarakat strukturasini saqlab qolishga intilishi kerak. 
Odatda nafas olish vakti nafas chikarish vaqtidan uzunroq bo’ladi.
endi boshlayotganlar 3-4 qadamda nafas oladilar va 2-3 qadamda nafas chiqaradilar. 
Jismoniy mashqlardan juda ko’pini bajarishda ham chuqur va bir tekis nafas olish kerak. 
Biroq yengil atletikachi o’zi uchun eng yuqori sport natijasiga erishishga intilsa, 400 m va undan ortiq masofalarga yugurishda, shuningdek, sportcha yurishda uning nafas olishi endi boshlayotganlardan farq qiladi. 
YAxshi tayyorgarlik ko’rgan yuguruvchilarning kupchiligining nafas olishlari unchalik uzun va chuqur bo’lmaydi. Sportdagi tajriba va ilmiy tekshirishlar shuni ko’rsatadiki qachon kislorod iste`mol qilish ko’paysa, nafas olish ham tezlanadi. YUgurish kancha tez bo’lsa, nafas olish ham shuncha tez bo’ladi. Lekin nafas olish yuzaki bo’lmasligi kerak.


TEZKORLIKNI RIVOJLANTIRISH

Xarakatlarni tez bajara olish yengil atletikachining muhim fazilatlarni biridir. Tezkorlik sakrovchining depsinish, uloqtiruvchilarning siltanish sprniterning yugurishi uchun zarur bo’libgina qolmay, balki tezkorlik bosh fazilat xisoblanmagan atletlarga ham zarurdir. YUqori darajadagi tezkorlik tezligi ham xarakatlarni osonroq bajarishga imkon beradi. Bu esa ishning ko’proq vaqt davom etishiga yordam beradi. 

Sportchining xarakat tezligini uning muskul kuchini oshirish yo’li bilan ancha yaxshilash mumkin. Ma`lumki, atlet xarakatlariga tashqi qarshilik qancha oz bo’lsa, bu xarakatlar shuncha tez bajariladi. Lekin snaryadning musobaqa qoidalariga asosan belgilangan og’irligini kamaytirish mumkin emas. SHuningdek yaxshi mashq ko’rgan atlet og’irligini uning sog’ligiga zarar etkazmasdan uzaytirish mumkin emas. Lekin sportchining kuchini oshirish mumkin. Kuch ko’paysa, u tashqi qarshiliklarni osonroq engadi demak, tezroq xarakat qila oladi. 
Tezkorlik-tug’ma fazilat, masalan, tug’ma qobiliyat bo’lmasa, qisqa masofada yuguruvchi bo’lish mumkin emas degan fikrlar hali ham uchrab turadi. Albatta, tabiiy mayillik va tug’ma imkoniyatning muayan ahamiyati bor, ammo bosh rol’ o’ynaydigan-tarbiya, o’rganish va taraqqiy topishdir.
Sistematik ko’p yillik trenirovka jaraenida har qanday sportchi tezkorlik fazilatini nihoyat darajada oshirib olish mumkin. 
Xarakat tezligini (ayniqsa o’yinlar mobaynida) 10-12 yoshdan rivojlantira boshlash kerak. Mana shunda, 18-20 yoshga etganda, xarakat tezligini rivojlantirishda yuqori darajaga erishish va sport masteri razryad talablarini bajarish mumkin. 
Xarakat tezligini oshirishning eng muhim tomoni-yugurish, sakrash va uloqtirishning mukammal texnikasini amallashdir. Bunga faqat o’rganish protsessidagina erishib bo’lmaydi. Mashqlarni ko’p martalab takrorlayverish, xatto mashq texnikasinn to’la o’zlashtirib olgandan keyin ham takrorlayverish zarur. Takrorlash (masalan 10-15x100-150 m, 30-60 marta yadro itkitish, diskni 30-40 marta uloqtirish, langarcho’p bilan 30 marta sakrash) maksimaldan pastroq (maksimumning 9-10 qismicha) kuchlanishda bajarilishi kerak. Bunday takrorlashlar ayniqsa sprinterlar va g’ov osharlar uchun juda kerakdir. Bularda yugurish tezligining ortish, avvalo, faqat xarakat texnikasidagi juda murakkab nerv muskul koordinatsiya qaror topgani va ruhiy ishtiyoq natijasidagina emas, balki ular nihoyat darajada mustahkam bo’lgan taqdirdagina ro’y beradi. Bunga esa bir mashg’ulotda 100-110-150-200 m ni maksimal tezlikka yaqin tezlikda ko’p martalab yugurib o’tish natijasida erishiladi. Bunday trenirovka ishlari-xarakatni bajarishda chinakam mahoratga erishishning, ya`ni tashqi ko’rinishda engil, erkin, ortiqcha zo’rma-zo’rakisiz, lekin maksimal kuchlanish bilan xarakat qila bilishning eng muhim yo’lidir. 
qisqa masofaga yuguruvchilarning, sakrovchi va uloqtiruvchilarning natijalari turg’unlashib qolishiga ko’pincha qaror topgan dinamik stereotipini o’zgartirib, xarakat tezligini oshirib olish uchun sportchiga yordami tegadigan mashqlar yo’qligi sabab bo’ladi. 
Stereotipni o’zgartirib xarakat tezligini oshirish uchun atlet anchagina iroda kuchini ko’rsatib xarakatlarni mumkin qadar tezroq bajarishga o’zini majbur qilish kerak. 
Ma`lumki, balandlikka, uzunlikka sakrashda yugurib kelish uzunligi optimal darajadan kamaysa, depsinishning davom etish vaqti ortadi, depsinish tezligini mashq qilish va texnikani takomillashtirish uchun ko’proq yugurib kelishning optimal uzunligini qo’llash kerak. Lekin bir mashg’ulotda to’la masofadan yugurib kelib sakrashni ko’p marta takrorlab bo’lmaydi, chunki charchash sababli yugurish tezligi va depsinish tezligi pasayadi. SHuning uchun sal qiya yo’lkadan yugurib kelish mumkin (qiyalik 2-3, oxirgi 4 qadam qo’yiladigan qismi garizontal) bunday qiya yo’lkada qisqa masofaga yugurib borish uzoq yugurib kelish o’rniga o’tadi, uzunlikka, uch xatlab va langarcho’p bilan sakrashdagi yugurish va depsinishni maksimal tezlikda ko’proq bajarishga imkon beradi. 
YUgurib kelib balandlikka sakrovchilar depsinishni tezlashtirish uchun boshqacharoq usul qo’llaydilar. Ma`lumki, balandlik ortgan sari, depsinpsh tezligi ham orta boradi. Balandlik ortishi sakrovchida qo’g’atuvchi protsessni oshiradi, uni bor iroda kuchini ishga solishga, sakrashni chaqqon va tez bajarishga majbur qiladi. SHuning uchun depsinish tezligini oshirish uchun eng yuqori balandlikka sakrash kerak. Lekin tinmay bunaqa qilaverish yaramaydi.
Tajriba shuni ko’rsatadiki, har kuni eng yuqori balandlikka sakrayverganda natija pasayib ketar ekan. Buning sababi maksimal iroda kuchini haddan tashqari ko’p marta safarbar qilaverish natijasida nerv charchab qolishdir. 
Sprinterlar uchun 50-60 m qiya (2-3) yo’lkada yugurish samaraliroqdir. YUgurib kela turib, 30-50 m ga qiya yo’lkadan yugurib ketganda turg’unlashib qolgan maksimal tezlik ortadi. YUguruvchi tezroq depsinishga o’rganadi, burilishidan tug’ri yo’lkada chiqishda jadalroq qadam tashlaydigan bo’ladi. Lekin yengillashtirilgan sharoitda bajariladigan qiya yo’lkada yugurish gorizontal yo’lkada yugurishga to’la o’xshash emas. SHuning uchun u sprinter mashg’ulotining oz qismigina tashkil etish mumkin. 

Asosiy uslublari	Asosiy vazifalar		Mashg’ulot ishining hajmi	Mashg’ulot ishining jadalligi %	Mashg’ulot da
Eng yuqori tezlikka yaqin tezlikda. Mashqlarni takror bajarish (maxsus mashqlar va tanlangan yengil atletika turi).	Texnikani takomillashtirish, jumladan harakatlarni oson bajara oladigan bo’lish. Bosh miya qobig’idagi xarakat tezligini belgilab beruvchi tegishli jarayonlarni takomillashtirish.  Kuchni,		Katta va juda katta	70-90	Tayyor musobaqalash boshlari	lo	v

Tezkorlikni oshirish uchun yengil atletika turida to’la mashq qilishning foydasi ko’proq. Ularni xam, maxsus mashqlardagi kabi, shu paytda turg’unlashgan chegaraga yaqin tezlikda va yengillashtirilgan sharoitda esa undan ham tezroq takrorlash kerak. 
Jadvalda tezkorlikni rivojlantiradigan mashqlarni o’tkazishning asosiy uslublari, mashg’ulot ishining vazifalari, hajmi va jadalligi ko’rsatilgan. 
Jadval 

	muskullar qayishqoqligini va bug’inlar xarakatchanligini yaxshilash. Tez xarakatlarda chidamlilikni rivojlantirishning boshlanishi.  Tez xarakatlarda mashq olganlik darajasini saqlab qolish. Xarakatlarni oson bemalol bajarilishiga erishish
Mashqlarni nihoyaga etgan tezlikda. Takror bajarish (maxsus mashqlar va tanlangan yengil atletika turi).	Xarakatlarni avtomatlashtirish. Bosh miya qobig’idagi xarakat maksimal tezligini belgilab beruvchi tegishli jarayonlarni takomillashtirish.	Kichik va o’rta	100	Musobaqalash davri

XULOSA

Xulosa qilib aytganda kurs ishinining kirish qismida asosiy maqsadi mamlakatimizda sport ommaviyligini oshirish, yoshlarimiz o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, iqtidorlilarni kashf etishda muhim omil bo‘lib xizmat qilishini yoshlar o’rtasida kuchaytirish . 

I.BOB da Yengil atletikada sport mashg’ulotlarining asoslari. 1.1.
Sport mashg’ulotlari tamoyillari. 1.2. Sport mashg’ulotlarining asosiy vositalari va uslubiyatlari. 1.3. Yengil atletikachilarning asosiy sifatlarini rivojlantirish va tarbiyalash. Bu boblarda xozirgi kunda yengil atletika sport turlari oldida qanday vazifalar turganligi, sport mashg’ulotlarini tashkillashtirishning samarali yo’llari to’g’risida, yengil atletika sport mashg’ulotlarini qanday tamoillar asosida, qaysi uslub va vositalardan foydalanib rejalashtirish va tashkil etish, yengil atletikachilarning asosiy va qo’shimcha sifatlarini qaysi yo’llar bilan rivojlantirish va tarbiyalash to’g’risida kengroq yoritilgan. Bu bobda umumiy jismoniy tayyorgarlikning, maxsus jismoniy tayyorgarlikning, nazariy, psixologik, irodaviy va ma’naviy tayyorgarlikning ahamiyati qay
darajada muhim ekanligi to’g’risida ham ma’lumotlar berilgan.
II. Bobda esa . Qisqa masofaga yuguruvchi yuqori raziryadli sportchilarning sport mshg’ulotlarining to’zilish. 2.1. Sport mashg’ulotlarining tuzilishi va mazmuni. 2.2. Yengil atletika sport mashg’ulotlarining rejalashtirilishi. 2.3. Qisqa masofaga yugurish texnikasi va xususiyatlari haqida yoritilgan. Ikkinch bobda qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarning sport mashg’ulotlarini tuzish va rejalashtirishda nimalar talab qilinadi va qaysi talablarga javob berish kerakligi to’g’risida ma’lumotlar, shuningdek, qisqa masofaga yugurish texnikasining xususiyatlari, uni o’rgatish vosita va uslubiyatlari o’z aksini topadi.
Sportchilarning barcha asosiy va qo’shimcha sifatlarini rivojlantirish, ularning umumiy jasmoniy tayyorgarligi va maxsus jismoniy tayyorgarliklarini rivojlantirish sport mashg’upotlarini boshlash va yillar davomida mashg’ulotlarni tashlamasdan shug’ullanib borishda shug’ullanuvchi, ya’ni sportchi pldida turgan eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Zero jismoniy sifatlarni rivojlantirmasdan turib hech qanday natijaga erishishga umid qilmasa ham bo’ladi. Chunki jismoniy sifatlar mashg’ulot va musoboqa jarayonida bir – biri bilan bevosita bog’liq bo’ladi. Sportchida tezkorlik jismoniy sifati yaxshi rivojlangan bo’lsa ham unda kuch yaxshi takomillashtirilmagan bo’lsa, u natija ko’rsata olmaydi. Kuch ham yetarli darajada rivojlangan bo’lib chidamlilik yaxshi bo’lmasa masofani oxirigacha bosib o’tishga yoki mashg’ulotning oxirigacha uning bardoshi yetishmaydi. Shunga ko’ra sportchining barcha jismoniy sifatlari bir xilda yaxshi tarbiyalanib borishi kerak. 
Sport mashg’ulotlariga shug’ullanuvchilarni (shogirdlarini) qiziqtira olishi va mashg’ulotda shug’ullanuvchilarda o’zgarishlar yaxshi tomonga ketayotganligini sezilishi uchun murabbiy sport mashg’ulotlarini to’g’ri rejalashtira olishi va har bir shug’ullanuvchining individual xususiyatlarini bilgan holda ularga yuklamalarni to’g’ri taqsimlay olishi lozim, chunki har qanday buyuk sportchini ham mashg’ulotda noto’g’ri yuklamalar berib uning sog’ligini buzishi va sportga bo’lgan qiziqishini so’ndirish mumkin.